Όταν ήμουν μικρός κατοικούσαμε στους Αμπελόκηπους. Η μεγάλη μου χαρά ήταν όταν πηγαίναμε βόλτα στον Εθνικό Κήπο –Βασιλικό τον λέγαμε τότε– κι ακόμη μεγαλύτερη, όταν οδεύαμε προς την περίφημη παιδική χαρά της Φιλοθέης, τον «Παιδικό Κήπο» του Δημήτρη Πικιώνη.
Την έχω ζωντανή στη μνήμη μου, όσα λίγα πράγματα εκείνης της εποχής. Έπιασα να θυμάμαι και να σκέφτομαι μελετώντας τον εξαιρετικό συλλογικό τόμο «Παιδική χωρική αφηγηματικότητα-πόλη-παιχνίδι-εκπαίδευση» που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Επίκεντρο με επιμέλεια της Κυριακής Τσουκαλά και του Δημήτρη Γερμανού.
Είναι ένα βιβλίο που θα με απασχολήσει και προσεχώς, όμως ήθελα να σταθώ σήμερα στο θέμα των παιδικών χαρών.
Διαβάζω –ομολογώ πως δεν το γνώριζα– πως η πρώτη παιδική χαρά δημιουργήθηκε στη Νέα Υόρκη το 1877 με βασικό στόχο «να μαζέψει τα παιδιά από τους δρόμους». Οι πρώτες παιδικές χαρές ιδρύθηκαν από φιλανθρωπικά σωματεία και απευθύνονταν σε παιδιά «του δρόμου», κυρίως μετανάστες. «Οι δρόμοι της πόλης είναι ανεπαρκείς χώροι παιχνιδιού για τα παιδιά εξαιτίας του κινδύνου, επειδή τα περισσότερα καλά παιχνίδια είναι ενάντια στον νόμο» (!) ανέφερε –μερικά χρόνια αργότερα– ζητώντας να υπάρχουν χώροι περιφραγμένοι με «παιδονόμους», ο τότε αστυνομικός διευθυντής της Νέας Υόρκης και μετέπειτα πρόεδρος Theodor Roosevelt…
Όπως αναφέρει στο κείμενό της με τον τίτλο «Το παιχνίδι ως “σχισμή” στον χώρο της πόλης: το Spielraum» η Γαρυφαλλιά Κατσαβουνίδου, διδάσκουσα στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, στην Ελλάδα «η παιδική χαρά αντιμετωπίζεται ως το σημείο μηδέν του σχεδιασμού – απλώς βολεύει ώστε οι δημοτικές αρχές να “ξεμπερδεύουν” με το θέμα “παιχνίδι” όσο πιο φθηνά και γρήγορα γίνεται…»
Όσο για το τι μαθαίνουν τα παιδιά στις παιδικές χαρές: «Πρώτα απ’ όλα ότι το κοινωνικό σύνολο δεν νοιάζεται γι’ αυτά, αλλά τα αντιμετωπίζει ως μια “ομάδα” που οι ανάγκες της για παιχνίδι πρέπει να “καλυφθούν” με ελάχιστα μέσα… Ότι δεν έχουν καμία δυνατότητα να επιδράσουν δημιουργικά στο περιβάλλον… Ότι το τεχνητό περιβάλλον που σχεδιάζει και κατασκευάζει ο άνθρωπος είναι ανιαρό, άσχημο και δεν δίνει καμία αισθητηριακή απόλαυση. Για τα παιδιά που μεγαλώνουν στις ελληνικές πόλεις, αυτές είναι οι εμπειρίες που καθορίζουν τη σχέση τους με τον αστικό χώρο – και θα τους ακολουθούν όταν θα είναι πια ενήλικες…»
Κι όμως υπάρχουν άλλοι δρόμοι. Σε άλλο κείμενο του τόμου «Μια παιδική χαρά από συμμετοχή: Χώροι παιχνιδιού στην πόλη της Λάρισας» των αρχιτεκτόνων Ελίκης Διαμαντούλη και της Αθηνάς Φουστέρη, αναφέρονται στον σημαντικότερο ίσως σχεδιαστή παιδικών χαρών στον κόσμο, τον Aldo Van Eyck ο οποίος σχεδίασε δεκάδες παιδικές χαρές στο Άμστερνταμ και ο τρόπος που αντιμετώπισε τον σχεδιασμό τους «είναι τόσο ιδιαίτερος που δεν μπορεί να βρεθεί ίδιος χώρος δυο φορές». Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν ακόμη οι λεγόμενοι «παιχνιδότοποι περιπέτειας», όπου αξιοποιούνται άχρηστα υλικά και χώροι παράξενοι. Εμπνευστής ο Δανός Carl Th. Sorensen που δημιούργησε έναν πρώτο τέτοιο χώρο έξω από την Κοπεγχάγη.
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι σχολές εκείνες αρχιτεκτόνων που θεωρούν πως τα παιδιά θα έπρεπε να έχουν λόγο και να συμμετέχουν στον σχεδιασμό των παιδικών χαρών. Ένας τέτοιος αρχιτέκτονας ήταν και ο Giancarlo de Carlo, ο οποίος θεωρούσε ότι «η αρχιτεκτονική δεν μπορεί να διαχωριστεί από την πολιτική, ενώ ο ίδιος ήταν ενεργός στην ιταλική αντιφασιστική αντίσταση και στο μεταπολεμικό ιταλικό αναρχικό κίνημα…». Έκανε πράξη τις ιδέες του σχεδιάζοντας το χωριό Matteotti με τη συμμετοχή των μελλοντικών κατοίκων του…
Κι αφού ταξιδεύω μέσα στις σελίδες του βιβλίου, προσγειώνομαι πάλι στην ελληνική πραγματικότητα και μάλιστα εν μέσω πανδημίας. Όσοι κουνούν το δάχτυλο στη νεολαία, προφανώς δεν έχουν δει τι γίνεται στις περίφρακτες παιδικές χαρές. Πιστοποιημένες, αλλά λες κι έχουν βγει από ένα καλούπι.
Έχω την εντύπωση πως πάρα πολλά συμπεράσματα μπορεί να βγάλει κανείς για την κοινωνία και την αυτοδιοίκηση που έχουμε μελετώντας τις παιδικές χαρές…
Όμως για να μην κλείνουμε όλο με γκρίνια προτιμώ να μιλήσω για μια θετική εικόνα: ένα πάρκο περιπέτειας για μικρούς και μεγάλους που βρίσκεται στην Παύλιανη Φθιώτιδας κι είναι προϊόν αυτενέργειας ανθρώπων της περιοχής. Ένα μονοπάτι πλάι στο ποτάμι γεμάτο εκπλήξεις. Για πρόλογο έχει κούνιες που όταν βρεθείς ψηλά σου κάνουν… ντους. Και ακολουθούν έξυπνες ιδέες, υλοποιημένες κυρίως με ευτελή υλικά, ή πράγματα που θεωρούνται άχρηστα κι εκεί τους δίνεται μια νέα ζωή… Διασκεδάζεις και δεν θες να φύγεις ποτέ από εκεί. Περνάς με σκοινιά το ποτάμι, κάνεις μάθημα σε θρανία, παίζεις ποδοσφαιράκι, μόνο που είσαι ο ίδιος μέσα του αφού είναι τεράστιο και άλλα πολλά.
Στο βιβλίο βλέπω πως υπάρχουν πολλοί άνθρωποι με γνώσεις και πρωτοποριακές ιδέες, που σε ελάχιστες περιπτώσεις έχουν καταφέρει και να τις εφαρμόσουν.
Κατά την ταπεινή μου γνώμη σε αυτά τα «μικροπράγματα» είναι που παίζεται η αληθινή πολιτική και όχι στο τσίρκο της Βουλής. Ας βοηθήσουμε/συμμετέχουμε/στηρίξουμε παντού ό,τι και όποιον αγωνίζεται για μια νέα καθημερινότητα που δημιουργεί ενεργούς πολίτες.
