Ο πόλεμος στην Ουκρανία εξαρχής είχε τα χαρακτηριστικά μιας ευρύτερης σύγκρουσης που ξεφεύγει από τα πεδία των μαχών και αγγίζει τις συνολικές ανακατατάξεις ισχύος σε πλανητική κλίμακα. Μια σύγκρουση για την οποία οι μεγάλες δυνάμεις, κυρίως οι τρεις μεγαλοκρατικές δυνάμεις (ΗΠΑ-Ρωσία-Κίνα), προετοιμάζονταν από καιρό. Η τάση προς τον πόλεμο, που υπήρχε και πριν την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, μοιάζει σήμερα να παίρνει έναν όλο και πιο επιταχυνόμενο και αναπόφευκτο χαρακτήρα.
Η Ρωσία ανήγγειλε και προετοίμασε την εισβολή για αρκετούς μήνες, ενώ και το ΝΑΤΟ προετοιμάζεται για την σύγκρουση αυτή εδώ και μια δεκαετία, ενισχύοντας την περικυκλωτική κίνηση και δυναμώνοντας την παρουσία του στην Ανατολική Ευρώπη. Η προετοιμασία όμως δεν εξαντλείται μόνο στο στρατιωτικό πεδίο: η συγκρότηση των αξόνων έχει και έντονο πολιτικό, οικονομικό, ιδεολογικό χαρακτήρα. Δεν θα μπορούσαν να διαβαστούν έξω από αυτό το πλαίσιο:
– Η αγγλοσαξονική συμμαχία AUCUS, με το βλέμμα κυρίως στραμμένο προς την Κίνα.
– Η συμμόρφωση της Ευρώπης (με έντονο ψυχροπολεμικό ιδεολογικό χαρακτήρα) με τις ΝΑΤΟϊκές επιδιώξεις τον τελευταίο μήνα. Συμμόρφωση που ανατρέπει ακόμη και ιστορικούς στρατηγικούς προσανατολισμούς (βλ. σχέση Γερμανίας-Ρωσίας).
– Η βήμα-βήμα συγκρότηση του Ευρασιατικού πόλου, με τις πρόσφατες οικονομικές συμφωνίες Ρωσίας-Κίνας λίγο πριν την έναρξη του πολέμου, και τις ειδικές σχέσεις που οικοδομεί το στρατόπεδο αυτό με μια σειρά χώρες (Ιράν, Ινδία, Πακιστάν, Βραζιλία κ.ά.).
Η απόφαση βέβαια της Ρωσίας να προβάλει τις επιδιώξεις ανατροπής της μέχρι τώρα πλανητικής αρχιτεκτονικής επί του εδάφους, και η ευρείας κλίμακας πολεμική επίθεση που εξαπέλυσε εναντίον της Ουκρανίας, διαμορφώνει εκ νέου τα δεδομένα. Ο πόλεμος αποκτά παντού τη δική του δυναμική: στα πεδία των μαχών, στη διπλωματία, αλλά και στα εσωτερικά μέτωπα των χωρών. Αυτό που βλέπουμε ένα μήνα μετά την τυπική έναρξη του πολέμου (ας μην ξεχνάμε πως η Ουκρανία βρίσκεται ουσιαστικά σε πόλεμο εδώ και σχεδόν 10 χρόνια) είναι το διαρκές δυνάμωμα των τάσεων προς όξυνση και διεθνοποίηση της σύγκρουσης, χωρίς ορατή αυτή τη στιγμή δυνατότητα διπλωματικής απεμπλοκής.
Η ισοπέδωση της Μαριούπολης
Είπαμε ότι ο πόλεμος αποκτά τη δική του δυναμική: αυτό που αρχικά φάνταζε για τη Ρωσία μια γρήγορη «ειδική επιχείρηση» για τον έλεγχο κάποιων πόλεων στα ανατολικά της χώρας, και την αλλαγή ηγεσίας στην Ουκρανία, μετατρέπεται σε πολεμική σύγκρουση διαρκείας. Αιτίες, τόσο η μη παράδοση του καθεστώτος Ζελένσκι (καθ’ υπόδειξη της Δύσης), όσο και, κυρίως, η αντίσταση (που δεν είναι μόνο προπαγάνδα των δυτικών ΜΜΕ, όπως ισχυρίζεται η Μόσχα) την οποία συναντά η Ρωσία στις μεγάλες πόλεις τις οποίες πολιορκεί. Αντίσταση που προβάλλεται όχι μόνο από δυνάμεις του στρατού ή των παραστρατιωτικών ομάδων, αλλά και από σημαντικό τμήμα του ουκρανικού λαού (καμιά φορά τα έθνη και οι λαοί δρουν και «εκτός σεναρίου» των μεγαπαικτών…).
Τα παραπάνω οδηγούν σε μια κλιμάκωση των στρατιωτικών μέσων που ρίχνονται στη μάχη, με χαρακτηριστικότερο μέχρι στιγμής παράδειγμα την Μαριούπολη, στην οποία «ταμπουρώθηκαν» τα πιο ακραία έως και φασιστικά στοιχεία των ουκρανικών δυνάμεων, περικυκλωμένα από δυνάμεις του ρωσικού στρατού και των ρωσόφωνων πολιτοφυλακών, με τους χιλιάδες αμάχους και τις υποδομές της πόλης να ισοπεδώνονται από τη μέχρις εσχάτων αυτή σύγκρουση.
Για την Ελλάδα, η εξέλιξη αυτή έχει ειδικό βάρος, που δεν εξαντλείται στα κροκοδείλια δάκρυα των Δυτικών για το δράμα των κατοίκων της Μαριούπολης. Το ειδικό ενδιαφέρον εδράζεται στο γεγονός πως η πόλη αυτή αποτέλεσε το ιστορικό και πολιτιστικό κέντρο του Ελληνισμού της Αζοφικής. Ο οποίος, αφού πρώτα βίωσε με δραματικό τρόπο τις συνέπειες της ουκρανικής κρίσης και της δράσης των ακροδεξιών ταγμάτων, σήμερα εξαερώνεται από τις ρωσικές βόμβες. Οι πάνω από 100 χιλιάδες ομογενείς βιώνουν για μια ακόμη φορά τον ξεριζωμό από τις εστίες τους, ενώ η de facto και εκατέρωθεν αλλαγή της πληθυσμιακής σύνθεσης που θα επιφέρει ο πόλεμος (ανεξαρτήτως της έκβασής του) μοιάζει να παγιώνει ως αποτέλεσμα την οριστική συρρίκνωση της διαχρονικής παρουσίας του Ελληνισμού στην περιοχή.
Ρητορική ολοκληρωτικού πολέμου με τη Δύση
Πέρα από τη βήμα-βήμα κατάληψη των ουκρανικών εδαφών, όσο παρατείνεται η διάρκεια του πολέμου (οι παράλληλες διαπραγματεύσεις δεν φαίνεται να έχουν απτό αποτέλεσμα) μια ειδική επιδίωξη της ρωσικής πλευράς είναι το μπλοκάρισμα της πιθανότητας εμπλοκής άλλων Δυτικών δυνάμεων στον Ουκρανικό πόλεμο. Άλλωστε η στήριξη από τη Δύση μοιάζει να είναι βασική στρατηγική επιδίωξη του καθεστώτος Ζελένσκι, που έχει πυκνώσει τις διπλωματικές επαφές και τις εκκλήσεις προς τις Δυτικές χώρες τόσο για κλιμάκωση των οικονομικών και πολιτικών κυρώσεων εναντίον της Ρωσίας, όσο και για στρατιωτική συνδρομή – είτε με την αποστολή σύγχρονων οπλικών συστημάτων είτε με τη διασφάλιση μιας ζώνης απαγόρευσης πτήσεων.
Η Ρωσία έχει κάθε λόγο να προσπαθεί να αποτρέψει μια τέτοια εξέλιξη, που θα μπορούσε να ανατρέψει εις βάρος της την έκβαση της πολεμικής αντιπαράθεσης. Η ρητορική ενός «ολοκληρωτικού πολέμου» με τη Δύση, εμφανιζόμενη άλλες φορές με ιδεολογικά στοιχεία ευρασιατικής ή αυτοκρατορικής κοπής, και άλλοτε με στεγνό ρεαλισμό, στοχεύει ακριβώς στο να αποτρέψει (ή να προετοιμαστεί για) μια τέτοια εξέλιξη. Αυτό το στόχο είχε ο προ ημερών βομβαρδισμός ουκρανικού στρατοπέδου εκπαίδευσης στα ουκρανοπολωνικά σύνορα, που χρησίμευε ως βάση εισόδου ξένων εθελοντών ή μισθοφόρων. Αυτό το στόχο εξυπηρετούν οι απειλές Ρώσων αξιωματούχων πως, σε περίπτωση μεταφοράς οπλικών συστημάτων προς την Ουκρανία, αυτά θα αποτελέσουν στόχο της ρωσικής στρατιωτικής μηχανής. Αυτό το στόχο εξυπηρετούν οι όλο και πιο συχνές αναφορές στην ετοιμότητα χρήσης πυρηνικών όπλων και τον κίνδυνο ενός παγκοσμίου πολέμου, σε περίπτωση που η Δύση κηρύξει και τυπικά τον πόλεμο στην Ρωσία – είτε με την επιβολή ζώνης απαγόρευσης πτήσεων είτε με την εμπλοκή κάποιας χώρας μέλους του ΝΑΤΟ στην ένοπλη αντιπαράθεση.
Τα προβλήματα της Ευρώπης και οι επιδιώξεις των ΗΠΑ
Από την άλλη, η Δύση επιδιώκει να εμφανιστεί ενωμένη απέναντι στον «δικτάτορα Πούτιν». Και αν αυτό είναι «εύκολο» σε επίπεδο ρητορικής ή «δηλώσεων στήριξης» στο Ζελένσκι, τον «ηρωικό ουκρανικό λαό» και τους «δυστυχείς πρόσφυγες», τα πράγματα δυσκολεύουν όταν πάει να πάρει πιο απτό χαρακτήρα. Οι οικονομικές κυρώσεις περιορίζουν τα περιθώρια κινήσεων της Ρωσίας, όμως ταυτόχρονα απειλούν την ίδια τη βιωσιμότητα (ενεργειακή, οικονομική, επισιτιστική) της Ευρώπης. Παράλληλα, το ευρασιατικό βάθος της Ρωσίας, και οι εναλλακτικές αγορές (ο άλλος μισός πλανήτης) στις οποίες μπορεί να στηριχτεί, απειλούν να ανατρέψουν τα θεμέλια (τραπεζικό σύστημα, δολάριο) της υπό Δυτική ηγεμονία παγκοσμιοποίησης.
Οι ΗΠΑ από την πλευρά τους έχουν κάθε λόγο να υποδαυλίσουν και να παρατείνουν έναν πόλεμο που διεξάγεται μακριά από το έδαφός τους, προκαλεί φθορά σε έναν από τους βασικούς τους αντιπάλους, και περιορίζει τις όποιες φυγόκεντρες για το ευρωατλαντικό σχέδιο τάσεις στην Ευρώπη νεκρανασταίνοντας τη ΝΑΤΟϊκή πολεμική μηχανή (στο ευρωπαϊκό μάλιστα έδαφος). Την ίδια στιγμή, κρατούν το βλέμμα στραμμένο στην Κίνα, που αποτελεί τον βασικό αντίπαλο για την αμερικάνικη εξωτερική πολιτική.
Πλανητικές περιπλοκές, και ανάγκες των λαών
Η διεθνοποίηση της σύγκρουσης της Ουκρανίας περιπλέκει πολύ τις γεωπολιτικές εξελίξεις σε πλανητική κλίμακα. Τοποθετεί στο επίκεντρο των εξελίξεων την αντιπαράθεση των τριών μεγαλοκρατικών δυνάμεων και τους άξονες που αυτές συγκροτούν. Μετατρέπει την Ευρώπη σε θέατρο του εν εξελίξει πολέμου, ενώ την καθιστά και de facto αδύναμο κρίκο των οικονομικών επιπτώσεων. Αναδεικνύει περιφερειακές δυνάμεις, όπως η Τουρκία ή το Ισραήλ, σε ρόλο διαμεσολαβητή, αναβαθμίζοντας το γεωπολιτικό τους κεφάλαιο ακόμη και όταν κινούνται στην κόψη του ξυραφιού. Αναδιατάσσει τις συμμαχίες στον άλλο μισό πλανήτη (Νότος και Ανατολή), για τον οποίο λίγα γνωρίζουμε στην Ευρώπη, απειλώντας τα κεκτημένα της Δύσης. Ανατινάζει την Ουκρανία, που ανεξαρτήτως έκβασης θυσιάζεται στα πλαίσια της πλανητικής αναδιάταξης, ενώ βάζει φωτιά σε όλη την Ανατολική Ευρώπη. Η παρουσία των προέδρων των γειτονικών χωρών της Ουκρανίας στο Κίεβο, φοβούμενων πως έρχεται η σειρά τους, καθώς και οι καταγγελίες Ουκρανών για την πρόθεση της Ουγγαρίας να προσαρτήσει επί τη ευκαιρία του πολέμου ουκρανικά εδάφη, αποδεικνύουν του λόγου το αληθές.
Οι μικρές χώρες και οι λαοί δεν έχουν τίποτα να κερδίσουν από τις παραπάνω εξελίξεις. Έχουν κοινό συμφέρον να αγωνιστούν για τη δημιουργία εναλλακτικών, κόντρα στους Ευρασιατικούς και Ευρωατλαντικούς μονοδρόμους, κόντρα στους πολεμικούς άξονες. Ειδικά οι χώρες και οι λαοί της Ευρώπης και των Βαλκανίων, έχουν ζωτική ανάγκη να μην μετατραπούν σε χώρο διεξαγωγής ενός παγκόσμιου ψυχρού ή θερμού πολέμου.
