του Θανάση Μουσόπουλου*
Τα 50 χρόνια της Κυπριακής Πληγής αποτελούν μια ευκαιρία να γνωρίσουμε και να τιμήσουμε την ιστορία και τον πολιτισμό της Κύπρου. Θα περίμενα το 2024 πιο έντονα και επίμονα, με την τουρκική εισβολή και κατάληψη μισού αιώνα, να δηλώσουμε την απόφαση για την απελευθέρωση του νησιού που έχει διαρκή ελληνική παρουσία εδώ και τρεις χιλιάδες χρόνια.
Στο σημερινό άρθρο θα επιχειρήσουμε μέσα από τη λογοτεχνία να περιδιαβούμε, όπως ψάλει ο Κωστής Παλαμάς: «Στην Κύπρο την αέρινη, στη Μακαρία γη»
***
Θα ξεκινήσουμε με ένα άρθρο μου με τίτλο «Θησαυροί της Κύπρου (συνοπτική εικόνα της Κυπριακής Τέχνης)», που δημοσιεύθηκε το 1974 στο περιοδικό «Θρακικά Χρονικά», όπου γράφω συνοπτικά:
«Η Κύπρος, το νησί του χαλκού και της Αφροδίτης, έχει μιαν ιστορία 8 χιλιάδων χρόνων, που ξεκινά από την εποχή του Χαλκού, την 6η χιλιετηρίδα. Εθνολογικά, ενώ στην αρχή ανήκε στις χώρες της Ανατολής, κατά το 1400 π.Χ. περίπου οι Μυκηναίοι, ως έμποροι και αργότερα (το 1200 π.Χ.) ως άποικοι, εγκαθίστανται στο νησί, και έτσι αλλάζει οριστικά η εθνολογική μορφή του νησιού που από τότε ανήκει στον Ελληνικό εθνολογικό χώρο. Οι προηγούμενες φυλές αφομοιώνονται, το ίδιο και οι Φοίνικες που έρχονται για εμπόριο στην Κύπρο αργότερα, και έτσι επικρατεί απόλυτα το ελληνικό στοιχείο.
Η Κύπρος εξάλλου, παρά τις αλλεπάλληλες ιστορικές της περιπέτειες, διατήρησε τον Ελληνικό χαρακτήρα, που είναι διάχυτος στα μνημεία τέχνης, στη θρησκεία, στη γλώσσα, στα ήθη και έθιμα. Πολλοί γειτονικοί λαοί την κατέλαβαν μέχρι το 1960, που έγινε Ανεξάρτητο κράτος, μετά από μακροχρόνιο ηρωικό αγώνα. Παρ’ όλες τις ξένες επιρροές και τις εθνικές περιπέτειες στο διάβα του χρόνου, ο Κυπριακός πολιτισμός έμεινε ελληνικός. Πολλές φορές μάλιστα πιστότερος στην ελληνική παράδοση. Έτσι, γλωσσικά συνδέεται περισσότερο με την Ομηρική γλώσσα, ενώ η Βυζαντινή παράδοση είναι έντονη στην Εκκλησία και κυρίως στην ψυχή του λαού – με τα τραγούδια του βυζαντινού ακριτικού κύκλου.
Η Κύπρος προσέφερε πολλά στην Ελλάδα: εκεί γεννήθηκε ο Στασίνος, ο Ζήνων ο Κιτιεύς, εκεί λένε γεννήθηκε ο Όμηρος. Κατά το Βυζάντιο έχουμε σημαντική ανάπτυξη της τέχνης των εικόνων. Και η Λαϊκή τέχνη διασώζει την κυπριακή ψυχή.
Σήμερα, με όλα τα βάσανά τους, οι Κύπριοι δεν ξεχνούν πως η Κύπρος είναι το νησί του χαλκού και της Αφροδίτης».
***
Ο Όμηρος αναφέρεται στην Κύπρο τόσο στην Ιλιάδα, μιλώντας για τον περίφημο θώρακα που ο βασιλιάς της Κύπρου Κινύρας δώρισε στον Αγαμέμνονα, όσο και στην Ὀδύσσεια, όπου ο Δμήτωρ Ἰασίδης εμφανίζεται ως βασιλιάς της Κύπρου και φίλος από φιλοξενία του Οδυσσέα και η Αφροδίτη ντύνεται και στολίζεται στον πανελλήνια ονομαστό ναό της στην Πάφο. Η αρχαιότερη αναφορά για τον ναό της Αφροδίτης στην Πάφο γίνεται από τον Όμηρο στην Οδύσσεια.
Στις «Πράξεις των Αποστόλων» διαβάζουμε για τον Απόστολο Βαρνάβα και Παύλο «Οὗτοι μὲν οὖν ἐκπεμφθέντες ὑπὸ τοῦ Πνεύματος τοῦ Ἁγίου κατῆλθον εἰς τὴν Σελεύκειαν, ἐκεῖθεν τε ἀπέπλευσαν εἰς τὴν Κύπρον».
Από τα επικά και κλασικά χρόνια, τα ελληνιστικά και πρωτοχριστιανικά, τα βυζαντινά και μεταβυζαντινά μέγας και συνεχής είναι ο κυπριακός πλούτος λόγου.
Το ποτάμι συνεχίζει τη ροή του. Ο αγαπητός μου καθηγητής νεοελληνικής λογοτεχνίας στο Αριστοτέλειο Λίνος Πολίτης, παρατηρεί: «Στην Κύπρο, το άλλο μεγάλο νησί του Νότου, λίγο πριν από την υποταγή του στους Τούρκους, έχουμε μια σειρά ποιήματα ερωτικά, γραμμένα στο ντόπιο ιδίωμα· είναι ασφαλώς από τα ωραιότερα λυρικά δείγματα όλης της νεοελληνικής λογοτεχνίας».
Η κατάληψη της Κύπρου από τους Οθωμανούς το 1571 αποτελεί μια βασική τομή στην Κυπριακή Ιστορία: «Την κατάκτηση θρήνησε ο λαϊκός ποιητής στο δημοτικό τραγούδι “Θρήνος της Κύπρου” που έφτασε ως εμάς από στόμα σε στόμα», σύμφωνα με τον Κλεάνθη Π. Γρηγοριάδη.
Η λαϊκή δημιουργία-γλώσσα, μουσική, πεζογραφία, ποίηση – δε σταμάτησε εδώ και τρεις χιλιάδες χρόνια. Ως τις μέρες μας, ο περίπατος κλείνει με νεότερους ποιητές.
***
Οι Ελλαδίτες ποιητές μιλούν για την Κύπρο:
Κωστής Παλαμάς – Κύπρος
Καλώς μας ήρθατε, παιδιά! Στην Κύπρο την αέρινη, / Στη Μακαρία γη, / Στάζει το μέλι διαλεχτό σαν πρώτα; Ακόμα γίνεται / Τ’ ολόγλυκο κρασί;
Καλώς μας ήρθατε, παιδιά! Στην Κύπρο την αέρινη, / Στη Μακαρία γη. / Στ’ ωραίο πολύπαθο κορμί η αγνή ψυχή δεν έσβυσε. / Και ζη, και ζη, και ζη!
Γιάννης Ρίτσος – Ύμνος και θρήνος για την Κύπρο
Νησί πικρό, νησί γλυκό, νησί τυραγνισμένο
κάνω τον πόνο σου να πω και προσκυνώ και μένω.
[…] Κουράγιο, μικροκόρη μας, που μας εγίνης μάνα
Ύμνος και Θρήνος της ζωής κι ανάστασης καμπάνα.
Οι Ελληνοκύπριοι ποιητές υμνούν την πατρίδα τους και τον Ελληνισμό
Κώστας Μόντης – Έλληνες Ποιητές
Ελάχιστοι μας διαβάζουν,
ελάχιστοι ξέρουν τη γλώσσα μας,
μένουμε αδικαίωτοι κι αχειροκρότητοι
σ’ αυτή τη μακρινή γωνιά,
όμως αντισταθμίζει που γράφουμε Ελληνικά.
Κυριάκος Χαραλαμπίδης
Αν είχα δροσερό μυαλό, μολύβι που να γράφει
γοργά γοργά μη μας προλάβει ο χρόνος
και χέρι τρισευλογημένο από τους εκπροσώπους
του θείου παντός,
τότε στο βάθος θα ‘λαμπε η χαρά μου
και θα κουδούνιζαν
των ουρανίων σωμάτων τα κλαριά.
Και Τουρκοκύπριοι ποιητές μιλάν για την πατρίδα τους – ο Μεχμέτ Γιασίν (Mehmet Yaşın) [γεννήθηκε το 1958]:
Ένα χωριό στα σύνορα. Οι σκοποί φυλάν τα χαλάσματα / δεν μιλάνε… Πόσο παράξενο / να με δουν σαν τον τουρίστα να τραβώ τον τόπο που μεγάλωσα / φωτογραφίες. / Δεν κάνω τίποτ’ απολύτως εδώ. Μέσα στο λιόγερμα / φλέγονται τα χωράφια, ανάφτουν κι έπειτα σβήνουν μόνα τους. / Λίγο πιο πέρα ένα ρέμα φιδογυρίζει προς τις καλαμιές… / Μέσα στ’ /απομεσήμερο γίνονται οι μέρες φως πουλιά / πορτοκαλιά κατρακυλώντας το βουνό… Το χώμα είναι λευκό, / για τ’ αμπέλια, χώμα καλό… Εδώ είναι που έμαθα επίσης να ξυπνώ / πριν να λαλήσουν τα κοκόρια. / Μείνε απόψε εδώ, κι ας περπατήσουμε προς το πρωί / κρατώντας στο χέρι τη φωτογραφική.
(Μα ήτανε τόσο σύντομη η αυγή που δεν μπορέσαμε / να τη φωτογραφήσουμε.)
***
Κι από το βάθος ο Γιώργος Σεφέρης «…Κύπρον, ου μ’ εθέσπισεν…» μηνύει:
«…Μεγάλος πόνος είχε πέσει στην Ελλάδα.
Τόσα κορμιά ριγμένα / στα σαγόνια της θάλασσας στα σαγόνια της γης. / τόσες ψυχές δοσμένες στις μυλόπετρες, σαν το σιτάρι… / Δακρυσμένο πουλί,
στην Κύπρο τη θαλασσοφίλητη…».
Κι από τη Θράκη μηνύματα πολλά:
«Λήκυθοι βρίσκονται πολλές / Αιγαίο γεμάτες Θράκη.
Μια λήκυθος στέκεται ορθή / «Δρόμους Ελλήνων» λέγει.
Μπουκάλι με στο πέλαγος / σα να ’ταν αφημένο,
από τις Θράκης τις ακτές / και του Αιγαίου τους δρόμους
«Δρόμους Ελλήνων» φέρει, / η λήκυθος της Κύπρος» (Θ.Μ.).
* Ο Θανάσης Μουσόπουλος είναι φιλόλογος, συγγραφέας, ποιητής
