Δέκα χρόνια πριν, το 2009, ο Christian Laval με το συνεργάτη του σε πολλά έργα, Pierre Dardot δημοσίευσαν το μνημειώδες βιβλίο La nouvelle raison du monde. Essai sur la societe neoliberale (Ο νέος λογισμός του κόσμου. Δοκίμιο για τη νεοφιλελεύθερη κοινωνία), όπου αναπτύσσουν ενδελεχώς, σε βάθος και με μεγάλη ενάργεια το νεοφιλελευθερισμό στη συγκεκριμένη εφαρμογή του, και μέσα από μια ιστορική αναδρομή την καταγωγή των ιδεών και των πρακτικών του, αναδεικνύοντας ότι είναι μια πολύ βαθύτερη κατάσταση πραγμάτων από ό, τι συνήθως νομίζεται, που έχει διαποτίσει όλη την ύπαρξη των ανθρώπων. Μέσω πολλαπλών δρόμων, ο νεοφιλελευθερισμός επιβλήθηκε ως ο νέος λογισμός του κόσμου, ο οποίος καθιστά τον ανταγωνισμό τον παγκόσμιο κανόνα συμπεριφοράς και δεν αφήνει άθικτη τη σφαίρα της ανθρώπινης ύπαρξης. Αυτή η λογική διαβρώνει ακόμη και την κλασική αντίληψη της δημοκρατίας. Εισάγει νέες μορφές υποταγής, οι οποίες, για εκείνους που την αμφισβητούν, αποτελούν μια νέα πολιτική και πνευματική πρόκληση. Μόνο η κατανόηση αυτής της ορθολογικότητας θα επιτρέψει να του αντιτάξουμε μια πραγματική αντίσταση και να ανοίξουμε ένα άλλο μέλλον. Πρόκειται για ένα προκλητικό και ρηξικέλευθο δοκίμιο, που επιχειρεί να κλονίσει ορισμένες συνήθειες της σκέψης, υπερβαίνοντας τις τρέχουσες –και εν πολλοίς τετριμμένες– ερμηνείες της νέας πραγματικότητας που κυριαρχεί σε όλο τον κόσμο, σκάβοντας βαθιά στην ιστορία, στα θεμέλια, στις ιδέες και στους θεσμούς που τον στηρίζουν.
Μακριά από τον καπιταλισμό του παρελθόντος, εξηγούν οι συγγραφείς, ο νεοφιλελευθερισμός δεν αντιλαμβάνεται πλέον την αγορά ως φυσικό δεδομένο, αλλά ως στόχο προς οικοδόμηση, έτσι ώστε η μορφή της επιχείρησης να χρησιμεύει ως πρότυπο πολιτικής κυβέρνησης. Είναι η τελική απορρόφηση της πολιτικής στην οικονομία, η εγκατάλειψη της αναζήτησης του κοινού καλού. Αυτή η μεταμόρφωση και η κρίση που προκάλεσε, παρουσιάζονται από τους Laval και Dardot ως συστατικά της λογικής του παγκοσμιοποιημένου κόσμου. Χωρίς διόλου να περιορίζεται στην πολιτική ή ακόμη και στην οικονομία, ο νεοφιλελευθερισμός ανυψώνει τον ανταγωνισμό στην τάξη ενός καθολικού και απόλυτου κανόνα. Καμία σφαίρα δεν του διαφεύγει, δημιουργώντας έτσι νέες μορφές υποταγής, καταλήγοντας να περιορίσει τον καθένα μας στην κατάσταση του homo economicus.
Ο νέος λογισμός του κόσμου είναι ταυτόχρονα ένα θεωρητικό βιβλίο, μια οικονομική ανάλυση και ένας ιστορικός απολογισμός. Αυτό το καθιστά ενδιαφέρον και είναι επίσης αυτό που το καθιστά προσιτό. Οι συγγραφείς του προσπαθούν να τοποθετήσουν τον νεοφιλελευθερισμό στο πλαίσιό του και να εντοπίσουν την ιστορία του από τη δεκαετία του 1930 και τη διάσημη διάσκεψη Walter Lippmann, 1938, την ιδρυτική πράξη της νέας θεωρίας. Η μεγάλη αξία του Dardot και του Laval είναι πρώτα απ ‘όλα η αποκατάσταση της αυστηρότητας των λέξεων. Όχι, ο «νεοφιλελευθερισμός» και ο «υπερφιλελευθερισμός» δεν είναι εναλλάξιμοι. ο ένας δεν είναι η νέα παραλλαγή του άλλου. Η διαφορά δεν είναι μόνο σημασιολογική. Και το ενδιαφέρον του δεν είναι μόνο μια καζουιστική που απευθύνεται στους ειδικούς. Έχει σημαντικές πολιτικές συνέπειες. Ο νεοφιλελευθερισμός, που διαπερνά όλη την ευρωπαϊκή οικοδόμηση, είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα πολιτικό δόγμα. Δεν είναι μια μακρινή κληρονομιά της φυσιοκρατίας αγαπητή στον Quesnay ή της «laissez faire la nature» («άφησε τη φύση να πράξει») που συνιστάται από τον Boisguilbert στη διάσημη διατριβή του στις αρχές του 18ου αιώνα. Ούτε είναι ισοδύναμος με τον μονεταρισμό του Μίλτον Φρίντμαν ή με τον φιλελευθερισμό των κακόφημων «αγοριών του Σικάγο» που είχαν τεθεί στην υπηρεσία του δικτάτορα Πινοσέτ. Η νέα θεωρία κατασκευάζεται αντίθετα στην κριτική του φιλελεύθερου νατουραλισμού. Όλο το έργο που επισκοπείται εδώ επιδιώκει να διαλύσει αυτήν την ασάφεια. Οι Dardot και Laval τονίζουν τις συνέπειες από τη σύγχυση των εννοιών και των λέξεων. αναλύουν επίσης την επίδραση του νεοφιλελευθερισμού στους τρόπους της πολιτικής διαχείρισης. Αυτή είναι η έλευση της διάσημης έννοιας της «διακυβέρνησης». Σταδιακά, οι μέθοδοι «διαχείρισης» του ιδιωτικού εισβάλλουν στη δημόσια σφαίρα. Οι Dardot και Laval μας δείχνουν πολύ αποτελεσματικά πώς ο νεοφιλελευθερισμός, «ο νέος λογισμός του κόσμου» δεν σταματά στην οικονομία, αλλά υποτάσσει ολοκληρωτικά τη θέασή μας για την πολιτική.
Γιάννης Δουλφής
Από την Εισαγωγή: Ο νεοφιλελευθερισμός ως ορθολογικότητα
Δεν έχουμε τελειώσει με το νεοφιλελευθερισμό. Ό,τι και να νομίζουν πολλοί, αυτός δεν είναι μια περαστική ιδεολογία προορισμένη να εξαφανισθεί μαζί με τη χρηματοπιστωτική κρίση, δεν είναι απλά και μόνο μια οικονομική πολιτική που αναγορεύει το εμπόριο και την οικονομία σε μια πρωτεύουσα θέση. Πρόκειται μάλλον για κάτι άλλο, για κάτι μάλλον περισσότερο, για τον τρόπο με τον οποίο ζούμε, αισθανόμαστε, σκεφτόμαστε. Δεν πρόκειται παρά, λιγότερο ή περισσότερο, για τον τρόπο της ύπαρξής μας, δηλαδή για τον τρόπο με τον οποίο είμαστε υποχρεωμένοι να συμπεριφερόμαστε, να σχετιζόμαστε με τους άλλους και με τον ίδιο τον εαυτό μας.
Ο νεοφιλελευθερισμός ορίζει στην πραγματικότητα ένα συγκεκριμένο κανόνα ζωής στις δυτικές κοινωνίες και, πέραν αυτών ακόμη, σε όλες τις κοινωνίες που τις ακολουθούν στο δρόμο της «νεωτερικότητας». Ο κανόνας αυτός επιβάλλει στον καθένα να ζει σε ένα σύμπαν γενικευμένου ανταγωνισμού, επιτάσσει στους πληθυσμούς να εισέλθουν σε ένα οικονομικό αγώνα του ενός κατά του άλλου, υπαγορεύει την υπαγωγή των κοινωνικών σχέσεων στο υπόδειγμα της αγοράς, μετατρέπει ακόμη και το μεμονωμένο άτομο υποβάλλοντάς το να αντιλαμβάνεται εφεξής τον εαυτό του ως επιχείρηση.
Εδώ και τριάντα τουλάχιστον χρόνια ο κανόνας αυτός ύπαρξης κυριαρχεί στις δημόσιες πολιτικές, υπαγορεύει τις διεθνείς οικονομικές σχέσεις, μετασχηματίζει την κοινωνία, αναδιαμορφώνει την υποκειμενικότητα. Οι περιστάσεις της κανονιστικής του επιτυχίας έχουν συχνά-πυκνά περιγραφεί.
Τόσο ως προς την πολιτική του όψη (κατάκτηση της εξουσίας από τις νεοφιλελεύθερες δυνάμεις), όσο και ως προς την οικονομική του όψη (η ορμή του παγκοσμιοποιημένου χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού), είτε ως προς την κοινωνική του όψη (η εξατομίκευση των κοινωνικών σχέσεων σε βάρος της συλλογικής αλληλεγγύης, η ακραία πόλωση μεταξύ πλούσιων και φτωχών), είτε ακόμη και στην υποκειμενική του διάσταση (την εμφάνιση ενός νέου υποκειμένου, την ανάπτυξη νέων ψυχικών παθολογιών). Εδώ βρίσκονται οι συμπληρωματικές διαστάσεις του νέου λογισμού του κόσμου. Εξ ου και θα πρέπει να εννοήσουμε ότι ο λογισμός αυτός είναι σφαιρικός, με τις δύο έννοιες που ο όρος αυτός μπορεί να ενδυθεί, είναι παγκόσμιος αφού αγκαλιάζει την παγκόσμια κλίμακα και επιπλέον, διόλου περιοριζόμενος στην οικονομική σφαίρα, τείνει να ολοποιεί, δηλαδή να «δημιουργεί κόσμο», με τη δύναμη της ενιαιοποίησης όλων των διαστάσεων της ανθρώπινης ύπαρξης.
Λόγος του κόσμου, που είναι ταυτόχρονα ένας «λογό-κοσμος». Ο όρος αυτός δεν χρησιμοποιείται εδώ ως ένας ευφημισμός που επιτρέπει να αποφύγουμε να προφέρουμε τη λέξη «καπιταλισμός». Ο νεοφιλελευθερισμός είναι ο λογισμός του σύγχρονου καπιταλισμού, ενός καπιταλισμού που έχει απαλλαγεί από τις αρχαΐζουσες αναφορές του και νοούμενος πλήρως ως ιστορική κατασκευή και ως γενικός κανόνας της ζωής.
Ο νεοφιλελευθερισμός μπορεί να ορισθεί ως το σύνολο των λόγων [discours] των πρακτικών, των μηχανισμών που καθορίζουν τη νέα διακυβέρνηση των ανθρώπων σύμφωνα με την οικουμενική αρχή του ανταγωνισμού.
