Της Γιάννας Γιαννουλοπούλου*
Ένα ερώτημα που συχνά ακούγεται τις τελευταίες ημέρες ειδικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών μετά την έναρξη της νέας ακαδημαϊκής χρονιάς και της πρυτανείας Φορτσάκη, είναι: «μα πού είναι οι πανεπιστημιακοί δάσκαλοι; Γιατί δεν ακούγονται; Εκφράζονται όλοι από τον λόγο και τις πρακτικές του νέου πρύτανη;».
Όσο όμως είναι δικαιολογημένο το ερώτημα, τόσο δεν είναι προφανής η απάντηση. Εάν η απάντηση περιοριζόταν σε συνδικαλιστικό επίπεδο, θα παρέπεμπα στην ανακοίνωση της Συνάντησης Πανεπιστημιακών Δασκάλων, του μοναδικού χώρου των πανεπιστημιακών που εξέφρασε από την αρχή την αντίθεσή του στις πρακτικές του νέου πρύτανη, του μοναδικού χώρου που εδώ και τρία χρόνια έδωσε μια σταθερή και αποφασιστική μάχη εναντίον της «μετάλλαξης του DNA του ελληνικού πανεπιστημίου», που με τόσο ενθουσιασμό είχε διακηρύξει η Άννα Διαμαντοπούλου ως υπουργός Παιδείας και αναλαμβάνει να πραγματώσει με κάθε μέσο ο νέος πρύτανης.
Εάν η απάντηση έπρεπε να περιοριστεί στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, θα ανέφερα την πρωτοβουλία συλλογής υπογραφών για να επανέλθει η κανονική λειτουργία στο πανεπιστήμιο και να αποσυρθεί η Αστυνομία, ήδη από τον Οκτώβρη.
Μια κοινωνική ομάδα σαφώς διχασμένη
Γνωρίζω όμως ότι αυτές οι απαντήσεις δεν ικανοποιούν κανέναν, ούτε και όποιον τις εκφέρει. Μια ουσιαστική απάντηση θα απαιτούσε μεγαλύτερη εμβάθυνση για να περιγραφεί και να ερμηνευτεί η κατάσταση στις τάξεις των πανεπιστημιακών. Πρόκειται για μια κοινωνική ομάδα σαφώς διχασμένη: από τη μια υπάρχει ένα μέρος που βλέπει την επιστημονική του ταυτότητα ως εφαλτήριο πλουτισμού και κοινωνικής ανόδου και αναζητά όλους τους τρόπους που προσφέρει το επιχειρηματικό πανεπιστήμιο –έστω και στην ελληνική μεταπρατική εκδοχή του– για να αυξήσει τα εισοδήματά του ή να αποκτήσει θέσεις κυβερνητικές ή παρα-κυβερνητικές. Αυτό το τμήμα των πανεπιστημιακών –που δεν είναι ευκαταφρόνητο αριθμητικά– δεν έχει κανένα λόγο να ενοχλείται από την εξάλειψη της Δημοκρατίας στη διοίκηση του πανεπιστημίου που επέφεραν οι νόμοι Διαμαντοπούλου – Αρβανιτόπουλου, ούτε και από τις ακρότητες του Φορτσάκη. Άλλωστε στις επιχειρήσεις δεν χρειάζεται Δημοκρατία.
Όμως η μαζικοποίηση του κλάδου των πανεπιστημιακών της τελευταίας 20ετίας –η οποία πλέον έχει ανακοπεί– σήμανε μαζί με τη διεύρυνση της κοινωνικής καταγωγής τους και τον προς τα αριστερά προσανατολισμό πολλών από αυτούς. Έτσι η φιγούρα του αριστερού πανεπιστημιακού δεν είναι κάτι σπάνιο για το ελληνικό πανεπιστήμιο των τελευταίων δεκαετιών. Αν αυτή η φιγούρα διαφοροποιείται σημαντικά από τους προαναφερθέντες «επιχειρηματίες-πανεπιστημιακούς» δεν είναι κάτι που μπορεί να αναλυθεί στα περιορισμένα όρια αυτού του σημειώματος. Συχνά παρατηρούνται αντιφάσεις ανάμεσα στις κατά δήλωση πολιτικές θέσεις και στην πρακτική των πανεπιστημιακών τόσο ως δασκάλων, όσο και ως μελών της διοίκησης ή ως διαχειριστών προγραμμάτων. Εάν, όμως, οι «παράλληλες ζωές» ήταν εφικτές στο δημοκρατικό πανεπιστήμιο της προ-μνημονιακής εποχής (ή καλύτερα αποτελούσαν συστατικό στοιχείο του), είναι ανέφικτες στο αυταρχικό εκπαιδευτήριο που επιχειρείται να εμπεδωθεί σήμερα.
Πολλαπλό καθήκον
Η προοδευτική (και πόσο μάλλον η αριστερή) πολιτική τοποθέτηση του πανεπιστημιακού δασκάλου σήμερα δεν είναι ούτε εύκολη, ούτε ανέξοδη, ούτε ίσως γοητευτική. Γιατί σήμερα αυτό που απαιτείται είναι και να σπάσουμε το φόβο και τη σιωπή ενώπιον μιας αυταρχικής διοίκησης, και να σταθούμε δίπλα στους φοιτητές μας τόσο μπροστά στα ΜΑΤ, όσο και όταν το πανεπιστήμιο διαλύεται, αλλά κυρίως απαιτείται να προσφέρουμε τις επιστημονικές μας γνώσεις στην υπηρεσία των κοινωνικών δυνάμεων που επιδιώκουν μια άλλη πορεία για τη χώρα και το λαό της.
Επομένως, κανένας συντεχνιακός συνδικαλισμός, ούτε καμιά εύκολη αριστερή ταυτότητα είναι αρκετή. Θα μπορέσει ο χώρος των πανεπιστημιακών δασκάλων να αναδείξει δυνάμεις και πρόσωπα χρήσιμα για την κοινωνία και τη χώρα σε αυτήν την ιστορική συγκυρία; Δεν υπάρχει καμία βεβαιότητα γι’ αυτό. Το μόνο σίγουρο είναι ότι αν αυτό δεν γίνει, οι δυνάμεις της τεχνοκρατίας και του πανεπιστημιακού αυταρχισμού θα οδηγήσουν το ελληνικό πανεπιστήμιο πολλές δεκαετίες πίσω.
Είναι μια ιστορική στιγμή που οι συμβουλές των παλιών δασκάλων βρίσκουν νόημα. Ένας παλιός μου δάσκαλος μου έλεγε: «Καλός ερευνητής μπορείς να γίνεις με δουλειά και επιμονή. Καλός δάσκαλος όμως γίνεται όποιος αγαπά τους ανθρώπους!»
* Η Γιάννα Γιαννουλοπούλου είναι Μέλος ΔΕΠ Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών
