του Ηλία Καραβόλια*
Δύσκολο στις μέρες μας να αποδράσεις από τη σημειολογία της πολιτικής ρητορικής. Εδώ και πολλά χρόνια ακούμε λέξεις-σύμβολα που ηχούν στα αυτιά μας ως μείζονα ζητούμενα: ανάπτυξη, επενδύσεις, κανονικότητα, μεταρρυθμίσεις, αξιοκρατία. Λέξεις που τις μεταχειρίζεται το πολιτικό προσωπικό ως φορτίο αισιοδοξίας, ενώ στην ουσία πρόκειται για επεξεργασμένη ειδική ρητορική, διεθνώς ισχύουσα και έξωθεν επιβαλλόμενη, που αφορά δήθεν ορθόδοξα σημαίνοντα, δήθεν «ορθολογικές διαδρομές» που πρέπει να ακολουθήσει η νεοελληνική οικονομία ώστε να διαχυθεί κοινωνικό όφελος για τους πολλούς. Η πραγματικότητα είναι όμως αμείλικτη και δεν χωράει αυταπάτες. Και εξηγούμαι.
Προσφεύγοντας κανείς σε νούμερα και μόνο βλέπει εδώ και κάποια χρόνια θεαματικές μεταβολές σε μεγέθη –υποτίθεται– κρίσιμα: π.χ. οι άμεσες ξένες επενδύσεις ανέβηκαν 12,5% το 2018, που αποτελεί την τρίτη συνεχόμενη χρονιά αυξημένων ξένων επενδυτικών ροών στη χώρα μας μετά την ετήσια αύξηση κατά 28,3% από το 2016 στο 2017 και κατά 118,5%(!) από το 2015 στο 2016. Η δουλειά του οικονομολόγου, όπως τουλάχιστον την αντιλαμβάνομαι εγώ, είναι να εξηγεί με πολύ απλά λόγια –και όχι με την στατιστική πλάνη των μεταβολών– γιατί αυτά τα ποσοστά δεν σηκώνουν το ατομικό διαθέσιμο εισόδημα, γιατί δεν μας αυξάνουν τους μισθούς και γιατί –πριν από αυτά– δεν ανέρχεται το ΑΕΠ.
Εδώ πρέπει να σταθούμε με κάποια προσοχή. Για ποιες ακριβώς επενδύσεις μιλάμε; Για πόσες προσλήψεις; Για πόσο ακαθάριστο σχηματισμό παγίου κεφαλαίου; (σημείωση: δηλαδή για τι ποσό αξίας από εκείνο που προστίθεται στην οικονομία επενδύεται αντί να καταναλώνεται. Αυτό το μέγεθος έπεσε από τα 60 δισεκατομμύρια το 2007 στα 19 δισεκατομμύρια το 2018, και την ίδια περίοδο το ΑΕΠ έχασε 23 μονάδες).
Πρώτος εγώ δεν θα αμφισβητήσω ότι είναι σχεδόν νομοτελειακό πως μόνο με ιδιωτικές επενδύσεις και με αύξηση των ξένων επενδύσεων μπορεί να σηκωθεί η οικονομική ανάπτυξη στην χώρα. Έτσι γράφουν τα πανεπιστημιακά μας συγγράμματα, έτσι φαίνεται να μας πρόσταξαν τα μνημόνια της λιτότητας. Αλλά γιατί δεν ανεβαίνουν αυτά τα καταραμένα εισοδήματα των Ελλήνων; Γιατί έστω και αυτό το αναιμικό 2% του ΑΕΠ δεν γεννάει πλούτο για πολλούς; Ποιες στρεβλώσεις και ποιες δομές εμποδίζουν τη διάχυση του οφέλους;
Πολλές οι αιτίες της στασιμότητας στο εισόδημα
Μην βιαστούμε να κατηγορήσουμε –δικαίως φυσικά– μόνο το φορομπηχτικό Κράτος και την ανεπάρκειά του να πληρώνει στην ώρα του. Μην βιαστούμε να κατηγορήσουμε τα μονοπωλιακά κέρδη των πολυεθνικών και των εγχώριων ολιγοπωλίων. Και ας μην βιαστούμε να κατηγορήσουμε τον καπιταλισμό στο σύνολό του. Το αυτονόητο, ότι τα πλεονάσματα των 6-7 δισεκατομμυρίων ροκανίζουν την ανάπτυξη, είναι πλέον πασιφανές. Όμως είναι πολλές και οι αιτίες που δεν βλέπουμε. Και αυτές συνδέονται με την προπαγανδιστική σημειολογία όλων εκείνων των «ορθόδοξων’» λέξεων και φράσεων που ανέφερα στη αρχή, για τις οποίες έχει πεισθεί από τα συστημικά ΜΜΕ η ελληνική κοινωνία ότι είναι αποτελεσματικές έννοιες με θετικό πρόσημο. Και αναρωτιέμαι: άραγε πόσο θετικό και αποδοτικό είναι να μιλάς για μεταρρυθμίσεις –ως Κράτος, ως Ε.Ε., ως ΔΝΤ– και να εννοείς τη μείωση των συντάξεων; Τι θετικό πρόσημο έχει να μιλάς για ανάπτυξη επειδή θα γίνουν ουρανοξύστες και εμπορικά κέντρα ύψους 9 δισεκατομμυρίων στο Ελληνικό, και όχι π.χ. 9 μικρότερα έργα 1 δισεκατομμυρίου έκαστο στις περιφέρειες της χώρας; Γιατί να μην γεννήσουμε μισθούς πανελλαδικά αλλά μόνο στην πρωτεύουσα και σε ένα-δυο νησιά; Πώς θα τονωθεί η συνολική εγχώρια ζήτηση αν δεν υπάρξει ισοκατανομή εισοδήματος;
Η οικονομική πολιτική όσον αφορά τον αναπτυξιακό σχεδιασμό έχει εγκλωβιστεί στην πιθανή πολλαπλασιαστική δράση στο ΑΕΠ κάποιων 2-3 μεγάλων έργων στον τόπο. Παλιότερα, δεν σας κρύβω, είχα και εγώ την ίδια άποψη. Όμως πέρασε καιρός που τα έργα αυτά δεν ξεκίνησαν, και τώρα η υστέρηση στην επίδραση των πολλαπλασιαστών στο ΑΕΠ θα είναι μικρότερη και σε μεταγενέστερο χρόνο αλλά και με ανισοκατανομές ως προς την επίδραση στο ατομικό διαθέσιμο εισόδημα. Να το πω απλά: το να δουλέψουν σε βάθος 5 ετών κάποιες δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι σε δυο μεγάλα projects στη χώρα δεν θα έχει το ίδιο διανεμητικό όφελος με το να δουλέψει ίδιου ύψους εργατικό δυναμικό σε δέκα τέτοια έργα σε διαφορετικούς νομούς.
Πρέπει δηλαδή πλέον να εντάξουμε και τον παράγοντα της διασποράς των επενδύσεων στην επικράτεια στα όποια αναπτυξιακά σχέδια. Και επειδή κανείς ιδιώτης επενδυτής δεν μπορεί να εξαναγκαστεί να επενδύσει σε κάποιο τόπο που του υποδεικνύει μια κυβέρνηση, η λύση είναι να βρει η κυβέρνηση εκείνες τις ευκαιρίες σε περιφερειακό επίπεδο και να τις αναδείξει προχωρώντας σε συμπράξεις με ιδιώτες (ΣΔΙΤ). Αυτό απαιτεί αύξηση του προγράμματος δημοσίων επενδύσεων και όχι να εθελοτυφλείς και να περιμένεις να επενδύσουν οι ιδιώτες εδώ και 10 χρόνια, όταν δανείζεσαι 300 δισεκατομμύρια και τίποτα από αυτά δεν πηγαίνει σε κρατικά παραγωγικά έργα επειδή έχει δαιμονοποιηθεί το κράτος-επιχειρηματίας μεταπολιτευτικά.
Ανάπτυξη για τους πολλούς πρέπει να σημαίνει εισόδημα για τους πολλούς. Αυτό απαιτεί αύξηση του προγράμματος δημοσίων επενδύσεων και όχι να εθελοτυφλείς και να περιμένεις να επενδύσουν οι ιδιώτες εδώ και 10 χρόνια, όταν δανείζεσαι 300 δισεκατομμύρια και τίποτα από αυτά δεν πηγαίνει σε κρατικά παραγωγικά έργα
Περί «κανονικότητας»
Ανάπτυξη για τους πολλούς πρέπει να σημαίνει εισόδημα για τους πολλούς. Και αυτό δεν θα συμβεί αυτόματα με τυφλή πίστη στην ξεπερασμένη θεωρία των αποτελεσματικών αγορών που δήθεν κατανέμουν δίκαια οφέλη για όλους. Αξιοκρατία σε επιτελικές θέσεις δεν σημαίνει αριστοκρατικά βιογραφικά εύπορων που είχαν την τύχη να σπουδάσουν στο εξωτερικό αλλά στερούνται της ειδικής ανάλυσης που χρειάζεται η ιδιόρρυθμη ελληνική οικονομία, και αγνοούν ότι οι αλλαγές και οι μεταρρυθμίσεις είναι νεκρά γράμματα αν πρώτα δεν επικοινωνηθεί στην κοινωνία με απλά λόγια το μακροπρόθεσμο μόνιμο όφελος για τον πολίτη.
Όπως και κανονικότητα δεν σημαίνει μόνο ότι «υπάρχει κράτος» που μεριμνά για την ασφάλεια του πολίτη. Ούτε σημαίνει ότι έχεις μεν επιτόκιο 1,5%, σε ιστορικά χαμηλά, αλλά δεν σε αναβαθμίζουν οι οίκοι αξιολόγησης με το 75% του δημόσιου χρέους σου να είναι διακρατικό/υπερεθνικό. Και, τέλος, δεν είναι κανονικότητα σε επίπεδο οικονομικής πολιτικής το να μην διεκδικείς άμεσα δημοσιονομικό χώρο, χωρίς δηλαδή να πείσεις τους εταίρους ότι τα 7 δισεκατομμύρια πλεόνασμα ετησίως πρέπει να πέσουν στο μισό, αφού την ίδια ώρα να ελπίζεις ότι θα διπλασιαστεί(!) η ανάπτυξη. Χωρίς μάλιστα να σχεδιάζεις αντισταθμιστικά μέτρα μπροστά σε μια πιθανή επερχόμενη διεθνή ύφεση ώστε να μην βρεθεί προ απροόπτου ο Έλληνας πολίτης –που πληρώνει φόρους και δάνεια με δόσεις– όταν θα υποχωρήσει και άλλο το εισόδημά του, αφού παραμένουμε χώρα εξαρτημένη από εισαγωγές. Αλλά ξέχασα: Φροντίσαμε και τον πείσαμε ότι θα κερδίσει από τις αυξημένες εξαγωγές (το πότε ακριβώς θα κερδίσει, επαφίεται στο αν και πότε θα επανεπενδύσουν εγχωρίως τα κέρδη από τις εξαγωγές οι εξαγωγικές επιχειρήσεις…).
* Οικονομολόγος. Οι μεσότιτλοι είναι της Σύνταξης.
