Του Γιώργου Τοζίδη
Η παγκόσμια καπιταλιστική κρίση, που, στην παρούσα φάση της, εκδηλώνεται στη χώρα μας με την κρίση του δημόσιου χρέους, δίνει την ευκαιρία για τη διαμόρφωση εναλλακτικών σχεδίων, ανταγωνιστικών στις επιδιώξεις του κεφαλαίου και των ντόπιων και ξένων εκπροσώπων του. Δεν είναι τυχαίο ότι από την πρώτη στιγμή παρουσιάστηκε ως μονόδρομος η προσφυγή στο μηχανισμό στήριξης Ε.Ε., ΕΚΤ και ΔΝΤ και απορρίφθηκαν οι όποιες άλλες προτάσεις. Ιδιαίτερα τα πυρά τους συγκεντρώνει το σχέδιο για την παύση πληρωμών και την αναδιαπραγμάτευση του δημόσιου χρέους.
Συμπυκνώνοντας την επιχειρηματολογία τους, ο υπουργός οικονομικών Γ. Παπακωνσταντίνου αναφέρει στην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία στις 30.5.2010: «Μια αναδιαπραγμάτευση θα ήταν καταστροφική για την αξιοπιστία της χώρας. Θα οδηγούσε σε ουσιαστική περιθωριοποίηση της χώρας από τις αγορές κεφαλαίων, σε αναγκαστικά ακόμη μεγαλύτερες περικοπές και μεγαλύτερη ύφεση – μια κατάσταση που μόνο τους πλουσιότερους και τα μεγάλα κεφάλαια δεν θα έπληττε, αλλά θα έπληττε πολύ το μεγαλύτερο μέρος των πολιτών και τους πλέον ευάλωτους». Ποια είναι όμως η εμπειρία των χωρών που, από τον 19ο αιώνα μέχρι πρόσφατα, προχώρησαν σε παύση πληρωμών;
Σε μελέτη του ΔΝΤ (διαθέσιμη στο www.imf.org/external/pubs/ft/wp/2008/wp08238.pdf) που δημοσιεύτηκε τον Οκτώβριο του 2008 με τίτλο «Τα κόστη της παύσης πληρωμών» και συγγραφείς τον Eduardo Borensztein και τον Ugo Panizza, καταγράφονται ορισμένα πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία που προκύπτουν από τις χώρες που προχώρησαν σε παύση πληρωμών τις τελευταίες δεκαετίες.
Στα συνολικά συμπεράσματα της μελέτης αναφέρεται ότι (σε ελεύθερη απόδοση): «Διερευνήσαμε την εμπειρική βάση του κόστους της παύσης πληρωμών σε διαφορετικές εκδοχές. Τα ευρήματά μας αποδεικνύουν ότι τα κόστη της παύσης πληρωμών είναι συγκεκριμένα αλλά βραχύβια. Η φήμη των οφειλετών που πέφτουν σε αδυναμία πληρωμών, όπως μετρήθηκε με βάση τις πιστωτικές αξιολογήσεις και τα περιθώρια δανεισμού, επιδεινώνεται αλλά για μικρό χρονικό διάστημα. Ενώ υπάρχουν ορισμένα στοιχεία που δείχνουν ότι το διεθνές εμπόριο και η εμπορική πίστωση επηρεάζονται αρνητικά από την παύση πληρωμών, δεν μπορεί να προσδιοριστεί το μέγεθος καθώς δεν υπάρχουν αξιόπιστα στοιχεία (ιδιαιτερότητες δομής διεθνούς εμπορίου κάθε χώρας). Οι παύσεις πληρωμών φαίνεται να προκαλούν τραπεζικές κρίσεις, και όχι το αντίθετο, αλλά βρέθηκαν λίγα στοιχεία που να δείχνουν πιστωτικές κρίσεις στις εγχώριες αγορές που προκλήθηκαν από την παύση πληρωμών. Τέλος, οι παύσεις πληρωμών φαίνεται ότι συντομεύουν το προσδόκιμο ζωής των κυβερνήσεων και των επικεφαλής της οικονομίας με έναν συγκεκριμένο τρόπο».
Συγκεκριμένα:
1. Όσον αφορά τις επιπτώσεις της παύσης πληρωμών στο ΑΕΠ, οι συντάκτες της μελέτης παρατηρούν ότι «είναι, συνήθως, συνέπεια κάποιων οικονομικών κρίσεων, όπως στους όρους εμπορίου, ξαφνικές στάσεις πληρωμών, νομισματικές κρίσεις κλπ. που, επίσης, τραυματίζουν απευθείας την ανάπτυξη… Οπότε, η χαμηλότερη ανάπτυξη μπορεί να μην οφείλεται στην παύση πληρωμών αλλά σε άλλους παράγοντες που επηρεάζουν την εξυπηρέτηση του χρέους».
2. «Η παύση πληρωμών δεν οδηγεί σε μόνιμο αποκλεισμό από τις διεθνείς αγορές κεφαλαίων. Στην πραγματικότητα, τα στοιχεία δείχνουν ότι, ενώ τα κράτη χάνουν την πρόσβαση κατά τη διάρκεια της παύσης πληρωμών, όταν η διαδικασία ανασυγκρότησης ολοκληρωθεί, οι χρηματοπιστωτικές αγορές δεν κάνουν διάκριση, σε όρους πρόσβασης, μεταξύ όσων έχουν πτωχεύσει και όσων όχι. Σύμφωνα με τα στοιχεία, τα κράτη που έκαναν στάση πληρωμών κατά τη δεκαετία του 1980, χρειάστηκαν 4 χρόνια για να αποκτήσουν ξανά πρόσβαση στις διεθνείς αγορές και στη διεθνή πίστωση».
3. «Τι γίνεται όμως με την αξιολόγηση και το συνεπαγόμενο κόστος δανεισμού; Το πραγματικό ερώτημα είναι: “πόσο ισχυρή είναι η μνήμη των αγορών;”. Τα αποτελέσματα των ερευνών δείχνουν ότι τα επεισόδια παύσης πληρωμών δεν έχουν μακροπρόθεσμη επίπτωση στις πιστωτικές αξιολογήσεις» και καθώς «τα στοιχεία επιβεβαιώνουν, επίσης, τη μεγάλη και στατιστικά σημαντική επίπτωση της πιστωτικής αξιολόγησης στα κόστη δανεισμού» επιβεβαιώνεται ότι «οι παύσεις πληρωμών έχουν βραχυπρόθεσμη επίπτωση στα κόστη δανεισμού».
4. «Από θέση αρχής, η μείωση του διεθνούς εμπορίου που ακολουθεί την παύση πληρωμών μπορεί να προέρχεται από περιοριστικά μέτρα που επιβάλλονται από τα κράτη προέλευσης των επενδυτών». Όμως «η σύγχρονη δομή των διεθνών αγορών κεφαλαίου, όπου οι επενδυτές είναι ολοένα και περισσότερο ανώνυμοι και μετακινούνται από μακροπρόθεσμες σε βραχυπρόθεσμες θέσεις σε λίγα λεπτά, κάνουν αυτή την παραδοσιακή υπόθεση μη λειτουργική, σήμερα». Η μελέτη διαπιστώνει, επίσης, ότι «οι παύσεις πληρωμών επιβαρύνουν περισσότερο τις εξαγωγικά προσανατολισμένες βιομηχανίες αλλά και σε αυτήν την περίπτωση, οι επιπτώσεις είναι βραχυπρόθεσμες». Ένα επιπλέον εύρημα της μελέτης, όσον αφορά το διεθνές εμπόριο, είναι ότι «οι παύσεις πληρωμών συνδέονται με μεγάλη και στατιστικά σημαντική μείωση στις διμερείς εμπορικές ροές μεταξύ αναπτυγμένων και αναδυομένων ή αναπτυσσόμενων οικονομιών».
5. Ποιες είναι οι επιπτώσεις στο τραπεζικό σύστημα της χώρας που κηρύσσει παύση πληρωμών; «Πρώτα από όλα, η παύση πληρωμών μπορεί να προκαλέσει κατάρρευση της εμπιστοσύνης στο εγχώριο χρηματοπιστωτικό σύστημα και να οδηγήσει σε απόσυρση καταθέσεων, με τελική κατάληξη την τραπεζική κρίση ή τουλάχιστον την έλλειψη πιστωτικής ρευστότητας. Δεύτερον, ακόμη και χωρίς απόσυρση καταθέσεων, οι παύσεις πληρωμών θα μπορούσαν να έχουν αρνητική επίπτωση στους ισολογισμούς των τραπεζών, ειδικά εάν κρατούν σημαντικά ποσά κρατικών ομολόγων, και να οδηγήσουν τις τράπεζες να υιοθετήσουν πιο συντηρητικές στρατηγικές δανεισμού. Τέλος, οι παύσεις πληρωμών συνοδεύονται, συχνά, με μείωση των δικαιωμάτων των δανειστών ή τουλάχιστον αβεβαιότητα για αυτούς, που, επίσης, μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τον τραπεζικό δανεισμό».
6. Εκτός από τις οικονομικές συνέπειες, στη μελέτη καταγράφονται και οι πολιτικές επιπτώσεις. «Οι πολιτικοί προσπαθούν να αποφύγουν την παύση πληρωμών, έστω και με αυξημένο οικονομικό κόστος, καθώς τα στοιχεία της έρευνας δείχνουν ότι την ακολουθεί η πολιτική ανατροπή. Μια διαφορετική εκδοχή είναι ότι οι πολιτικοί αναβάλλουν την παύση πληρωμών για να εξασφαλίσουν την ευρεία αποδοχή των αγορών ότι η επιλογή τους είναι αναπόφευκτη και όχι στρατηγική. Αυτή η πιθανότητα συμβαδίζει με την εμπειρία ότι οι παύσεις πληρωμών που αποτέλεσαν στρατηγική επιλογή των κυβερνήσεων είχαν πολύ μεγαλύτερες αρνητικές επιπτώσεις από ό,τι αυτές που οι αγορές αποδέχθηκαν ως αναπόφευκτες». Σε 18 από τις 19 χώρες (με εξαίρεση την Ουκρανία) που κήρυξαν παύση πληρωμών την περίοδο 1980-2003, οι κυβερνητικοί συνασπισμοί έχασαν, κατά μέσο όρο, 16 εκατοστιαίες μονάδες της εκλογικής δύναμής τους.
Τέλος, το πιο σημαντικό συμπέρασμα της μελέτης είναι ότι οι επιπτώσεις της παύσης πληρωμών είναι βραχύβιες και σε καμιά περίπτωση δεν ξεπερνούν τα δύο χρόνια.
Τι συμβαίνει στην Ελλάδα;
Στο σχετικό πίνακα γίνεται σύγκριση μεταξύ των συμπερασμάτων της έρευνας και των οικονομικών στοιχείων της χώρας μας. Όπως προκύπτει, δεν καταγράφονται οι συνέπειες στις συνθήκες ζωής και εργασίας των εργαζομένων, των αυτοαπασχολούμενων και των αγροτών στη χώρα μας από την ένταξη στο μηχανισμό ΕΕ, ΕΚΤ και ΔΝΤ. Η εκθεμελίωση όλων των εργασιακών και ασφαλιστικών δικαιωμάτων, η μεγάλη μείωση των μισθών και των συντάξεων και η φοροεπιδρομή που πλήττει κυρίως τα χαμηλά κοινωνικά στρώματα είναι οι επιπτώσεις από την ένταξη στο μηχανισμό. Δεν υπάρχει καμιά επίπτωση για το κεφάλαιο (στον δευτερογενή ή τριτογενή τομέα) όπως επίσης και για τους κερδοσκόπους. Αντίθετα, ο μηχανισμός διασφαλίζει τα συμφέροντα όσων κερδοσκόπησαν με το δημόσιο χρέος καθώς προβλέπει την εξαγορά κρατικών ομολόγων από την ΕΚΤ και τη μετατροπή του σε διακρατικό.
Από τα παραπάνω προκύπτει ευκρινώς ότι ενώ στη χώρα μας καταγράφονται όλες οι συνέπειες της παύσης πληρωμών, δεν δημιουργούνται οι θετικές προοπτικές της που είναι η ανατροπή του μνημονίου που καταργεί μισθολογικές, ασφαλιστικές και εργασιακές κατακτήσεις ενός αιώνα, η σημαντική μείωση του δημόσιου χρέους και η αποδέσμευση σημαντικών πόρων για την υλοποίηση ενός εναλλακτικού οικονομικού σχεδίου.
Η διαμόρφωση αυτού ακριβώς του εναλλακτικού οικονομικού σχεδίου και των απαιτούμενων πολιτικών και κοινωνικών συμμαχιών για την υλοποίησή του είναι το στοίχημα για τον ΣΥΡΙΖΑ.
