Από την εποχή του Μωυσή, δέκα είναι πάντα τα βαρυσήμαντα πράγματα. Tον Οκτώβριο του 2016, ο Ντόναλντ Τραμπ ανακοίνωσε κι αυτός έναν δεκάλογο με προεκλογικές δεσμεύσεις προς τους αφροαμερικανούς ψηφοφόρους, με τίτλο «Trump’s New Deal for Black America With a Plan for Urban Renewal». Έχοντας επικεντρώσει την εκστρατεία του στην ευθύνη των δημοκρατικών για τον ενδημικό χαρακτήρα της οικονομικής κρίσης στις ΗΠΑ, προσπαθούσε, λίγες μέρες πριν τις εκλογές, να προσελκύσει την αφροαμερικάνικη κοινότητα που πλήττεται βαρύτερα από την κρίση, καταγράφοντας τα υψηλότερα ποσοστά στη μακροχρόνια ανεργία, την έμμονη φτώχεια και την περιθωριοποίηση. Εμφανιζόταν σαν σωτήρας και πατέρας της κοινότητας, όπως υπονοείται στον τίτλο αυτού του κειμένου με την ξεκάθαρη αναφορά στη «νέα συμφωνία για τον αμερικάνικο λαό», αυτή που είχε αναγγείλει ο Ρούσβελτ ανοίγοντας τη δική του προεκλογική εκστρατεία το 1932, στη δίνη μιας ακόμα μεγαλύτερης οικονομικής κρίσης.
***
Όπως είναι γνωστό, στη βάση της πρώτης αυτής συμφωνίας αναπτύχθηκε ένας παρεμβατισμός με αναδιανεμητικό πρόσημο και έμφαση στην ενίσχυση της εργασίας, που θεωρείται ότι συνέβαλε στην οικονομική ανάκαμψη της χώρας τα τριάντα χρόνια που ακολούθησαν. Παρεμβατισμός, αδιανόητος στη σημερινή «οικονομία της προσφοράς» με την εμμονή της στη στήριξη των «δυναμικών» τομέων της κοινωνίας. Πώς όμως θα ήταν πειστικός ο επίδοξος νέος Ρούσβελτ χωρίς μια λέξη για την ανάταξη των δομών που προστατεύουν τις ασθενέστερες ομάδες από τον κοινωνικό αποκλεισμό, χωρίς μια λέξη για το κοινωνικό κράτος που είναι ρευστοποιήσιμο στην «οικονομία της προσφοράς»;
Το μυστικό είναι στο «σχέδιο αστικής ανάπλασης» που συμπληρώνει τον τίτλο του κειμένου, με τον ίδιο μάλιστα όρο (renewal) που χρησιμοποιήθηκε στην πολιτική Ρούσβελτ για να δηλώσει την εκκαθάριση των φτωχογειτονιών, στο σκληρό ανταγωνισμό για την ανακατανομή των αστικών πόρων σε μητροπολιτική κλίμακα. Με δεδομένη σήμερα την πίστη ότι η κοινωνική προστασία δεν είναι θέμα σε μια «πραγματικά ελεύθερη» οικονομία, είναι περίπου αναμενόμενο ότι ο δεκάλογος που μας ενδιαφέρει περιλαμβάνει κυρίως επιχειρηματικά κίνητρα. Το ενδιαφέρον, όμως, είναι ότι τα κίνητρα αυτά προβλέπονται σε χωρική βάση. Στην εισαγωγή του κειμένου διαβάζουμε ότι «η κατάσταση της μαύρης Αμερικής διαρκώς επιδεινώνεται και οι συνθήκες στα κέντρα των πόλεών μας είναι πια απαράδεκτες». Στη συνέχεια, η μαύρη Αμερική εμφανίζεται αυτονόητα όχι σαν κοινωνικός χώρος που απειλείται από τον αποκλεισμό, αλλά σαν φυσικός χώρος που έχει μολυνθεί από την αθλιότητα, σαν χωρική μεταφορά της κοινωνικής αποδιοργάνωσης, μεταφορά που είναι η ίδια απειλητική. Η μαύρη Αμερική ταυτίζεται αυτονόητα με το inner city, τις παλιές λαϊκές γειτονιές στα κέντρα των πόλεων, όπου ολόκληρες γενιές εγκλωβίστηκαν και λεηλατήθηκαν με φυλετικό πρόσχημα, που σημαίνει με τη συστηματική εφαρμογή διαχωριστικών πολιτικών. Σήμερα, μόνο το 30% της αφροαμερικάνικης κοινότητας παραμένει εγκλωβισμένο σ’ αυτές τις συγκεντρώσεις της φτώχειας που η αποβιομηχάνιση τις έκανε αποθήκες ανεργίας και η απόσυρση του κράτους τις έκανε ζώνες συμφοράς. Αυτό δεν εμποδίζει όμως το επιτελείο του Τραμπ να την αναγνωρίζει μόνο μέσα σ’ αυτή την εικόνα της συμφοράς, βολική για πολιτική εκμετάλλευση, για καταστολή ή για πολεοδομική διαχείριση. Μπορεί η συγκεκριμένη εκδοχή της αστικής ανάπλασης να είναι εξίσου ανιστόρητη με την ταύτιση της μαύρης κοινότητας με το inner city, αλλά δεν παύει να υπόσχεται δουλειές και πολιτικές καριέρες.
***
Το σημαντικότερο κέρδος από το στρατήγημα, με το οποίο απομονώνεται η πιο ορατή και πιο απτή, η χωρική διάσταση του κοινωνικού, είναι ότι έτσι νομιμοποιείται το πολιτικό του μετείκασμα. Η αποστέρηση δεν είναι πουθενά πιο ορατή από το inner city, αλλά σ’ αυτή την ορατότητα στηρίζεται η μιντιακή εικόνα του κακού που απειλεί τις πόλεις και τον πολιτισμό μας, η εικόνα που αποδίδει στους ανθρώπους τα φαινόμενα και τις σχέσεις που τους καθορίζουν και τις καταστάσεις που αντιμετωπίζουν. Στη μιντιακή εικόνα της φτωχογειτονιάς η φτώχεια δεν είναι φαινόμενο, αλλά στοιχείο της φυσιογνωμίας του χώρου και ιδιότητα των ανθρώπων που τον ζουν. Στην πολιτική που κερδοσκοπεί πάνω σ’ αυτή την εικόνα, ο χώρος πρέπει να απαλλαγεί από τη μόλυνση της φτώχειας για να γίνει άξιος καλύτερων κατοίκων και οι φτωχοί που τον μοιράζονται πρέπει ν’ αλλάξουν οι ίδιοι για να υποφέρουμε οι υπόλοιποι την ύπαρξή τους σ’ αυτόν τον χώρο. Αυτό το νόημα έχει άλλωστε η έμφαση που δίνεται σήμερα στην επιμόρφωση, τη δια βίου μάθηση και τη διαρκή εκπαίδευση των ανθρώπων για μια αγορά εργασίας που τους έχει οριστικά απορρίψει.
Στη μιντιακή εικόνα της φτωχογειτονιάς, η φτώχεια δεν είναι φαινόμενο αλλά στοιχείο της φυσιογνωμίας του χώρου και ιδιότητα των ανθρώπων που τον ζουν. Στην πολιτική που κερδοσκοπεί πάνω σ’ αυτή την εικόνα, ο χώρος πρέπει να απαλλαγεί από τη μόλυνση της φτώχειας να γίνει άξιος καλύτερων κατοίκων
Ακόμα και πέρα από τη χωρική λογική τους, οι υποσχέσεις που περιλαμβάνονται στο δεκάλογο του Τραμπ είναι παρόλα αυτά αποκαλυπτικές. Συνοπτικά, οι πρώτες από αυτές αφορούν την διεύρυνση των σχολικών επιλογών, τη βελτίωση της επιτήρησης και την πάταξη της εγκληματικότητας. Έχοντας έτσι εξασφαλιστεί η κανονικότητα στο inner city, η τέταρτη υπόσχεση είναι για φορολογικές ελαφρύνσεις στις επιχειρήσεις που θα το αναζωογονήσουν – κι αυτό σημαίνει ότι θα προσελκύσουν τη μεσαία τάξη. Το μεγάλο εύρημα είναι το κόλπο για να διατεθούν ομοσπονδιακοί πόροι στην ανακατασκευή υποδομών, την κατεδάφιση των εγκαταλειμμένων ακινήτων και την ασφάλεια. Γι’ αυτό, αρκεί η νομική εξομοίωση των μαύρων κοινοτήτων με τόπους που έχουν πληγεί από φυσικές καταστροφές. Θα καταλάβουμε, έτσι, ότι δεν είναι μεταφορά, είναι πολιτική το να περιγράφουμε την οικονομική κρίση σαν φυσικό φαινόμενο.
Η πέμπτη υπόσχεση είναι για δάνεια προς τη μικρή και τη νεανική επιχειρηματικότητα στο inner city. Το εύρημα εδώ είναι η πρόταση να αντικατασταθούν από τέτοια δάνεια τα κοινωνικά επιδόματα που δικαιούνται οι νέοι και που άλλωστε μειώνονται διαρκώς. Είναι ήδη δημοφιλής η ιδέα ότι η κοινωνική προστασία διαφθείρει τους φτωχούς, στερώντας τους τα κίνητρα για επιχειρηματικές πρωτοβουλίες.
Η έκτη και η έβδομη υπόσχεση μεταφέρει στο inner city το απαύγασμα της προεκλογικής εκστρατείας του Τραμπ. Θα επιβαρύνονται φορολογικά οι επιχειρήσεις που διογκώνουν την ανεργία, με μέρος των εργασιών τους έξω από τη χώρα. Θα προστατευτεί η ντόπια μειονότητα των αφροαμερικανών από την επέλαση των λαθρο-μεταναστών που τους παίρνουν τις δουλειές. Θα σταματήσει η εισροή προσφύγων από χώρες ύποπτες για τρομοκρατία. Με όλα αυτά, εκατομμύρια δολάρια από τα χρήματα των φορολογουμένων, θα επενδυθούν στο inner city.
Η φύση αυτών των επενδύσεων προσδιορίζεται στην όγδοη υπόσχεση. Με τη μόχλευση ιδιωτικών επενδύσεων, τα κέντρα των πόλεων θα έχουν μερίδιο από ένα τρισεκατομμύριο δολάρια για την κατασκευή υποδομών μέσα σε δέκα χρόνια. Η διακοπή των παράλογων δαπανών για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και το έργο του ΟΗΕ, θα προσφέρει ακόμα 100 δισεκατομμύρια γι αυτόν τον σκοπό μέσα σε οκτώ χρόνια. Όσο για τις δυο τελευταίες υποσχέσεις, δεν ξεχνούν την προστασία της οικογένειας και της εκκλησίας στις μαύρες κοινότητες, ενώ κλιμακώνουν το χορό των εκατομμυρίων. Σύμφωνα με το κεντρικό σύνθημα του Τραμπ, «θα πάψουμε να ξοδεύουμε τρισεκατομμύρια χτίζοντας υπερατλαντικές δημοκρατίες και θα συγκεντρωθούμε στον πόλεμο κατά των τρομοκρατών, βάζοντας “πρώτα απ’ όλα την Αμερική”».
***
Αυτό σίγουρα δεν είναι συμμαχία με τη μαύρη Αμερική, αλλά συμμαχία για τον εκτοπισμό της από τον χώρο της και με πρόσχημα αυτόν τον χώρο. Κι αν έχει νόημα να το σημειώσουμε, τη στιγμή που ο νέος πρόεδρος μπορεί να επιλέξει πια τις προτεραιότητές του, είναι γιατί το κέντρο της πόλης με την πυκνότητα των λειτουργιών και της συμβολικής του, προϊόν της ιδιαίτερης ιστορίας του κοινωνικού διαχωρισμού που σημαδεύει την εξέλιξη κάθε πόλης, θα είναι πάντα πολιτικό διακύβευμα. Η Αθήνα το ξέρει, το διαπιστώνει κάθε φορά που, όπως τις τελευταίες μέρες, το κέντρο της πρέπει να ερημώσει για να λειτουργήσει. Ζητείται πάντα ο σωστός πληθυσμός.
