Με αυτό το σημείωμα, θα σχολιάσω μόνο μία απ’ αυτές που δεν συζητήθηκαν ακόμα πάρα πολύ. Η επιτυχία του ΣΥΡΙΖΑ κλονίζει εκ θεμελίων την άποψη που επικράτησε εδώ και είκοσι τουλάχιστον χρόνια στο δυτικό κόσμο ότι η Αριστερά είναι παρελθόν. Ότι η ιστορία των κοινωνικών συστημάτων έκλεισε με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ. Η επιτυχία του ΣΥΡΙΖΑ απέδειξε με τον πιο πανηγυρικό τρόπο ότι όλα είναι ανοιχτά, ότι όλα είναι δυνατά. Η επιτυχία του ΣΥΡΙΖΑ ανατρέπει εκ νέου την κυρίαρχη αντίληψη ότι οι κοινωνίες έχουν οριστικά και αμετάκλητα αποδεχθεί με αδιαμφισβήτητο τρόπο την ανωτερότητα και μοναδικότητα του καπιταλισμού, και μάλιστα στην ισχύουσα ακραία του μορφή, που θεωρεί τον πολίτη ένα απλό εξάρτημα μιας μηχανής που βγάζει λεφτά για μια μειοψηφία εμφανών και αφανών ολιγαρχών.
Αρκετά χρόνια μετά τις μεγάλες κινητοποιήσεις σε Ευρώπη και Αμερική, με επίκεντρο το Σίατλ και τη Γένοβα, που με το θορυβώδες πέρασμά τους δόθηκε η εντύπωση ότι ήταν κάτι εφήμερο, ότι ήταν η τελευταία αναλαμπή των κοινωνικών κινημάτων, πριν την οριστική αποδοχή της μεγάλης αλήθειας, ότι, δηλαδή, ο καπιταλισμός είναι το τελευταίο στάδιο εξέλιξης του ανθρώπινου πολιτισμού, η τωρινή πραγματικότητα επαναφέρει στο προσκήνιο τις πραγματικά μεγάλες αλήθειες, τις αληθινές αλήθειες, καταρρίπτοντας τις ψευτοαλήθειες! Ότι τα καπιταλιστικά κράτη μόνο με τη βία μπορούν να επιβιώνουν, με τη βία εναντίον των εχθρών, αλλά ενίοτε και των συμμάχων, και, κατά κανόνα, με τη βία εναντίον της ίδιας τους της κοινωνίας. Δηλαδή, αυτό που βιώνουμε τώρα, αφού η κρίση και το μνημόνιο δεν είναι παρά εκφάνσεις αυτής της βίας του συστήματος. Η εκμετάλλευση των πολιτών και η καταλήστευση του εθνικού πλούτου βρίσκονται στο επίκεντρο του καπιταλιστικού συστήματος, που τείνει να συγκεντρώσει το σύνολο του πλούτου, ιδιωτικού και δημόσιου, στα χέρια μιας μικρής μειοψηφίας, της τάξης του 0,1%, ήτοι του ένα τοις χιλίοις, με ορατή την προοπτική να περάσει στα χέρια του 0,01% όπως ήδη συμβαίνει όχι μόνο στη Σαουδική Αραβία και τη Σιγκαπούρη, αλλά και στις ΗΠΑ, την καρδιά της λεγόμενης δυτικής δημοκρατίας.
Ρωγμή στην κυρίαρχη αντίληψη
Η επιτυχία του ΣΥΡΙΖΑ, στο πολιτικό, κοινωνικό και πολιτισμικό επίπεδο, προκαλεί μια κραυγαλέα ρωγμή σ’ αυτή την κυρίαρχη αντίληψη. Το ό,τι η Ελλάδα αποτελεί ένα μικρό δείγμα του δυτικού μοντέλου, δεν αναιρεί αυτό το συμπέρασμα. Γιατί το σύστημα είναι αρκετά ενιαίο και αλληλεξαρτώμενο, γιατί η Ελλάδα είναι μία μικρογραφία του συνόλου και γιατί δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι και τα υπερωκεάνεια από μία μικρή τρύπα βουλιάζουν κι ένας ολόκληρος άνθρωπος ή μια κοινωνία ολάκερη από ένα μικρόβιο μπορεί να πεθάνει. Όχι μόνο ιατρικά, αλλά και πολιτικά και οικονομικά, τα μικρά δείγματα δεν είναι ποτέ αμελητέα. Να μην ξεχνάμε, επίσης, ότι η υφέρπουσα διάλυση της σοβιετικής υπερδύναμης εκδηλώθηκε σε ανύποπτο χρόνο σε δορυφόρους της (ανεξάρτητα από το πόσοι το κατάλαβαν τότε). Η Τσεχοσλοβακία το 1968 ή η Πολωνία στη δεκαετία του ’80, ήταν μικρές περιπτώσεις μέσα στην τεράστια αυτοκρατορία των 400 εκατομμυρίων ανθρώπων, των 200 φυλών και λαών, από τη Σόφια μέχρι το Βλαδιβοστόκ. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλες οι περιπτώσεις είναι ίδιες ή ότι επαναλαμβάνονται, αλλά αναμφίβολα επιβεβαιώνει το προφανές. Ότι και ο γίγαντας πεθαίνει από την ίδια αιτία που πεθαίνει κι ο νάνος.
Η επιτυχία του ΣΥΡΙΖΑ έρχεται να επιβεβαιώσει ότι το σύστημα νοσεί βαθιά. Δεν έχει μία απλή γρίπη. Μάλλον έχει κάτι πολύ σοβαρότερο. Και μάλιστα, ολικό. Από την Ελλάδα ώς την Ισπανία και από την Ιταλία ώς την Ιρλανδία και από την Ισλανδία ώς την Αμερική. Η επιτυχία του ΣΥΡΙΖΑ επιβεβαιώνει, επίσης, ότι κάθε κοινωνία διατηρεί άμυνες που ενεργοποιούνται κάποια στιγμή, ακόμα κι αν έχουν καταπιεστεί από τους πολυποίκιλους μηχανισμούς του συστήματος που προσπαθούν να κρατούν τους πολίτες σε καταστολή, υποτακτικούς και πειθήνιους, με κοκτέιλ παροχών και τρομοκρατίας.
Η απήχηση του ΣΥΡΙΖΑ όχι μόνο ταρακούνησε το σύστημα, όχι μόνο έβαλε το σπόρο της αμφιβολίας σε μυαλά διάσπαρτα σε ένα χώρο πολύ ευρύτερο της μικρής Ελλάδας, πανευρωπαϊκό και ακόμα παρά πέρα, αλλά επανέφερε με μεγαλύτερη βεβαιότητα την πεποίθηση ότι ένας άλλος κόσμος είναι πράγματι εφικτός. Ανεξάρτητα από το ποια θα είναι η άμεση συνέχεια, ένα άλλο συμπέρασμα που μπορούμε επίσης να βγάλουμε είναι ότι αυτό που γίνεται τώρα, αυτό που κάνεις σήμερα, δεν πάει ποτέ χαμένο εάν βασίζεται σε αρχές και αξίες διαχρονικές. Χτίζεις το νέο, το μελλοντικό, το προδιαγράφεις. Όταν ατόνισαν οι πλατείες, έπεσε μια σχετική απογοήτευση, όπως όταν ατόνισαν τα κινήματα τύπου Γένοβας πριν από μερικά χρόνια στη Δύση. Και μετά, ήρθαν τα κινήματα στην Τυνησία και την Αίγυπτο και σε πολλές άλλες χώρες με μικρότερη ή μεγαλύτερη δυναμική, με περισσότερη ή λιγότερη δημοσιότητα και επιτυχία. Και οι πλατείες στην Πορτογαλία και την Ισπανία, το κίνημα «καταλάβετε τη Γουόλ Στριτ», τα δημοψηφίσματα κατά του Ευρωσυντάγματος που είχαν προηγηθεί σε ορισμένες χώρες, η άρνηση των Ισλανδών να πληρώσουν τα κερατιάτικα των τραπεζών τους, ο δικός μας Δεκέμβρης του 2008 και πολλά άλλα μικρά, μεσαία και μεγάλα κινήματα και δράσεις που αποτελούν στοιχεία της ίδιας εξέγερσης, της ίδιας κοινωνικής δυναμικής, αντικαπιταλιστικής στην ουσία της, αντιολιγαρχικής στη φύση της.
Στο πολιτικό επίπεδο, η επιτυχία του ΣΥΡΙΖΑ συνοψίζει με τον πιο εξελιγμένο και σύγχρονο τρόπο όλα τα προηγούμενα μαζί, κάνοντας κι ένα μεγάλο άλμα πιο μακριά, αμφισβητώντας το σύστημα μέσα στην ίδια την πολιτική δομή του, το Κοινοβούλιο. Ο ΣΥΡΙΖΑ πέρασε μέσα από τα κάγκελα και πάνω από τις ασπίδες. Λίγο πριν από την άσκηση διακυβέρνησης, που δεν θα φαντάζει ποτέ πια ουτοπική στις συνειδήσεις των πολιτών. Αν μέχρι πριν από μερικούς μήνες, η πιθανότητα να κερδίσει τις εκλογές και να σχηματίσει κυβέρνηση ένα αριστερό κόμμα στην Ευρώπη, εντασσόταν στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας, ο ΣΥΡΙΖΑ έφερε το μέλλον στο παρόν. Αυτό το γεγονός, από μόνο του, αποτελεί μία τεράστια ρωγμή στη σύγχρονη δυτική σκέψη. Στην κυριολεξία, έφερε τα πάνω κάτω και τα κάτω πάνω.
Αριστερά με αξίες
Τώρα, για το τι θα γίνει από δω κι εμπρός, ένα μοντέρνο Τειρεσία χρειαζόμαστε. Γιατί, το συμβάν αν ήταν 100% αναπάντεχο για το σύστημα, το κατεστημένο, τη Δεξιά, ήταν άλλο τόσο αναπάντεχο για την Αριστερά. Το σίγουρο είναι ότι έλαβε χώρα. Δεν είναι όνειρο, θεωρητική δυνατότητα ούτε υπόθεση εργασίας. Είναι πραγματικό γεγονός, χειροπιαστό.
Λένε ότι δεν ήμασταν έτοιμοι γι’ αυτό. Πράγματι, εμείς συμμετείχαμε στην προετοιμασία του, αλλά οι ίδιοι δεν ήμασταν έτοιμοι να μας συμβεί! Όμως, αυτό δεν είναι τόσο παράδοξο. Πώς θα μπορούσε κανείς να είναι έτοιμος για μια τέτοια ξαφνική μεγάλη ανατροπή; Αυτή έχει τους δικούς της χρόνους, τους δικούς της κανόνες, τις δικές της διαστάσεις που δεν υπάγονται στη βούληση κανενός. Επηρεάζονται, συνδέονται, αλλά δεν ταυτίζονται. Το ερώτημα, μάλλον, πρέπει να τεθεί αλλιώς: τώρα που ξέρουμε, τώρα που αυτό «τρέχει», τώρα τι κάνουμε;Το σίγουρο, κατ’ εμέ, είναι ότι δεν μπορούμε τη νέα κατάσταση, τη νέα πραγματικότητα, να την αντιμετωπίσουμε με τα παλιά εργαλεία, τις παλιές αντιλήψεις και ιδίως τις παλιές νοοτροπίες. Πράγμα καθόλου εύκολο, αν αναλογιστεί κανείς ότι κανένας από μας δεν μπορεί έτσι απλά να δει και να παραδεχτεί τις δικές του αδυναμίες και ανεπάρκειες. Ο καθένας θεωρεί ότι οι άλλοι είναι πίσω, ενώ αυτός ξέρει πολύ καλά τι συμβαίνει και πως βαδίζουμε. Ανθρώπινο είναι αυτό, αλλά δεν εξηγεί ούτε δίνει λύσεις. Τώρα, μάλιστα, που όλοι αισθάνονται θριαμβευτές, που όλοι ψήλωσαν, αρκετοί έγιναν και βουλευτές, πιο διάσημοι, πιο καταξιωμένοι, πώς να πειστούν από τους ανησυχούντες που κρούουν τον κώδωνα ότι οι αδυναμίες και οι ελλείψεις μας είναι τόσο μεγάλες, με βάση τα νέα δεδομένα που μας ξεπέρασαν, που αν δεν αλλάξουμε ριζικά εμείς οι ίδιοι, σαν άτομα και σαν συλλογικότητες, αν δεν αναβαθμιστούμε και δεν βελτιωθούμε τάχιστα, η μεγάλη, η θεόρατη επιτυχία, μπορεί να συρρικνωθεί, να εξανεμιστεί; Όπως λένε και οι έμπειροι καπιταλιστές, όσο δύσκολο είναι να αποκτήσεις μια μεγάλη περιουσία, άλλο τόσο δύσκολο είναι να τη διατηρήσεις και να την επαυξήσεις.
Επειδή, λοιπόν, μόνος του ο καθένας είναι πολύ δύσκολο να αυτοεπιδιορθωθεί, πρέπει η δημοκρατία, η διαφάνεια και η αξιοκρατία να διαπερνούν οριζοντίως και καθέτως τους φορείς της Αριστεράς, κόμματα και συλλογικότητες, να είναι τρόπος σκέψης και λειτουργίας, αρχές και αξίες αναμφισβήτητες, φίλτρα και δικλείδες ασφαλείας απαραβίαστα.
1,65 εκατομμύρια πολίτες μάς έδωσαν την ψήφο τους. Εκπληκτικό. Αλλά εμείς είχαμε οργανώσεις και σχέδια για πολύ λιγότερους. Αν μείνουμε όπως ήμασταν, το χάσαμε. Και τα περιθώρια για την αναβάθμισή μας δεν είναι απεριόριστα. Η κοινωνία ανυπομονεί γιατί στενάζει, πονάει, βασανίζεται, αιμοραγεί. Πρέπει, ταυτόχρονα, και όχι διαδοχικά, να σκεφτόμαστε και να πράττουμε, άμεσα. Χωρίς ανάπαυλα. Οι αντίπαλοι, οι καταστροφείς της Ελλάδας, δεν έχουν καθόλου ανακόψει την επίθεσή τους. Αντίθετα, κέρδισαν χρόνο, διατήρησαν τα πόστα τους και κάλυψαν μέρος των απωλειών τους με συμμαχίες από την Αριστερά. Στην καλύτερη φάση της Αριστεράς στη νεότερη ελληνική ιστορία, από τη μια ο δογματισμός εξ αριστερών και από την άλλη η αποστασία στη Δεξιά, με διαφορετικό βαθμό ευθύνης, φρέναραν την ολοκλήρωση της μεγάλης ανατροπής. Αλλά, η Αριστερά, πλέον, έχει γίνει από τορπιλάκατος καταδρομικό. Δουλειά μας και ευθύνη μας είναι να σταθεροποιήσουμε την πλεύση και να πάμε για αεροπλανοφόρο. Αλλά αυτό θέλει και ανώτερα μαθηματικά.
Στέλιος Ελληνιάδης
(Από σκέψεις που πρωτακούστηκαν «Στο Κόκκινο 105,5», στις 24 Ιουνίου 2012)
