Η ενημέρωση της παγκόσμιας κοινής γνώμης για την τηλεφωνική συνομιλία Τραμπ-Πούτιν προκαλεί αλλεπάλληλες σεισμικές δονήσεις, καταρχήν εντός του Δυτικού στρατοπέδου. Ως φαίνεται, οι ηγεσίες των συμμάχων των ΗΠΑ δεν προειδοποιήθηκαν «έγκαιρα» από την Ουάσιγκτον ότι θα υπάρξει τέτοια απευθείας επαφή, και βέβαια δεν ζητήθηκε η γνώμη τους – ούτε καν για τους τύπους. Προχθές Πέμπτη, στη σύνοδο των υπουργών Άμυνας του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες, ο νέος Αμερικανός υπουργός Άμυνας Πιτ Χέγκσεθ έριξε κι άλλο αλάτι στις πληγές της ταπεινωμένης Ευρώπης. Μεταξύ άλλων, δήλωσε στους αποσβολωμένους «συμμάχους» ότι δεν είναι ρεαλιστική η προοπτική ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, ούτε η προσδοκία επιστροφής της Ουκρανίας στα σύνορα που αυτή είχε πριν το 2014.
Αν προστεθεί και η επιβεβαίωση της ανταλλαγής προσκλήσεων για αμοιβαίες επίσημες επισκέψεις των δύο προέδρων σε Ουάσιγκτον και Μόσχα, γίνεται σαφές ότι βρισκόμαστε ενώπιον διεργασιών που ιχνογραφούν ένα διαφορετικό διεθνές πλαίσιο. Το μόνο που δεν αλλάζει είναι η υποτακτική στάση μιας θραυσματοποιημένης Ευρώπης, παρά τις εκκλήσεις εκπροσώπων του λεγόμενου δημοκρατικού τόξου της Ε.Ε. να απαντηθεί η τρικυμία που προκαλεί ο τραμπισμός με το… τραμπικής έμπνευσης σύνθημα «Make Europe Great Again» (βλ. φύλλο 716). Σύνθημα που τώρα υιοθετεί και μια ευρωπαϊκή Ακροδεξιά η οποία θεωρεί ότι, ελέω Τραμπ, ήγγικεν η ώρα να γίνει χαλίφης στη θέση του χαλίφη – και γι’ αυτό έβαλε το MEGA ως προμετωπίδα στην πρόσφατη συνάντηση των «Πατριωτών για την Ευρώπη» στη Μαδρίτη…
Έτσι οι Ευρωπαίοι αρκούνται να ψελλίζουν τις διαφοροποιήσεις τους, και να παρακαλούν να μην μείνουν έξω από τις διαπραγματεύσεις. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη σύνοδο του ΝΑΤΟ όλοι, ζαλισμένοι από τον νέο αιφνιδιασμό, ίδρωναν για να αποδείξουν στον Χέγκσεθ ότι προσαρμόζονται τάχιστα στις απαιτήσεις του Τραμπ για αύξηση των «αμυντικών» δαπανών. Ο εξευτελισμός των ηγετών της Ε.Ε. λίγο θα περιοριστεί από μια πιθανή μελλοντική αποτυχία των τωρινών επικοινωνιακών ομοβροντιών του Τραμπ, που τρομάζουν περισσότερο τους συμμάχους των ΗΠΑ και λιγότερο τους αντιπάλους. Από την άλλη, ένας κατευνασμός της αντιπαράθεσης με τη Ρωσία θα επιτρέψει στις ΗΠΑ να επικεντρωθούν στον «πιο επίφοβο» αντίπαλο, την Κίνα. Τα θέματα αυτά συζητιούνται τώρα και στη Διάσκεψη για την Ασφάλεια που ξεκίνησε χθες στο Μόναχο και θα ολοκληρωθεί αύριο. Γι’ αυτήν γράφει ο Σέρτζιο Καράρο στο κείμενο που ακολουθεί.
του Σέρτζιο Καράρο*
Η Διάσκεψη του Μονάχου για την Ασφάλεια συγκεντρώνει κάθε χρόνο υπουργούς, αρχηγούς κρατών και αναλυτές από τις κύριες ευρωατλαντικές δυνάμεις, αλλά και από τις χώρες των BRICS. Στο προπαρασκευαστικό έγγραφο για τη φετινή διοργάνωση** γίνεται σαφές ότι –εκτός από τον απολογισμό των συνεχιζόμενων συγκρούσεων στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή– το κεντρικό θέμα είναι οι δυνατότητες και οι συνέπειες ενός πολυπολικού κόσμου. Ενός κόσμου δηλαδή που προορίζεται να αντιταχθεί σε εκείνον του μονοπολικού ιμπεριαλισμού υπό την ηγεμονία των ΗΠΑ και, αν είναι δυνατόν, να τον υποκαταστήσει.
Στο έγγραφο παρατίθενται διαφορετικές ή και αντίθετες θέσεις. Από τη μία πλευρά υπάρχουν αναλυτές και πολιτικοί που βλέπουν τις ΗΠΑ να διατηρούν την υπεροχή τους (κυρίως με βάση στρατιωτικούς και νομισματικούς παράγοντες). Από την άλλη, υπάρχουν εκείνοι που βεβαιώνουν πως η ανάδυση νέων δυνάμεων στον παγκόσμιο Νότο –κυρίως της Κίνας– καθορίζει μια νέα πολυπολικότητα. Ακολουθούν ορισμένα αποσπάσματα που αναδεικνύουν τις κύριες αντιφάσεις:
- «Η πολυπολικότητα δεν είναι εμφανής μόνο στην εξάπλωση της υλικής ισχύος, αλλά και στο γεγονός ότι ο κόσμος έχει γίνει πιο πολωμένος ιδεολογικά. Ο πολιτικός και οικονομικός φιλελευθερισμός, ο οποίος κυριάρχησε κατά τη μονοπολική περίοδο μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, αμφισβητείται πλέον όλο και περισσότερο εκ των έσω, αλλά και από έξω, καθώς και από την ανάδυση ενός κόσμου στον οποίο συνυπάρχουν, ανταγωνίζονται ή συγκρούονται πολλαπλά μοντέλα τάξης».
- «Η προεδρική νίκη του Ντόναλντ Τραμπ έθαψε τη μεταψυχροπολεμική συναίνεση στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ. Για τον Τραμπ και πολλούς από τους υποστηρικτές του, η διεθνής τάξη που δημιούργησαν οι ΗΠΑ συνιστά μια κακή συμφωνία. Η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ τα επόμενα χρόνια είναι πιθανό να διαμορφωθεί από τον διπολικό ανταγωνισμό της Ουάσιγκτον με το Πεκίνο».
Ευρωπαϊκή Ένωση
Το έγγραφο εντοπίζει τόσο τις εσωτερικές αντιφάσεις της Ε.Ε., όσο και εκείνες που προέρχονται από το εξωτερικό, όπως η έλευση του Τραμπ:
- «Ο πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας και η άνοδος του εθνικιστικού λαϊκισμού σε πολλές ευρωπαϊκές κοινωνίες, μεταξύ άλλων, υπονομεύουν βασικά στοιχεία του φιλελεύθερου οράματος της Ε.Ε. Η επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ θα μπορούσε να εντείνει αυτές τις προκλήσεις και να αναζωπυρώσει τη συζήτηση σχετικά με την ανάγκη να καταστεί η Ε.Ε. αυτόνομος πόλος στη διεθνή πολιτική. Αλλά θα μπορούσε επίσης να ενθαρρύνει λαϊκιστικά κινήματα που θα εμβαθύνουν τις εσωτερικές διαιρέσεις της Ευρώπης και θα υπονομεύσουν την ικανότητα της Ε.Ε. να αντιμετωπίσει τις κρίσεις».
Μονοπολικότητα
- «Οι ΗΠΑ αντιπροσωπεύουν σχεδόν το 40% των ονομαστικών παγκόσμιων αμυντικών δαπανών, ενώ η Κίνα δεν αντιπροσωπεύει ούτε το ήμισυ των αμερικανικών στρατιωτικών δαπανών… Άλλοι τομείς εξακολουθούν επίσης να χαρακτηρίζονται από μονοπολική κατανομή ισχύος. Για παράδειγμα, οι οικονομολόγοι μιλούν για έναν “μονοπολικό νομισματικό κόσμο”, με το δολάριο ΗΠΑ ως το κυρίαρχο παγκόσμιο νόμισμα. Ο δρόμος προς τον οικονομικό πολυπολισμό ή την “αποδολαριοποίηση” φαίνεται μακρύς και ανηφορικός, και σίγουρα θα προκαλέσει την αντίδραση των ΗΠΑ”.
Διπολισμός
- «Άλλοι αναλυτές καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι οι τάσεις δείχνουν προς μια νέα διπολική εποχή, στην οποία οι ΗΠΑ και η Κίνα είναι οι μόνες υπερδυνάμεις… Η Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας της κυβέρνησης Μπάιντεν περιγράφει τη Λ.Δ. Κίνας ως “τον μοναδικό ανταγωνιστή με την πρόθεση να αναδιαμορφώσει τη διεθνή τάξη και, όλο και περισσότερο, με την οικονομική, διπλωματική, στρατιωτική και τεχνολογική ισχύ για να το πράξει”… Για τη νέα κυβέρνηση Τραμπ, που ανησυχεί για την παρακμή των ΗΠΑ, η Κίνα είναι μια μεγάλη δύναμη… Παρά το πυρηνικό της οπλοστάσιο, η Ρωσία είναι “μια περιφερειακή δύναμη με σημαντικές δυνατότητες”, αλλά όχι μια υπερδύναμη».
Πολυπολικότητα
- «Για μια άλλη ομάδα μελετητών, αυτά τα μάλλον περιοριστικά κριτήρια είναι παραπλανητικά και συσκοτίζουν την ανάδυση ενός πολυπολικού κόσμου. Αμφιβάλλουν ότι ένα κράτος πρέπει να είναι μεγάλη δύναμη σε όλες τις διαστάσεις για να θεωρηθεί “πόλος”. Από την άποψη αυτή, ένας πολυπολικός κόσμος δεν σημαίνει ότι πρέπει να υπάρχουν πολλές δυνάμεις με περίπου ίσες δυνατότητες, “απαιτείται μόνο να συγκεντρώνεται σημαντική ισχύς σε περισσότερα από δύο κράτη”… Η “πολυπολικότητα” έχει προχωρήσει κυρίως στον οικονομικό τομέα, καθώς αρκετές αναδυόμενες οικονομίες έχουν σημειώσει εντυπωσιακή ανάπτυξη».
Αντίληψη του κινδύνου
Από το 2021, η Διάσκεψη συλλέγει δεδομένα που βοηθούν στην κατανόηση της παγκόσμιας αντίληψης κινδύνου. Η τρέχουσα έκδοση του «Δείκτη Κινδύνου» βασίζεται σε αντιπροσωπευτικά δείγματα 1.000 ατόμων από τις χώρες G7 και BICS (δηλ. χωρίς τη Ρωσία). Το συνολικό δείγμα ανέρχεται έτσι σε 11.000 άτομα. Ο Δείκτης Κινδύνου σημειώνει:
- «Μετά την εκλογή του προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, η πρόσληψη των ΗΠΑ ως κινδύνου αυξήθηκε απότομα μεταξύ των χωρών της G7 –ιδίως στη Γερμανία και τον Καναδά– καθώς και στην Ινδία, ενώ παρέμεινε περίπου ίδια στην Κίνα και τη Βραζιλία, και μειώθηκε στη Νότια Αφρική».
- «Η πρόσληψη της Μόσχας ως κινδύνου αυξήθηκε στον Καναδά, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ινδία και το Ηνωμένο Βασίλειο… Παραδόξως, μόνο η Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο θεωρούν ότι αυξήθηκε ο κίνδυνος της Κίνας σε σχέση με πέρυσι».
Σε μια εποχή απότομων αλλαγών και επιτάχυνσης, θα έχει ενδιαφέρον να δούμε τις αντιδράσεις των ευρωατλαντικών κύκλων στα διεθνή σενάρια που εξετάζονται στη φετινή διοργάνωση.
* Ο Σέρτζιο Καράρο είναι διευθυντής του ιστότοπου Contropiano (contropiano.org). Το άρθρο του, από το οποίο παραθέτουμε αποσπάσματα, δημοσιεύθηκε στις 11/2/2025.
** «Munich Security Report 2025» (securityconference.org/msr).
