Η συμμετοχή του προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ* ήταν ιδιαίτερα σημαντική αν λάβουμε υπόψη ότι: α) ήταν η πρώτη συμμετοχή Προέδρου των ΗΠΑ εδώ και 18 χρόνια (από την εποχή Μπιλ Κλίντον), β) η αποστολή των ΗΠΑ ήταν ιδιαίτερα πολυπληθής, με πολλούς κυβερνητικούς αξιωματούχους και συμβούλους, και γ) ο Τραμπ, που έχει κριτικάρει ιδιαίτερα την τρέχουσα μορφή παγκοσμιοποίησης, βρέθηκε στο «άντρο» της παγκοσμιοποίησης για να εκθέσει τις απόψεις του.
Όπως είναι φυσικό, όλοι ανέμεναν με ενδιαφέρον τι θα πει ο Τραμπ, που έχει ως κεντρικό σύνθημα την εθνική περιχαράκωση με το «Πρώτα η Αμερική», σε ένα φόρουμ για την παγκοσμιοποίηση. Οι απαντήσεις δόθηκαν με την ομιλία του. Γνωρίζοντας ότι απευθύνεται σε επιχειρηματίες και όχι σε ψηφοφόρους, προσαρμόστηκε κατάλληλα απαριθμώντας τα κατορθώματά του στον ένα χρόνο της προεδρίας του. Καταρχήν, ως «κλασικός» νεοφιλελεύθερος, μίλησε για την ισχυρή οικονομική ανάπτυξη των ΗΠΑ, το ιστορικά χαμηλό ποσοστό ανεργίας, τη δημιουργία 2,4 εκατομμυρίων νέων θέσεων εργασίας και τις αναμενόμενες επενδύσεις λόγω της δραστικής μείωσης των φόρων και του περιορισμού των ρυθμίσεων. Επίσης παινεύτηκε για τους χρηματιστηριακούς δείκτες: «Έχουν καταγραφεί 84 ρεκόρ στο χρηματιστήριο και έχει δημιουργηθεί νέος πλούτος 7 τρισεκατομμυρίων δολαρίων από την εκλογή μου». Φυσικά όλα αυτά αναφέρονται χωρίς την κοινωνική τους διάσταση και τις κοινωνικές ανισότητες, που επισημάναμε από αυτές τις σελίδες την προηγούμενη εβδομάδα.
Στον τομέα κριτικής όσον αφορά την παγκοσμιοποίηση, που τόσο αναμενόταν, ήταν ιδιαίτερα προσεκτικός, αφού απευθυνόταν σε ένα ακροατήριο 1.600 επιχειρηματικών στελεχών και πολιτικών ηγετών. Έτσι, το «Πρώτα η Αμερική» διανθίστηκε με τη διευκρίνιση-συμπλήρωση ότι «Αμερική πρώτη δεν σημαίνει Αμερική μόνη. Όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες αναπτύσσονται, το ίδιο κάνει και ο υπόλοιπος κόσμος». Και, κλείνοντας το μάτι στους επιχειρηματίες, τους κάλεσε να επενδύσουν στις ΗΠΑ: «Ο κόσμος παρακολουθεί την αναγέννηση μιας ισχυρής και ευημερούσας Αμερικής… Η αμερικανική οικονομία είναι μακράν η μεγαλύτερη στον κόσμο, και έχουμε μόλις εγκρίνει τις σημαντικότερες φορολογικές περικοπές και μεταρρυθμίσεις στην αμερικανική ιστορία… Μειώσαμε το φορολογικό συντελεστή στα εταιρικά κέρδη από 35% στο 21%… Η Αμερική είναι ανοιχτή στο επιχειρείν και είναι ξανά ανταγωνιστική… Τώρα είναι η κατάλληλη στιγμή να μεταφέρετε τις επιχειρηματικές σας δραστηριότητες, τις δουλειές σας και τις επενδύσεις σας στις ΗΠΑ».
Αντιπαραθέσεις για τη λεία από το παγκόσμιο εμπόριο
Δεν έλειψαν βέβαια και οι αντιπαραθέσεις, αν και όχι με ευθείες βολές. Χωρίς να κατονομάζεται η Κίνα, ο Τραμπ κατηγόρησε χώρες για άδικες εμπορικές πρακτικές, που περιλαμβάνουν κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας και παροχή κρατικής βοήθειας στη βιομηχανία: «Οι ΗΠΑ δεν θα κάνουν πια τα στραβά μάτια σε άδικες εμπορικές πρακτικές… Δεν μπορούμε να έχουμε ελεύθερο και ανοικτό εμπόριο αν ορισμένες χώρες εκμεταλλεύονται το σύστημα σε βάρος άλλων. Υποστηρίζουμε το ελεύθερο εμπόριο, όμως πρέπει να είναι δίκαιο και πρέπει να είναι αμοιβαίο». Έθεσε λοιπόν το πλαίσιο της εμπορικής πολιτικής που ήδη έχει αρχίσει να ακολουθεί με την επιβολή δασμών σε συγκεκριμένα είδη: «Θα ενισχύσουμε τους εμπορικούς νόμους μας και θα αποκαταστήσουμε την ακεραιότητα του εμπορικού συστήματος. Μόνο επιμένοντας σε δίκαιο και αμοιβαίο εμπόριο μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα σύστημα που να λειτουργεί, όχι μόνο για τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά για όλες τις χώρες». Πιο αιχμηρός ήταν ο Αμερικανός υπουργός Εμπορίου Γουίλμπουρ Ρος, ο οποίος αναφέρθηκε στα σχέδια της Κίνας για την τεχνολογική ανάπτυξη, τονίζοντας ότι αποτελούν «ευθεία απειλή για τις ΗΠΑ» και σημειώνοντας ότι οι ΗΠΑ βρίσκονται ήδη σε «εμπορικό πόλεμο εδώ και λίγο καιρό», με τη διαφορά ότι πλέον «αμερικανικά στρατεύματα συρρέουν στις επάλξεις»!
Για τις πολυμερείς εμπορικές συμφωνίες, στις οποίες έχουν αντιταχθεί οι ΗΠΑ επί Τραμπ, ο Αμερικανός πρόεδρος άφησε ανοιχτή την πόρτα για βελτιώσεις της στάσης του: «Όπως είπα, οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι έτοιμες να διαπραγματευτούν αμοιβαία επωφελείς διμερείς εμπορικές συμφωνίες με όλες τις χώρες. Αυτό περιλαμβάνει τις χώρες της TPP 11 (Trans-Pacific Partnership), οι οποίες είναι πολύ σημαντικές. Ήδη έχουμε διμερείς συμφωνίες με αρκετές εξ αυτών. Θα εξετάζαμε το ενδεχόμενο διαπραγμάτευσης με τις υπόλοιπες, είτε μεμονωμένα είτε ίσως και ως ομάδα, αν είναι προς το συμφέρον όλων μας». Συνεπώς στο θέμα του προστατευτισμού ο Τραμπ συνεχίζει να διατηρεί την αρχική αρνητική του στάση απέναντι στην Κίνα και τις αναδυόμενες οικονομίες χαμηλού κόστους. Άφησε ανοιχτά τα θέματα εμπορικής συνεργασίας μέσω διμερών συμφωνιών, παρέχοντας περιθώριο και για ομαδικές συνεργασίες, αρκεί να ικανοποιούν τους αμερικανικούς σχεδιασμούς.
Στο στόχαστρο η Ασία και η Ευρώπη
Σημειώνεται ότι λίγες μέρες πριν το Νταβός ο Τραμπ, στο πλαίσιο της πολιτικής προστατευτισμού, επέβαλε δασμούς 30% στις εισαγωγές ηλιακών πάνελ και στα πλυντήρια ρούχων, ενέργεια η οποία στρέφεται, αντίστοιχα, ενάντια στην Κίνα και τη Νότια Κορέα. Η απάντηση δόθηκε από το κρατικό ειδησεογραφικό πρακτορείο της Κίνας με άρθρο γνώμης, με το οποίο καλεί ανοιχτά τους πολιτικούς και επιχειρηματικούς ηγέτες της υφηλίου να συνταχθούν στο πλευρό του Κινέζου προέδρου Σι Τζινπίνγκ υπέρ ενός «συνεργατικού κοινού μέλλοντος», το οποίο φυσικά θα έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το δόγμα «Πρώτα η Αμερική» του Τραμπ. Συνεπώς, για μία ακόμα φορά, διαμορφώνεται ένα σκηνικό αντιπαράθεσης σε σχέση με τη μορφή της παγκοσμιοποίησης και ποιος θα ηγηθεί.
Στο θέμα του προστατευτισμού ο Τραμπ συνεχίζει να διατηρεί την αρχική αρνητική του στάση απέναντι στην Κίνα και τις αναδυόμενες οικονομίες χαμηλού κόστους, ενώ άφησε ανοιχτά τα θέματα εμπορικής συνεργασίας, κυρίως μέσω διμερών συμφωνιών
Όμως στο πεδίο του Νταβός αναδείχθηκαν και άλλες αντιθέσεις, που αφορούν την αντιπαράθεση ΗΠΑ και Ευρώπης – μεταφέροντάς την πολλές δεκαετίες πίσω, στα μέσα της δεκαετίας του ’70. Η αντιπαράθεση αφορά την ισοτιμία του δολαρίου, ή αλλιώς την υποτίμηση της αξίας του στο πλαίσιο του παγκόσμιου εμπορικού ανταγωνισμού. Από το Νταβός ο υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ κ. Μνούτσιν, στο πλαίσιο της καμπάνιας Τραμπ «Πρώτα η Αμερική», δήλωσε ότι η εξασθένηση του δολαρίου «προφανώς είναι καλή για εμάς σε σχέση με το εμπόριο». Λίγο μετά, σε μια προσπάθεια να βελτιώσει την αρχική δήλωσή του, ανέφερε ότι «δεν μας απασχολεί πού βρίσκεται το δολάριο βραχυπρόθεσμα». Να σημειώσουμε ότι αυτές τις μέρες το δολάριο βρέθηκε στο χαμηλότερο σημείο 3ετίας σε σχέση με το ευρώ. Φυσικά αυτές οι απόψεις δεν έμειναν αναπάντητες. Ο κ. Ντράγκι της ΕΚΤ ανέφερε ότι η συναλλαγματική ισοτιμία άλλαξε «εν μέρει εξαιτίας εξωγενών παραγόντων που έχουν σχέση με την επικοινωνία. Όχι όμως από πλευράς ΕΚΤ, αλλά από κάποιον άλλον. Το μήνυμα αυτού του κάποιου άλλου δεν συμβαδίζει με όσα έχουμε συμφωνήσει». Οπωσδήποτε όλα αυτά διαμορφώνουν ένα προβληματικό κλίμα. Για το λόγο αυτό η κα Λαγκάρντ, πάλι από το Νταβός, προειδοποίησε ότι «δεν είναι η στιγμή να έχουμε οποιουδήποτε είδους νομισματικό πόλεμο»…
Υποσχέσεις πάνω σε φούσκες…
Συμπερασματικά: 1) Ο Τραμπ μίλησε στη γλώσσα του επιχειρηματικού κόσμου, υποσχόμενος κέρδη με τη μείωση των φόρων και την προστατευτική πολιτική. 2) Από τα λόγια περνά στα έργα εφαρμόζοντας πρακτικές προστατευτισμού, με τη θεσμοθέτηση δασμών, και ενίσχυσης των εξαγωγών, με τη διολίσθηση της ισοτιμίας του δολαρίου. 3) Αναζητά συνεργασίες και συμμαχίες σε διμερές επίπεδο ώστε να ενισχύσει την οικονομική – ανταγωνιστική θέση των ΗΠΑ. 4) Αφήνει περιθώρια για «βελτιώσεις» στην προστατευτική λογική του, στο βαθμό που θα κρίνει ότι αποκομίζει τα αναγκαία οφέλη.
Όλα τα παραπάνω συμβαίνουν σε μία περίοδο που οι αριθμοί των διεθνών οργανισμών δείχνουν άνοδο της παγκόσμιας οικονομίας. Άρα πολλοί θεωρούν ότι υπάρχει περιθώριο για τέτοιου είδους «αψιμαχίες», δίχως να προκαλούνται επικίνδυνοι κλυδωνισμοί. Όμως η παγκόσμια οικονομία, όπως είναι σήμερα, δεν είναι μόνο η παγκόσμια μεγέθυνση της παραγωγής – είναι κυρίως οι αγορές, που είναι πολύ μεγαλύτερες από την παραγωγή. Μπορεί ο Τραμπ να επικαλέστηκε 84 χρηματιστηριακά ρεκόρ σε ένα χρόνο, όμως με τη φούσκα των αγορών και του παγκόσμιου χρέους αυτά μπορεί γρήγορα να μετατραπούν σε αντίστοιχα (αν όχι περισσότερα και μεγαλύτερα) αρνητικά ρεκόρ. Μια ματιά στις πλέον πρόσφατες αναλύσεις των διεθνών οικονομικών οίκων, ιδιαίτερα τον τελευταίο μήνα που είδαμε πολλά τέτοια νέα ρεκόρ στις αγορές, δείχνει ότι τα σύννεφα πυκνώνουν. Στην πραγματικότητα, το ερώτημα είναι από πού θα αρχίσει το νέο «ξήλωμα».
* Ολοκληρώθηκε την περασμένη Παρασκευή στο Νταβός της Ελβετίας – βλ. άρθρο «Νταβός, η Σύνοδος της Υποκρισίας» στο προηγούμενο φύλλο.
