του Γιάννη Ιμβριώτη
Το παρακάτω κείμενο είναι απόσπασμα από μια μακροσκελής ανάλυση του Γιάννη Ιμβριώτη με τίτλο «Η ιδεολογική προπαγάνδα της Κοινής Αγοράς» που δημοσιεύτηκε στο συλλογικό έργο «Η θύελλα της Κοινής Αγοράς». Το βιβλίο εκδόθηκε από τις Εκδόσεις «Οικονομία – Πολιτική» σε επιμέλεια του Νίκου Κιτσίκη το 1962. Έχει διατηρηθεί η αρχική ορθογραφία του κειμένου.
Η «ιστορική αυτή αρχή» ή το «ιστορικό αίτημα» που συζητούμε υποστηρίζεται σήμερα με ιδιαίτερη θέρμη και παρουσιάζεται σαν ακαταμάχητη δικαιολόγηση της Κοινής Ευρωπαϊκής Αγοράς. Μα η υπεράσπιση δεν περιορίζεται εδώ, απλώνει πολύ το οπτικό της πεδίο, μακραίνει την πρόσβαση από τις μικρότερες στις μεγαλύτερες ενότητες, την πηγαίνει ως το τελικό της τέρμα, ως την οικουμενική ένωση της ανθρωπότητας. Από τούτη την υψηλότατη τώρα σκοπιά σαλπίζει ένα νέο σύνθημα που κάτω από την ωραία του εντυπωσιακή ονομασία σκεπάζει ένα πολύ ύποπτο περιεχόμενο, τον κοσμοπολιτισμό, σαν την ανώτατη ιδεολογία της σημερινής εποχής. Το νέο σύνθημα, αμερικανικής κατασκευής, made in USA, βρίσκει απήχηση στον «Ελεύθερο Κόσμο». Ζητεί την κατάργηση ή τουλάχιστο την ελάττωση των εθνικών συνόρων, αλλά στο βάθος σημαίνει τη συνένωση των εθνών κάτω από την ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Οι ιδεολόγοι οπαδοί του θεωρούν αναχρονιστική τη διατήρηση της απόλυτης ανεξαρτησίας των κρατών. Με την καταπληχτική σήμερα ανάπτυξη της τεχνικής, λέγουν, έχει στενέψει πολύ ο χώρος, όπου δρα ολόκληρη η ανθρωπότητα, κάθε απόσταση πάνω στη γη έχει μικρύνει σε αφάνταστο βαθμό, οι άνθρωποι βρίσκονται πια πολύ κοντά ο ένας στον άλλο κι η ζωή τους ξετυλίγεται σ’ ένα στενότατο πλέγμα σχέσεων και συνθηκών. Επιταχτικό, άρα, αίτημα της εποχής είναι η ένταξη όλων σ’ ένα ενιαίο σχηματισμό, όπου αυτόματα θα επικρατήση η συνεννόηση, η συναδέλφωση, η ειρήνη, η πανανθρώπινη προκοπή. Μα τα ωραία τούτα κηρύγματα προδίνουν αμέσως τον ύποπτο σκοπό τους, τη στιγμή που ο κοσμοπολιτισμός δεν αποβλέπει να κλείση όλη την οικουμένη μέσα του, παρά μόνο ένα μέρος της και μάλιστα ενάντια στο άλλο. Κι αυτός διαιρεί και δεν ενώνει, υπηρετεί την ιμπεριαλιστική κυριαρχία κι εναντιώνεται σε κάθε ιστορικό προοδευτικό αίτημα.
Ο κοσμοπολιτισμός προπαγανδίζεται από πολλούς υπέρμαχους του «Ελεύθερου Κόσμου» γενικά και της Κοινής Ευρωπαϊκής Αγοράς ιδιαίτερα. Το έθνος προβάλλεται απ’ αυτούς – τουλάχιστο από μερικούς – σαν ξεπερασμένη πολιτική, κοινωνική και ηθική μορφή που δεν ανταποκρίνεται στις σημερινές ανάγκες για μια πλατύτερη ενότητα που σίγουρα βρίσκεται πάνω σε πολύ ανώτερη βαθμίδα της ανάπτυξης της ανθρωπότητας. Ο «εθνισμός», η «εθνική συνείδηση», πρέπει τουλάχιστο να μειωθή, να υποχωρήση – αν δε λείψει ολότελα – εμπρός στην «ευρωπαϊκή» ή και την «οικουμενική» συνείδηση των ανθρώπων. Η αρχή των εθνοτήτων έχει κάνει πια τη ζωή της και δεν πρέπει να στέκη εμπόδιο στην παραπέρα πρόοδο. Ο «Ευρωπαίος» ή ο «Οικουμενικός άνθρωπος» πρέπει να προβάλλη σήμερα σαν το υψηλότατο ιδανικό.
Όλη αυτή η υψηλή διδασκαλία δεν αναφέρεται στον πραγματικά στενό σωβινισμό, στον εθνικισμό, αλλά σε κάθε εθνισμό και σ’ εκείνο που συμβιβάζεται και βρίσκεται σε στενή διαλεκτική σχέση με το διεθνισμό και δεν εναντιώνεται, παρά απεναντίας επιδιώκει την πανανθρώπινη συνεννόηση, συνεργασία, ειρηνική συνύπαρξη. Εδώ πρέπει να πούμε πως το έθνος είναι βέβαια ένα ιστορικό φαινόμενο κι όχι καμμιά αιώνια κατηγορία, έχει μιαν αρχή και κάποτε θα έχη κ’ ένα τέλος. Το κυριώτερο έχει προβάλει και τονωθή από την ανερχόμενη αστική τάξη μέσα σε ορισμένες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες, αποκρινόταν στην επιταχτική ανάγκη της δημιουργίας μιας πλατειάς ενιαίας αγοράς μέσα σε μια χώρα αντί των πολλών τοπικών αγορών που ήταν σκορπισμένες στα πολλά φέουδα. Μα ακόμα, αντίθετα από όσα λέγει ο κοσμοπολιτισμός, δεν έχει κάνει τη ζωή του, διατηρεί και τώρα όλο το ζωντανό δυναμισμό του, όπως αποδείχνεται με τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα. Το «έθνος» παίρνει μάλιστα σήμερα μια νέα ανώτερη μορφή μέσα στο σοσιαλιστικό κόσμο. Στην πολυεθνική Σοβιετική Ένωση τα έθνη, ελευθερωμένα από ταξικούς ανταγωνισμούς, από την εκμετάλλευση του ανθρώπου από τον άνθρωπο, απ’ όλα τα κακά που κατατρώγουν τις αστικές κοινωνίες, συμβαδίζουν όλα ισότιμα με θαυμαστή αλληλεγγύη και το καθένα τους προάγει τον υλικό και πνευματικό πολιτισμό του και μπορεί να συμβιβάζη τον ανώτερο τούτον εθνισμό με το γόνιμο διεθνισμό, να επιδιώκη τη φιλία των άλλων λαών, να υποστηρίζη τους καταπιεζόμενους από τον ιμπεριαλισμό, να θέλη και να ζητή την παγκόσμια ειρήνη. Οι Έλληνες ιδεολόγοι της Κοινής Ευρωπαϊκής Αγοράς κακίζουν τους άκρους αριστερούς που μιλούν για εθνική αυτοτέλεια και ανεξαρτησία, για εθνική συνείδηση και πατριωτισμό, δεν πιστεύουν στην ειλικρίνειά τους, θεωρούν υποκριτικά τα κηρύγματά τους, τους αποδίνουν οπισθόβουλους προπαγανδιστικούς σκοπούς. Όμως οι άκροι αριστεροί πιστεύουν στον εθνισμό, γιατί του δίνουν ένα πολύ ανώτερο περιεχόμενο. Πατριωτισμός δεν είναι μόνο η αγάπη στην πατρίδα, στο γεωγραφικό τόπο, στη γλώσσα, στον πολιτισμό της, την κληρονομημένη παράδοση, στην ιστορία και τα παρόμοια, παρά σημαίνει και την αγωνιστική στάση ενάντια σε κάθε καταπίεση που προέρχεται από την τοπική ολιγαρχία κι από τον ξένο παράγοντα, ζητεί την απαλλαγή του λαού από την απαθλίωση, από την εξουσίαση των λίγων, όπως και την εθνική αυτοτέλεια. Άλλοτε ο ανερχόμενος καπιταλισμός είχε μορφώσει και διαδώσει έναν αγωνιστικό πατριωτισμό μέσα στην πάλη του ενάντια στο φεουδαρχισμό. Έπειτα, με την επικράτησή του και με το πέρασμά του στο ιμπεριαλιστικό στάδιο, αλλοίωσε τον αγωνιστικό πατριωτισμό, καλλιέργησε το σωβινιστικό εθνικισμό κι όρμησε στην κατάχτηση ξένων λαών και στην αποικιοκρατική εκμετάλλευση. Σήμερα αλλάζει ταχτική, κηρύττει σαν μια ξεπερασμένη συναισθηματική ιδεολογία κάθε πατριωτισμό κι αντί γι’ αυτόν προβάλλει το «συγχρονισμένο» ιδανικό του κοσμοπολιτισμού. Η αλλαγή αυτή στα συνθήματα με την πρώτη ματιά παρουσιάζεται σαν ολωσδιόλου αντιφατική, η αντίφαση όμως είναι μόνο φαινομενική. Και στη μια και στην άλλη περίσταση, ο ιμπεριαλισμός είναι ολότελα σύμφωνος με τον εαυτό του, δε ζητεί άλλο παρά την κυριάρχησή του μέσα στον κόσμο. Προπάντων ο αμερικάνικος μονοπωλιακός ιμπεριαλισμός που φανερώνεται σαν κατεξοχήν κοσμοπολιτικός, δεν κάνει άλλο παρά να δίνει μια νέα μορφή στην παλιά αποικιοκρατική πολιτική. Σήμερα δεν μπορεί κανείς να ζητή να καταχτά ξένες χώρες με τον ίδιο τρόπο, όπως άλλοτε, καταφεύγει σε νέα μέσα, στην οικονομική υποδούλωση, στην πολιτική πίεση, στην εξαγορά συνειδήσεων, στη δημιουργία ψυχροπολεμικής ατμόσφαιρας και αντικομμουνιστικής υστερίας και σε άλλα παρόμοια και κηρύττει τη μείωση της εθνικής ανεξαρτησίας. Με τέτοιους τρόπους προσπαθεί ο ιμπεριαλισμός να εξουσιάζη τους άλλους και προπάντων τις υποανάπτυκτες σαν την Ελλάδα χώρες.
Ο κοσμοπολιτισμός, λοιπόν, έχει τους ίδιους σκοπούς με τον εθνικισμό και καταπολεμά σαν ξεπερασμένο τον αγωνιστικό πατριωτισμό που είναι ο πιο επικίνδυνος αντίπαλός του. Το «έθνος», ο κοινωνικοοικονομικός και πολιτικός αυτός σχηματισμός δεν έχει ακόμα τελειώσει την ιστορική αποστολή του και δε μπορεί να σβήσει μέσα σε μιαν «οικουμενική» ενότητα. Ακόμα δεν έχει έλθει το πλήρωμα του χρόνου. Τούτο μπορεί να γίνει μέσα σε μια κατάσταση ολωσδιόλου από τη σημερινή διαφορετική, όπου θα κρατήσει μια παγκόσμια σοσιαλιστική οικονομία. Μα ως τότε μένει ακόμα να γίνει μια μακρότατη ιστορική ανάπτυξη. Και τα σημερινά έθνη στην ανώτερη μορφή τους βρίσκονται πάνω στη γραμμή που φέρνει σ’ εκείνο το απώτερο τέρμα και δεν εναντιώνονται στην προοδευτική πορεία της ιστορίας.
