του Γιώργου Κυριακού
Στο Α΄ μέρος (φύλλο 604), αναφερθήκαμε στην ιστορική επάνοδο της Τουρκίας στα Βαλκάνια, ιδιαίτερα μετά το τέλος της ψυχροπολεμικής περιόδου. Το Β΄ μέρος αναφέρεται στις αντικρουόμενες τάσεις της χερσονήσου απέναντι στον νεο-οθωμανισμό του Ερντογάν.
Το κενό της Δυτικής μετα-δημοκρατίας κατελήφθη από τον τουρκικό μεγαλοκρατισμό. Οι ανησυχίες για τη βαλκανική οδό μεταφοράς όπλων και ναρκωτικών, τη μετακίνηση μεταναστών και τζιχαντιστών, καθώς και την επιδίωξη τουρκικής κηδεμονίας στα Βαλκάνια, ανέφεραν την Τουρκία ως «Τρίτο Παράγοντα» – ειδικά μετά το πραξικόπημα του 2016. Συνιστώσες των πολιτικών συστημάτων ερίζουν για τις σχέσεις με την Τουρκία, σε βαθμό που να αποτελεί σημαντικό στοιχείο πολιτικής διαπάλης. Η αφήγηση της οθωμανικής σταθερότητας έχει αντανακλάσεις χάρη σε σημαντικότατες θρησκευτικές προσβάσεις, αλλά και σε ρεαλιστικές λύσεις για γεωπολιτικά και οικονομικά ζητήματα.
Τμήματα των βαλκανικών κατεστημένων συναινούν στη διείσδυση της Τουρκίας, ενώ άλλα επικρίνουν την απομάκρυνση από τις δημοκρατικές αξίες. Διακριτές είναι οι «παράδοξες» περιπτώσεις της Σερβίας και των Σερβοβοσνίων. Αν και με αντιοθωμανικές παραδόσεις, οι ελίτ τροφοδοτούνται οικονομικά από την Τουρκία, αποδιοργανώνοντας τη Δυτική πολιτική. Από την άλλη, εξίσου «παράδοξα», διανοούμενοι και πολιτικοί στην Αλβανία ή στο Κόσοβο δυσανασχετούν με την τουρκική επιρροή.
Ι. Επιρροές
- Αλβανία: «Η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε 28 Αλβανούς πρωθυπουργούς και 36 βεζίρηδες» και «οι συγγραφείς του τουρκικού εθνικού ύμνου και του πρώτου τουρκικού λεξικού είναι Αλβανοί» δήλωνε ο Νταβούτογλου. Η εξέγερση του Ισμαήλ Κεμάλ Μπέη το 1912 αιτούνταν την αυτονομία της Αλβανίας υπό την Οθωμανική Τουρκία*. Η ανεξαρτησία της Αλβανίας, άλλωστε, οφείλεται στην Ιταλία και την Αυστρία, που τη θεωρούσαν προέκταση του ζωτικού τους χώρου. Ιστορικοί αναφέρουν ότι 25.000 Αλβανοί πολέμησαν μαζί με τους Οθωμανούς στη μάχη της Καλλίπολης (1915), ενώ μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή συνάφθηκε μυστική αλβανοτουρκική συμφωνία, επιθετική προς την Ελλάδα**. Μετά την αλλαγή καθεστώτος το 1991, η Αλβανία άρχισε να καλλιεργεί σχέσεις με την Τουρκία, που αποκρυσταλλώθηκαν επί Ερντογάν. «Στην Τουρκία υπάρχουν περισσότεροι Αλβανοί από ό,τι στα Βαλκάνια… 6 εκατομμύρια Αλβανοί ζουν στην Τουρκία», δήλωνε το 2012 ο Μπερίσα. «Μεγάλωσα στα χέρια Αλβανίδων μητέρων. Ευχαριστώ για τη φροντίδα», θυμόταν ο Ερντογάν στις συναντήσεις του με τον Αλβανό πρόεδρο Νισάνι το 2017. Ο «μικρός αδερφός» Ράμα δήλωσε φέτος ότι «η Τουρκία είναι ένα πολύ σημαντικό σημείο ασφαλείας για όλη την Ευρώπη»***, και ο πρέσβης της Αλβανίας στον ΟΗΕ τόνιζε: « Οι κινήσεις που κάνει το τουρκικό κράτος είναι προς όφελος της χώρας μας». Ήταν τυχαία η πρόσφατη δήλωση του Αλβανού αντιπροσώπου στο Συμβούλιο Ασφαλείας, που καταδίκαζε την «απομόνωση των Τουρκοκυπρίων»;
- Βουλγαρία: Το 2010 ο τότε υπουργός Εξωτερικών Μλαντένοφ δήλωνε ότι «η Τουρκία έκανε πολλά για τη σταθερότητα στα Βαλκάνια». Και με μια κίνηση πυκνή σε συμβολισμούς ο Ερντογάν εγκαινίαζε τον βουλγαρικό ναό του Αγίου Στεφάνου, μετά από δεκαετίες εχθρικών σχέσεων. Πώς ερμηνεύεται το γεγονός ότι το 2020, στα γεγονότα του Έβρου, ο Ερντογάν καθησύχαζε τον πρωθυπουργό Μπορίσοφ ότι δεν θα του «στείλει» μετανάστες;
- Σερβία-Σερβοβόσνιοι: Ο απόλυτος κυρίαρχος στη Σερβία, Βούτσιτς, αφήνει τον Ερντογάν να διευθετεί προβλήματα των μουφτειών, διεκδικώντας έτσι ένα «είδος αυτονομίας» στο Σαντζάκ. Σε κάθε ευκαιρία αναφέρεται στην «υπερδύναμη Τουρκία» και στον «σταθεροποιητικό της ρόλο». Αντίστοιχα, ο Ντόντικ, ηγέτης των Σερβοβοσνίων, εκθειάζει τον Ερντογάν ως τον μεγάλο «εγγυητή του Ντέιτον». Τυχαία δήλωσε ο Ερντογάν ότι «η Βοσνία είναι μία από τις 81 τουρκικές επαρχίες»;
- Σκόπια: Η «Τουρκο-μακεδονική Ένωση» αποκάλυψε ότι η Τουρκία φιλοξενεί 5-6.000.000 «Μακεδόνες»(!) και ο Σκοπιανός πρέσβης στην Άγκυρα, Γκοράν Τασκόφσκι ξεκινούσε την προηγούμενη δεκαετία (με τη συνδρομή της Εταιρίας «Μακεδονία-Αιγαίο»…) μαθήματα «μακεδονικής» γλώσσας στην Τουρκία. Το εγχείρημα ανταποκρινόταν στις υποσχέσεις Ερντογάν πως «θα διορθώσουμε τα λάθη του 1912». Το 2013, ο Σκοπιανός υπουργός Επικρατείας Νεζίρ δήλωνε ότι «τα τουρκικά σύνορα πηγαίνουν βαθιά στα Βαλκάνια»… Πρόσφατα, ο πρόεδρος Πενταρόφσκι τόνισε ότι «στο ΝΑΤΟ μόνος σύμμαχός μας είναι η Τουρκία»…
Αν και με αντιοθωμανικές παραδόσεις, οι σερβικές ελίτ τροφοδοτούνται οικονομικά από την Τουρκία, αποδιοργανώνοντας τη Δυτική πολιτική. Από την άλλη, εξίσου «παράδοξα», διανοούμενοι και πολιτικοί στην Αλβανία ή στο Κόσοβο δυσανασχετούν με την τουρκική επιρροή
ΙΙ. Ανησυχίες
- Αλβανία: Αλβανοί πολιτικοί, όπως και ο Τζαφέρι στα Σκόπια, ενίσταντο για την αλλαγή της ύλης των βιβλίων την οποία απαιτούσε η Τουρκία, επισημαίνοντας ότι «ο νεο-οθωμανισμός είναι επικίνδυνος για τα εθνικά μας συμφέροντα». «Το Κόσοβο είναι πολύ μικρό για να μιλήσει για το Ισλάμ» είχε σχολιάσει απαξιωτικά ο Ερντογάν, με αφορμή δηλώσεις ανθρώπων από τον κύκλο του Κούρτι που εξέφραζαν ανησυχίες για την Τουρκία. Αντίστοιχα και ο Κοσοβάρος διανοούμενος Σκελζέν Γκάσι έχει στο στόχαστρό του την Τουρκία. Ο Αγρόν Γκερμακάι, καθηγητής του Πανεπιστημίου Τιράνων, επεσήμαινε το 2012: «Οι προσπάθειες να επηρεάσουν τον λαό μας με τον νέο-οθωμανισμό είναι αντι-ιστορικές, αφύσικες και παράλογες». Ας ληφθεί υπόψη και η διαμαρτυρία διανοουμένων για την κάλυψη του αγάλματος του Σκεντερμπέη στα Τίρανα (2017) ώστε να μην «ενοχληθεί» δημόσια προσευχή των μουσουλμάνων.
- Βουλγαρία: Ο Άλεξ Αλεξίεφ, πρόεδρος του Κέντρου Βαλκανικών Μελετών Ευξείνου Πόντου (με έδρα τη Σόφια), δήλωνε: «Η μεγαλύτερη απειλή προέρχεται από την ισλαμική Τουρκία. Δεν είναι επινοήσεις ενός καταπιεσμένου λαού, αλλά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Με την άνοδο του Ερντογάν, από τα 300.000.000 ευρώ που διέθετε ο προϋπολογισμός για τη διάδοση του ισλαμισμού, ανέβηκε στα 1.500.000.000 ευρώ». Το 2015 εκφράστηκαν ανησυχίες από πολιτικούς σχετικά με τον ρόλο των προξενείων της Τουρκίας, που ενίσχυαν τον ριζοσπαστισμό στην τουρκική μειονότητα για εδαφικές διεκδικήσεις. Ο Βούλγαρος διανοούμενος Γκεόργκι Μαρκόφ έγραφε το 2016: «Στη χώρα μας υπάρχει μια Πέμπτη Φάλαγγα στο πρόσωπο των δύο τουρκικών κομμάτων. Αποτελούν παρακλάδι του AKP. Η Άγκυρα έχει βυθιστεί σε αυτοκρατορικά όνειρα… Μικρή σημασία έχει το ότι είμαστε στο ΝΑΤΟ, όπως και η Τουρκία. Πιστεύω ότι οι βουλγαρικές αρχές πρέπει να αντιδράσουν σε δηλώσεις του Ερντογάν, ο οποίος επέκρινε τη Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης».
- Σερβία: Δήλωση του Πρέντραγκ Σίμιτς, καθηγητή της Σχολής Πολιτικών Επιστημών του Βελιγραδίου, ενδεικτική των ανησυχιών διανοουμένων: «Η αμερικανική απόσυρση από τα Βαλκάνια άφησε έναν ρόλο στη Γερμανία και στην Τουρκία… Θα καθοριστεί συγκυριαρχία μεταξύ Τουρκίας και Γερμανίας. Στο πλαίσιο του νεο-οθωμανισμού, η επιρροή αυτή θα αυξηθεί».
- Σκόπια: Οι υπηρεσίες ασφαλείας των Σκοπίων υπογράμμιζαν τη διείσδυση του τουρκικού πανβαλκανισμού με εισροές κεφαλαίων. Το 2013 εκτίμησαν ότι τουλάχιστον 140 μισθοφόροι από τα δυτικά Βαλκάνια είχαν μπει στη Συρία από την Τουρκία. Ο πρωθυπουργός Γκρουέφσκι αρνιόταν να χτίσει τουρκικό νοσοκομείο και να συντηρήσει οθωμανικά μνημεία, παρά τις διαμαρτυρίες Τούρκων διπλωματών.
* Η Λίγκα της Πριζρένης (1878) αιτούνταν αυτόνομη αλβανική διοίκηση υπό Οθωμανική επικυριαρχία στα βιλαέτια Μοναστηρίου, Κοσόβου, Ιωαννίνων και Σκόδρας.
** «Άρθρο 6. Η αλβανική Κυβέρνησις υποχρεούται όπως διοργανώση συμμορίας και αποστείλη αυτάς εις το ελληνικό έδαφος. Άρθρο 7. Η αλβανική Κυβέρνησις ουδέποτε θα χρησιμοποιήση εις τα υπουργεία Εξωτερικών και Εσωτερικών χριστιανούς υπουργούς, θα φροντίση δε συνάμα όπως βαθμηδόν εποικίση μουσουλμάνους εις τα μέρη εις α πλεονάζουν οι Έλληνες.» (Α.Κ. Παπαδόπουλος, «Οικουμενικός Ελληνισμός και Αλβανικός Εθνικισμός», εκδ. Λιβάνης-Νέα Σύνορα).
*** Το Τουρκικό Ινστιτούτο Στρατηγικής Σκέψης έχει επενδύσει στο τσάμικο ζήτημα και στις ελληνοαλβανικές σχέσεις.
