του Θανάση Μουσόπουλου
Η μνήμη δεν συνεπάγεται εκδίκηση. Η μνήμη σημαίνει επικοινωνία ψυχών. Πολλές φορές είπα και έγραψα ότι οι Πόντιοι μού είναι ιδιαίτερα αγαπητοί για πολλούς λόγους. Η ιστορία και ο πολιτισμός τους που είναι ζωντανός στις δύσκολες μέρες μας, η γλώσσα και εν γένει η δημιουργικότητά τους με συγκίνησαν συχνά κατά το παρελθόν. Μια φορά το χρόνο προβάλλεται το αίτημα της μνήμης: 19η Μαΐου 1919.
Το 2008 είχα την τιμή και την ευθύνη της επιμέλειας του πολύ σημαντικού τόμου «Διαδρομές Ποντίων», αφιερωμένου στη μνήμη του Γιώργου Ταβουλτσίδη. Με την ευκαιρία της επιμέλειας τούτου του τόμου, ασχολήθηκα με πλευρές από την ποντιακή ιστορία και πολιτισμό. Στην Εισαγωγή ανάμεσα στα άλλα γράφω: «Από την πρώτη στιγμή της μαρτυρικής τους πορείας το 1922 οι Πόντιοι και οι Πόντιες πρόγονοι, μεταφέροντας λίγα υλικά αλλά πάμπολλα άυλα αγαθά στις αποσκευές τους, υιοθετούν αρχικά την ψευδαίσθηση του προσωρινού. Οι δυσκολίες αυτές είναι πρόσκαιρες, πιστεύουν. Οι περισσότεροι είναι πεισμένοι ότι θα ξαναγυρίσουν στη γη και στις εστίες τους. Περνούν όμως τα χρόνια, συνειδητοποιούν ότι δεν υπάρχει πια επιστροφή».
Ένα πλούτο άυλων αγαθών κουβαλούσαν οι πόντιοι και πόντιες πρόσφυγες στην ελληνική γη. Η βαρύτερη κληρονομιά, που δεν ξέρω πότε θα μπορέσει να αφομοιωθεί πλήρως, είναι η Γενοκτονία των Ποντίων.
Πέρασαν ήδη 100+3 έτη από τη βαριά πληγή, την ανείπωτη κληρονομιά των Ποντίων. Με την ευκαιρία της φετινής επετείου πολύ λίγα λόγια και πολύ λίγοι στίχοι θα περιγράψουν και θα καλύψουν τις μνήμες των Ποντίων, των Ανθρώπων τις ψυχές.
Ο ιστορικός Νίκος Ψυρρούκης γράφει ευθαρσώς για το τραγικό γεγονός: «Η προσεκτικότερη μελέτη του κεμαλισμού μάς πείθει ότι πρόκειται για βαθιά αντιλαϊκή και αντιδημοκρατική θεωρία. Ο φιλοναζισμός και άλλες αντιδραστικές δοξασίες είναι νομοτελειακή εξέλιξη του κεμαλισμού… Ακόμα και οι κεμαλικές μεταρρυθμίσεις γίνονται με διοικητικές αποφάσεις από πάνω. Περιφρονούν τις πολιτιστικές παραδόσεις του τουρκικού λαού, εκφράζουν το σύμπλεγμα κατωτερότητας των Τούρκων αστών».
Ο Βρετανός πρωθυπουργός Λόιντ Τζορτζ προβαίνει σε δημόσιες δηλώσεις στη Βουλή των Κοινοτήτων (House of Commons. The Parliamentary Debates), Fifth Series, τόμ. 157): «…(στον Πόντο) δεκάδες χιλιάδες (Έλληνες) άνδρες, γυναίκες και παιδιά απελαύνονταν και πέθαιναν. Ήταν καθαρή ηθελημένη εξολόθρευση. “Εξολόθρευση” δεν είναι δικιά μου λέξη. Είναι η λέξη που χρησιμοποιεί η Αμερικανική Αποστολή».
Μοιρολόγια και τραγούδια περιγράφουν τη Γενοκτονία, την Εξολόθρευση:
Την πατρίδαμ’ έχασα, / άκλαψα και πόνεσα.
Λύουμαι κι αρόθυμο, όι όι /ν’ ανασπάλω κι επορώ.
Μίαν κι άλλο `σην ζωή μ’ / σο πεγάδι μ’ σην αυλή μ’ .
Νέροπον ας έπινα, όι όι / και τ’ ομμάτα μ’ έπλυνα.
Τά ταφία μ’ έχασα / ντ’ έθαψα κι ενέσπαλα.
Τ’ εμετέρτς αναστορώ, όι όι / και `ς σο ψυόπο μ’ κουβαλώ.
Εκκλησίας έρημα, / μοναστήρα ακάντηλα,
πόρτας και παράθυρα, όι όι / επέμναν ακρόνυχτα.
Και λίγοι στίχοι της Άννας Δεληγιάννη-Τσιουλπά (που γεννήθηκε το 1960 στις Μακρυλιές Σαμοθράκης):
H Μνήμη:
Ένα καράβι που αρμενίζει απ’ το Βορρά, / παίρνει του αγέρα την πνοή και τη δροσιά του Πόντου, / για να τη φέρει εδώ σιμά, / στις πληγωμένες τις ψυχές, στις κλειδωμένες τις καρδιές / με το κλειδί του πόνου. / Φέρνει μαζί του και σιωπές, συρτές κραυγές, τρομαχτικές, / του κόσμου που δε ρόδισαν ποτέ τα όνειρά του, / παρά μονάχα το κακό, το μαύρο εκείνο φονικό, / που σήκωσε και έκανε πρόσφυγες τα παιδιά του. / Κι αν περιμένεις κάθε μέρα στο λιμάνι / τον ερχομό του καραβιού από τον Πόντο, / δε θα το δεις ποτέ-ποτέ να φτάνει, / γιατί είναι η μνήμη εκείνη που το κάνει / να έρχεται την ίδια μέρα κάθε χρόνο. / Όμως τα παραμύθια σου, τους στίχους που τραγούδησες / συνέχισε να λες, γιατί η σιωπή όπως φαίνεται, / δεν είναι πια χρυσός / κι αντίδωρο σε όλα αυτά, εικόνες απ’ το χθες, / θα ’ρχονται να σκορπίζουνε μες στο σκοτάδι φως.
Ποντίων μνήμες – Ψυχές ανθρώπων:
Η μνήμη δεν συνεπάγεται εκδίκηση / σημαίνει επικοινωνία ψυχών.
