του Βασίλη Ασημακόπουλου
«Κατέβηκε ο Πολύγυρος και γίνηκε λιμάνι,
Λιμάνι κατασκότεινο, στενό, χωρίς φανάρια»
Νίκος Καββαδίας, Πικρία
Τι να πρωτογράψεις για τον Παύλο. Για τον φίλο μας, τον αδελφό μας, τον σύντροφο και συναγωνιστή μας, για ένα κομμάτι του πολιτικού μας εαυτού, που έφυγε, γλίστρησε από κοντά μας μέσα σ’ ένα εξάμηνο, χωρίς καλά-καλά να το συνειδητοποιήσουμε. Για έναν άνθρωπο που συνδιαμορφώθηκες, που συζητούσες συχνά και ήταν οι συνομιλίες μια ανάσα ελπίδας στην αέναη προσπάθεια για μια πολιτικά αξιοπρεπή και δημιουργική ζωή, όπως την καταλαβαίναμε, σύμφωνη με τα όνειρα της νιότης, που η ζωή τα γέννησε και η ίδια η καθημερινότητα τ’ αλλοιώνει, τα συντρίβει, τα σπρώχνει στη λησμονιά, τα μεταμορφώνει.
Ο ΠΑΥΛΟΣ ΤΟΥΜΑΝΙΔΗΣ ήταν με τη ζωή, το παράδειγμα, το λόγο και την πράξη του, απέναντι σ’ αυτού του είδους την προσαρμοστικότητα, τις πρακτικές των «πονηρών» και των ιδιοτελών. Γι’ αυτό άλλωστε και δεν ενσωματώθηκε ούτε στη γραφειοκρατία του ΠΑΣΟΚ, αρνούμενος τις σχετικές προσόδους, πηγαίνοντας κόντρα στο πανίσχυρο ρεύμα της κρατικοποίησης του κόμματος, διατηρώντας την αγωνιστική του αυτονομία, μετέχοντας την ίδια στιγμή ενεργά στο μηχανισμό και τη ζωή του κόμματος, ακριβώς επειδή πίστευε ότι πολιτική εκτός κομμάτων είναι πολιτική αστικού φιλελευθερισμού ή υφιστάμενη της τηλεκρατίας. Το ίδιο επαναλήφθηκε στο σύντομο χρονικό διάστημα του ΣΥΡΙΖΑ. Όχι αρνήθηκε, ούτε καν διανοήθηκε την προσωπική του κρατικοποίηση. Αν και οικονομολόγος ο ίδιος, είχε παρ’ όλα αυτά σαφές μέτωπο απέναντι στο νεο-τεχνοκρατισμό και τους νεοαστούς, όπως τους χαρακτήριζε. Ένα σχετικό κείμενο του Αριστόβουλου Μάνεση στα μέσα της δεκαετίας του ’80 τον είχε επηρεάσει προς αυτήν την κατεύθυνση και αναφερόταν μερικές φορές σ’ αυτό.
Αυτές τις μέρες βλέπω τα μηνύματα που ανταλλάσσαμε στο τηλέφωνο, ακούω τη συνέντευξη που μου είχε δώσει για τη διατριβή ακριβώς πριν πέντε χρόνια, ανακαλώ στη μνήμη μου το χαμογελαστό μειδίαμά του που εναλλασσόταν με το τρανταχτό και πλατύ γέλιο. Ευγενέστατος, πάντα διακριτικός, με αδαμάντινο ήθος. Ποτέ επιθετικός, ουδέποτε προσβλητικός. Τα τελευταία χρόνια νομίζω λίγο μελαγχολικός. Με γνώσεις, υψηλές διανοητικές συνθετικές ικανότητες, αυθεντική λαϊκότητα, πηγαίος. Αστείρευτη πηγή ιστορικών γνώσεων τις οποίες διαρκώς εμπλούτιζε, ακριβώς επειδή συνεχώς ανανέωνε τη σκέψη του με νέα διαβάσματα, νέες εμπειρίες, διαρκείς συζητήσεις, ενισχύοντας τους προσανατολισμούς του, αλλά και με ισχυρή μνήμη των κομματικών μετασχηματισμών. Εξαιρετικά μελετηρός. Στο νοσοκομείο την Κυριακή, διέκρινα δίπλα στο κρεβάτι του το βιβλίο Τα μονοπάτια του κεφαλαίου, του Αρίγκι. Οπότε τα προσωπικά θα εναλλάσσονται με τα πολιτικά και ας μου συγχωρεθεί η σχετική απειθαρχία.
ΒΑΘΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ο Παύλος. Με στράτευση μακράς πνοής. Μέχρι την τελευταία του πνοή. Ορισμένα στοιχεία μιας πλούσιας κομματικής με πολιτικο-οργανωτικά αλλά και ιδεολογικά χαρακτηριστικά βιογραφίας.
Βυρωνιώτης, με μικρασιατική-ποντιακή καταγωγή από πατέρα και μητέρα από την Μυτιλήνη. Εντάχθηκε στο ΠΑΣΟΚ από μαθητής και ειδικότερα στην ΠΑΜΚ το 1978 και στη συνέχεια στην καθοδήγησή της. Στην Επιτροπή Νεολαίας από το 1980 έως το 1984, ενώ αρχές της δεκαετίας του ‘80 έκανε το φοιτητικό πέρασμα από την ΠΑΣΠ στην ΑΣΟΕΕ. Πάντα τοποθετημένος στην αριστερή πτέρυγα του ΠΑΣΟΚ, τη σοσιαλιστική-αντιιμπεριαλιστική, πλησιέστερα στο ρεύμα των «Ιταλών». Απέναντι στη γραμμή της 9ης συνόδου της Κ.Ε. (1982) περί του εφικτού-αναγκαίου-επιθυμητού, αλλά υπέρ της 5ης συνόδου (1979) για τη μαζική πρωτοπόρα οργάνωση. Αυτή ήταν και αναδρομικά μια «απόκλιση» από τη θέση του ρεύματος των «Ιταλών». Ο Παύλος έβλεπε πιο πολύ έναν δυνατό ρόλο του κόμματος, με δημοκρατική βέβαια λειτουργία. Ένα συλλογικό πολιτικό υποκείμενο που να απελευθερώνει τα μέλη του και την κοινωνία κατ’ επέκταση και όχι να γίνεται εργαλείο αλλοτρίωσης. Αισθανόταν κοντά στη γραμμή του ΑΣΚΕ (Καργόπουλος), ενώ διάβαζε τον προβληματισμό του περιοδικού Φυλλάδιο για το σοσιαλιστικό κίνημα τη δεκαετία του ’80. Την περίοδο 1992-1996 διετέλεσε μέλος της (παλιάς) Β1 Ν.Ε. ΠΑΣΟΚ και εν όψει του 3ου συνεδρίου του Κινήματος (1994), συμμετείχε στον τομέα διαφώτισης του κόμματος για τη διαμόρφωση των Θέσεων. Την περίοδο 1996-1999 ήταν Γραμματέας Τ.Ο. ΠΑΣΟΚ Βύρωνα.
Μετά την παράδοση Οτζαλάν το 1999, αποχώρησε από το ΠΑΣΟΚ και συμμετείχε στη συγκρότηση της Δημοκρατικής Περιφερειακής Ένωσης (Χαραλαμπίδης) οπότε και ήταν υποψήφιος στις εκλογές του 2000 στη Β΄ Αθηνών. Στη συνέχεια εντάχθηκε στο ΔΗΚΚΙ όπου εκλέχθηκε μέλος της Κ.Ε. και του Π.Σ. Ο Πέτρος Κονταρίνης ήταν ένας από τους στενότερους φίλους και συντρόφους του στο ΔΗΚΚΙ. Στα χρόνια μετά το 2010 και ως μέλος του ΔΗΚΚΙ μετείχε ενεργά στο αντιμνημονιακό κίνημα, στις Πλατείες και στις διαδηλώσεις, στη συγκρότηση ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ και του ενιαίου ΣΥΡΙΖΑ στη συνέχεια. Ειδικότερα στον τομέα του κόμματος για την εξωτερική πολιτική και την άμυνα. Αποχωρεί το καλοκαίρι του 2015 μετά το Δημοψήφισμα και την υπογραφή του 3ου μνημονίου, ακολουθώντας το ΔΗΚΚΙ στη Λαϊκή Ενότητα.
Ο Παύλος ήταν ένας διανοούμενος της πολιτικής, κοινωνικά γειωμένος, παιδί της λαϊκής αγωνιστικής παράδοσης και του ιστορικά διαμορφωμένου αντιστασιακού χαρακτήρα του ελληνισμού
Μετείχε ενεργά σε κινήσεις πολιτών, ενάντια στο Σχέδιο Ανάν, κατά των Ολυμπιακών Αγώνων, στο Εθνικό Συμβούλιο Διεκδίκησης Γερμανικών οφειλών. Υπήρξε υποστηρικτής της Συρίας και διαχρονικά στο πλευρό των Παλαιστινίων, των Κούρδων, των αγωνιζόμενων λαών, των εθνικοαπελευθερωτικών-αντιιμπεριαλιστικών κινημάτων. Κοντά σε όλες τις κινήσεις τις ιδεολογικο-πολιτικά πασοκοπροερχόμενες, παλαιότερα στο Νέο Αγωνιστή, πιο πρόσφατα στην πρωτοβουλία της 14ης Μαϊου. Παρακολουθούσε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον το Άρδην και τον Γιώργο Καραμπελιά, ενώ διάβαζε σε τακτική βάση τον Δρόμο της Αριστεράς και βρισκόταν κοντά στις αναλύσεις του χώρου της ΚΟΕ.
Φανατικός υποστηρικτής διαχρονικά του Ανδρέα Παπανδρέου. Αντιγράφω ενδεικτικά από το κινητό μου ένα διάλογό μας πριν από έναν περίπου χρόνο : «Β.Α.: Από τις τελευταίες πράξεις κυβέρνησης Α.Π. 81-89: 1) Η Μακρόνησος ιστορικός τόπος, ΥΠΠΟ/1285/24225/16-5-89, 2) Στους εργαζόμενους σε επιχειρήσεις που πτώχευσαν χορηγούνται από τον ΟΑΕΔ αποδοχές 3 μηνών, αρ. 16 ν. 1836/89» «Παύλος Τουμανίδης : Είναι αυτό που λένε : Και πεσμένος ο Χριστός για δυο αγίους κάνει». Στοιχεία που συγκροτούσαν την ιδεολογικο-πολιτική του ταυτότητα ήταν η αγάπη προς τον Βάσο Λυσσαρίδη και τον Τάσσο Παπαδόπουλο, την Κύπρο. Επίσης αγαπούσε ιδιαίτερα και ξεχώριζε τον Μιχάλη Χαραλαμπίδη, τον «αρχηγό» όπως τον αποκαλούσε, ενώ εκτιμούσε τον Νίκο Καργόπουλο, όπως και τον Παναγιώτη Λαφαζάνη. Την τελευταία διετία, διαπιστώνοντας την ευρύτερη πολιτική αδυναμία, έβλεπε και προς ΚΚΕ στη λογική της αναγκαιότητας ύπαρξης ενός αντιιμπεριαλιστικού-αντιμονοπωλιακού πόλου, σε μια ενιαιο-μετωπική γραμμή. Ήταν από τους λίγους που επέμενε να παρακολουθεί και να διαβάζει τις κινήσεις του Μ-Λ χώρου, ακριβώς λόγω της εθνικο-ανεξαρτησιακής αντιιμπεριαλιστικής-αντιμονοπωλιακής γραμμής.
Ο Παύλος Τουμανίδης κατανοούσε ως κεντρικό το θέμα της Εθνικής Ανεξαρτησίας, ενώ ανέλυε τα ζητήματα στη γραμμή της ενότητας του εθνικού με το κοινωνικό. Ο ίδιος ως εργαζόμενος στην Ολυμπιακή, ήταν ενεργός συνδικαλιστής στην ΟΣΠΑ, με διαρκή συμμετοχή στους κοινωνικούς αγώνες και στις απεργιακές κινητοποιήσεις. Ήθελε και αγωνιζόταν στην πράξη για ένα συνδικαλιστικο-εργατικό κίνημα ταξικό, πολιτικοποιημένο, που με αφετηρία το κλαδικό και επιμέρους ζήτημα θα το υπερβαίνει σε μια συνολική προοπτική, για το κοινό καλό.
ΔΙΑΒΑΖΕ ΠΟΛΥ. Αναγνώριζε τον εαυτό του στο νεομαρξιστικό ρεύμα μητρόπολη-περιφέρεια, στο χώρο του περιοδικού Μηνιαία Επιθεώρηση, παρακολουθώντας όμως και άλλα ρεύματα, μελετώντας πολιτικά περιοδικά. Από τους αγαπημένους του διανοητές-συγγραφείς ήταν μεταξύ άλλων ο Σαμίρ Αμίν, ο Νίκος Ψυρούκης, ο Τάκης Φωτόπουλος, ο Περικλής Ροδάκης. Τελευταία ξαναδιαβάζαμε παράλληλα κεφάλαια από το Αγροτικό ζήτημα του Κώστα Βεργόπουλου, ιδίως το τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου για τη Νεοελληνική Ιδεολογία. Επίσης είχε ιδιαίτερη προτίμηση στον Ευτύχη Μπιτσάκη και εκτιμούσε πολύ τον Δημήτρη Μπελαντή. Του άρεσε η ποίηση του Αναγνωστάκη, του Καββαδία, του Γκάτσου, καθώς και η μουσική του Ηλία Ανδριόπουλου και του Θάνου Μικρούτσικου. Τον Παύλο θα τον συναντούσες στα βιβλιοπωλεία των εκδόσεων Στοχαστής, στο Εναλλακτικό Βιβλιοπωλείο, στο Γόρδιο, στην Πολιτεία, σε εκδηλώσεις, αγωνιστικές κινητοποιήσεις, στο γήπεδο, σε κινηματογραφικές αίθουσες, στα στέκια του Βύρωνα. Ένα από τα τελευταία αναλυτικά κείμενα του Παύλου, που δημοσιεύθηκαν στα Τετράδια τχ 68-69/2017 είχε τίτλο «Εσωτερική κρίση, πλέγμα εξάρτησης και ελληνοτουρκικές σχέσεις».
Ο Παύλος ήταν ένας διανοούμενος της πολιτικής, κοινωνικά γειωμένος, παιδί της λαϊκής αγωνιστικής παράδοσης και του ιστορικά διαμορφωμένου αντιστασιακού χαρακτήρα του ελληνισμού, όπως τον αποδίδει ο Σβορώνος. Αναγνώριζε τον εαυτό του ιδεολογικο-πολιτικά σ’ εκείνο που χαρακτηρίστηκε μια περίοδο «Ιταλοί» στο ΠΑΣΟΚ, πιο στενά μιλώντας. Συνέβαλαν σ’ αυτό και οι φίλοι και σύντροφοι από τη γειτονιά του, τον Βύρωνα, που με λίγους ακόμα από άλλα μέρη, συναποτελούσαν μια διακριτή πολιτική ατμόσφαιρα. Ο κοινός μας τόπος. Δεν ήταν όμως ένας άνθρωπος που έμενε στο παρελθόν, αλλά ήταν του αγωνιστικού παρόντος για ένα καλύτερο αύριο.
Ένα τελευταίο ενδεικτικό περιστατικό, από την τακτική μας συνομιλία. Πριν από 3-4 χρόνια, συζητούσαμε ορισμένες σκηνές από τον Θίασο του Αγγελόπουλου. Κάποια στιγμή του λέω για τη γνωστή σκηνή όπου ο φτωχός πρόσφυγας Αγαμέμνονας, επικεφαλής του Θιάσου, που ενσάρκωνε ο ηθοποιός Στράτος Παχής, στέκεται μπροστά από το γερμανικό εκτελεστικό απόσπασμα λέγοντας «Εγώ ήρθα από την θάλασσα, από την Ιωνία. Εσείς από πού ήρθατε;». Και ο Παύλος μου απαντά «Τι λες παληκάρι μου (καθώς χρησιμοποιούσε αυτή την προσφώνηση). Αυτή είναι η Ιστορία του τόπου». Αυτός ήταν ο Παύλος Τουμανίδης. Αξέχαστος θα μείνει στην καρδιά και την μνήμη μας.
Στην γυναίκα του Αναστασία, την αγαπημένη του Τέση όπως τρυφερά την αποκαλούσε, στην αδελφή του Όλγα, στον εγγύτερο αδελφικό του φίλο στο πέρασμα από τη ζωή, συμμαθητή και διπλανό από την Α΄ Δημοτικού, σύντροφο στους κοινούς πολιτικούς και αξιακούς τόπους Πέτρο Μαγγανιάρη τα θερμότερα συλλυπητήρια.
Χτυπά το σταθερό τηλέφωνο και ακούγεται η φωνή:
«Βασίλη; ο Παύλος».
Αντίο φίλε…
