του Γιώργου Κυριακού
Στο Α΄ μέρος, που δημοσιεύθηκε στο προηγούμενο φύλλο του Δρόμου, κάναμε μια γενική αναφορά στην αυξανόμενη παρουσία της μακρινής Κίνας στη γειτονιά μας. Μια πραγματικότητα που προκαλεί πονοκέφαλο στην Ε.Ε. και στις ΗΠΑ, αφού χρησιμοποιεί «εύκολο» χρήμα για να κερδίσει επιρροή. Στο Β΄ μέρος εξετάζουμε τη συγκεκριμένη κατάσταση της σημαντικής, οικονομικής κυρίως, διείσδυσης του Πεκίνου ανά βαλκανική χώρα. Στο επόμενο φύλλο θα δημοσιευθεί το Γ΄ και τελευταίο μέρος, που θα αφορά τις κινεζικές «θεματικές δράσεις» (εκπαίδευση, τουρισμός, πολιτισμός, ΜΜΕ κ.λπ.) στα Βαλκάνια.
Αλβανία
Στη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα η Κίνα μπήκε δυναμικά στην Αλβανία. Ακόμα και ολιγάρχες όπως ο Sahit Muja, προσωπικός φίλος του τότε πρωθυπουργού Μπερίσα, πρόεδρος της εταιρίας Albanian Minerals, εκδήλωνε το 2011 ενδιαφέρον για συμπράξεις με την Κίνα στην εκμετάλλευση πετρελαίου, φυσικού αερίου και ορυκτού πλούτου. Η αμερικανική διπλωματία όμως ανησύχησε όταν η Κίνα εξέφρασε το ενδιαφέρον της για την εξαγορά του 60% των χρεών του αλβανικού κράτους, καθώς και της Telecom και των ορυχείων χρυσού και χρωμίου. Το 2013, με στόχο την προώθηση της κινεζικής γλώσσας και του πολιτισμού, άρχισε να λειτουργεί στα Τίρανα το κινεζικό Ινστιτούτο «Κομφούκιος». Το 2017 Κίνα και Αλβανία συμφώνησαν να ενισχύσουν τη συνεργασία τους στους τομείς υποδομών, παραγωγής, τουρισμού και γεωργίας, ενώ οι Κινέζοι εκδήλωσαν ενδιαφέρον και για υδροηλεκτρικά έργα και οδοποιία. Η κατά 11% αύξηση των εισαγωγών από την Κίνα το 2018-19 ανησύχησε την Ε.Ε., αφού υπήρξε πτώση των εισαγωγών από Ιταλία και Γερμανία. Η επιθετική όμως πολιτική Τραμπ προς την Κίνα επέφερε το μπλοκάρισμα των κινεζικών επενδύσεων από τον πρωθυπουργό Ράμα (γνωστό για τις σχέσεις του με το Ίδρυμα Σόρος, που χαρακτήριζε την Κίνα τον «πιο επικίνδυνο εχθρό των ανοικτών και δημοκρατικών κοινωνιών»). Ωστόσο, υπήρξε δραστική αλλαγή την περίοδο της πανδημίας, οπότε το αλβανικό Υπουργείο Υγείας έστειλε επίσημο αίτημα στην Κίνα για την αποστολή γιατρών. Η συνεργασία Κίνας-Τουρκίας για την παραγωγή του κινεζικού εμβολίου Sinovac επέτρεψε την εκκίνηση του προγράμματος εμβολιασμού στην Αλβανία, καλύπτοντας το κενό που άφησαν Ε.Ε.-ΗΠΑ.
«Βόρεια Μακεδονία»
«Χρησιμοποιούμε κινεζικά χρήματα και πιστώσεις για την οικοδόμηση ενός ευρωπαϊκού διαδρόμου… Αυτό εννοώ όταν λέω ότι η Ευρώπη υποχωρεί. Είναι σαν να ζητούν να έρθει η Κίνα.» (2017, Γκιόργκε Ιβανόφ, τότε πρόεδρος)
Για την Κίνα ήταν πολύ σημαντική η σχέση της με τα Σκόπια, καθότι επεδίωκε την αναγνώριση του «ονόματος» με αντάλλαγμα την αναγνώριση της Ταϊβάν ως κινεζικής επαρχίας (η πΓΔΜ ήταν η μόνη ευρωπαϊκή χώρα που είχε διπλωματικές σχέσεις με την Ταϊβάν, το 1999-2001). Σήμερα το Πεκίνο είναι ο 4ος εμπορικός εταίρος των Σκοπίων, και ενδιαφέρεται για τομείς όπως η ενέργεια, οι αυτοκινητόδρομοι και οι σιδηρόδρομοι (διάδρομος Βουδαπέστης-Βελιγραδίου). Τα Σκόπια χρησιμοποίησαν δάνειο 50 εκατομμυρίων € από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης για να αγοράσουν 4 ντιζελοκίνητα και 2 ηλεκτροκίνητα τρένα από την China Railway Rolling Stock Corp, τον μεγαλύτερο κατασκευαστή τροχαίου σιδηροδρομικού υλικού στον κόσμο. Το 2010 ο κινεζικός όμιλος Zhengzhou Yutong Group προμήθευσε τα Σκόπια με 202 διπλά λεωφορεία. Το 2019 επιχειρήθηκε από την κυβέρνηση συνεργασία με σκοπό την έγκριση στις εταιρίες της Β.«Μ». να εξάγουν χωρίς περιορισμούς αγροτικά και κτηνοτροφικά προϊόντα και τρόφιμα στην κινεζική αγορά, ιδίως κρασί. Το 2020 ο Μάικ Πομπέο και η Ε.Ε. προειδοποίησαν για τους «κινδύνους που συνεπάγονται οι σχέσεις με την Κίνα». Παρ’ όλα αυτά οι εμβολιασμοί ξεκίνησαν τον Φεβρουάριο με κινεζικά εμβόλια…
Βοσνία
Η Κίνα δανειοδοτεί και συμμετέχει σε έργα υποδομής στον ενεργειακό τομέα και στην κατασκευή αυτοκινητοδρόμων, φιλοδοξώντας οι χρηματοδοτήσεις της να ξεπεράσουν τα 2 δισεκατομμύρια €. Ωστόσο είναι αμφίβολο αν οι οικονομίες των 2 οντοτήτων που συγκροτούν τη βοσνιακή συνομοσπονδία (Κροατομουσουλμάνοι και Σέρβοι) μπορούν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους. Επιπλέον, η Ε.Ε. επικρίνει τη Βοσνία για παραβίαση κανόνων λόγω «πακέτων» που περιλαμβάνουν Κινέζους αναδόχους, εργάτες και προμηθευτές, και τηρούν ελάχιστους από τους όρους «διαφάνειας» ή «μεταρρυθμίσεων» που απαιτούν οι Βρυξέλλες. Στη Ρεπάμπλικα Σέρπσκα κατασκευάζονται από τους Κινέζους δύο αυτοκινητόδρομοι (ο πρώτος κόστους 300 εκατομμυρίων € –με σήραγγα στα νότια του Μόσταρ– και ο δεύτερος 600 εκατομμυρίων) και ένα εργοστάσιο ηλεκτροπαραγωγής. Στην Κροατομουσουλμανική Ομοσπονδία δανειοδοτούνται δύο εργοστάσια ηλεκτροπαραγωγής. Το Πεκίνο έδωσε 614 εκατομμύρια € για την κατασκευή του εργοστασίου Tuzla 7 (παραγωγή ενέργειας με καύση άνθρακα): συνολικά θα κοστίσει 870 εκατομμύρια €, καθιστώντας το τη μεγαλύτερη επένδυση στη Βοσνία μετά τον πόλεμο του 1992.
Βουλγαρία
«Αν κάθε κάτοικος της Κίνας χρησιμοποιεί ένα μόνο βουλγαρικό σπίρτο τη μέρα, τα ετήσια κέρδη της χώρας μας θα ήταν 2 δισεκατομμύρια δολάρια. Αν κάθε Κινέζος πίνει μία βουλγαρική μπίρα τη μέρα, η ετήσια ανταλλαγή μεταξύ των δύο χωρών θα έφτανε τα 350 δισεκατομμύρια δολάρια.» (2002, Σόλομον Πασί, τότε υπουργός Εξωτερικών της Βουλγαρίας)
Ήδη το 2006 άρχισε να λειτουργεί στη Σόφια το Ινστιτούτο «Κομφούκιος», το πρώτο στην Ανατολική-Κεντρική Ευρώπη και τα Βαλκάνια. Την ίδια χρονιά υπογράφηκε πρωτόκολλο οικονομικής συνεργασίας Κίνας-Βουλγαρίας. Ο κύριος όγκος των επενδύσεων σημειώθηκε μεταξύ 2011-2013: κινεζικές εταιρείες κατασκεύασαν ηλιακά πάρκα άνω των 150 MW (το 15% όλων των ηλιακών εγκαταστάσεων στη χώρα), ενώ επένδυσαν στη γεωργία αρχικά 10 εκατομμύρια € σε 20.000 στρέμματα (με στόχο τον δεκαπλασιασμό του ποσού), και 6 εκατομμύρια € για μονάδα παραγωγής ζωοτροφών και ηλιέλαιου για εξαγωγή στην Κίνα. Επίσης ο κινεζικός κολοσσός China Railway Rolling Stock Corp πρότεινε την εξαγορά των χρεωκοπημένων Βουλγαρικών Σιδηροδρόμων με αναχρηματοδότηση δανείου 130 εκατομμυρίων €, την προμήθεια υλικού αξίας 170 εκατομμυρίων € για τη συναρμολόγηση βαγονιών, ενώ το 2012 η Κίνα πρότεινε τριμερή συμφωνία με Σερβία και Τουρκία για την κατασκευή σιδηροδρόμου υψηλής ταχύτητας. Ένα άλλο σχέδιο, η σύμπραξη της κινεζικής Great Wall Motor με την εγχώρια Litex Motors με στόχο την παραγωγή αυτοκινήτων για εξαγωγή στην Ε.Ε., τελικά απέτυχε. Αντίθετα, το πρώτο dry port σιδηροδρομικής σύνδεσης Θεσσαλονίκης-Σόφιας το 2020 είχε επιτυχία. Η ίδια εταιρία ετοιμάζει το πρώτο κατασκευαστικό εργοστάσιο που «θα παράγει στην Ευρώπη για την Ευρώπη» με σιδηροδρομικές και θαλάσσιες μεταφορές και την παραχώρηση ενός λιμανιού. Επιπλέον, η κινεζική Τράπεζα Ανάπτυξης σκοπεύει να επενδύσει 50 εκατομμύρια € σε εγκατάσταση καθαρισμού υδάτων στην παραθαλάσσια Σωζόπολη. Μια Βιομηχανική Ζώνη 200 εκταρίων με παραγωγή στον τομέα της ηλεκτρονικής, των ηλεκτρικών συσκευών κ.ά. είναι μέσα στα επόμενα σχέδια, ενώ οι Κινέζοι έδειξαν ενδιαφέρον και για την κατασκευή νέου πυρηνικού σταθμού στο Μπελένε. Τέλος, αξιόλογες είναι οι διμερείς εμπορικές σχέσεις: το κρασί, το γάλα, το ροδέλαιο κ.λπ. είναι προϊόντα γνωστά στην κινέζικη αγορά. Ακόμη και μετά την εκδήλωση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, οι εμπορικές σχέσεις καταγράφουν αύξηση: το 2009-2012 οι βουλγαρικές εξαγωγές στην Κίνα σημείωναν άνοδο 83% ετησίως. Η Βουλγαρία, κράτος μέλος της Ε.Ε., είχε χαμηλούς ρυθμούς στους εμβολιασμούς αφού περιορίστηκε στα ευρωπαϊκά και αμερικανικά εμβόλια, προκαλώντας τις διαμαρτυρίες της αντιπολίτευσης. «Αν το ρωσικό και το κινέζικο εμβόλιο εγκριθούν από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Φαρμάκων, η Βουλγαρία θα παραγγείλει και από αυτά», δήλωσε φέτος ο απερχόμενος πρωθυπουργός…
Κροατία
Παρά τον φανατικά φιλοδυτικό και αντικομμουνιστικό προσανατολισμό της, η χώρα φιλοξένησε το Φόρουμ 16+1 (πλέον 17+1), στο οποίο συναντώνται οι κεντροευρωπαϊκές, ανατολικοευρωπαϊκές και βαλκανικές χώρες με την Κίνα. Το χρεωμένο ναυπηγείο στη Ριέκα, η συνιδιοκτησία του λιμανιού Ζαντάρ και η γέφυρα Πέλιεσατς (έργο που υποτίθεται ότι χρηματοδοτείται από την Ε.Ε., αλλά για το οποίο το Πεκίνο παρείχε 357.000.000 €, δηλαδή το 85% του εκτιμώμενου κόστους του) αποτελούν επενδύσεις της «ρεαλιστικής» Κίνας. Στα σχέδιά της είναι επίσης ο εκσυγχρονισμός του σιδηροδρομικού δικτύου Ζάγκρεμπ-Ριέκα και των λιμένων της Κροατίας. Το 2019 υπογράφτηκαν οικονομικές συμφωνίες, μεταξύ άλλων για τις σιδηροδρομικές υποδομές, τους τομείς της έρευνας, της επιστήμης, της ψηφιακής τεχνολογίας και της γεωργίας. Το 2018 ο κροατικός διαχειριστής του οδικού δικτύου και η κινέζικη CRBC υπέγραψαν συμφωνία για την κατασκευή της προαναφερόμενης γέφυρας και των διόδων πρόσβασης, αξίας 281.000.000 € χωρίς ΦΠΑ. Η γέφυρα θα συνδέει τη χερσόνησο και το Ντουμπρόβνικ με την υπόλοιπη χώρα. Το 2018, η αξία των κροατικών εξαγωγών στην Κίνα διαμορφώθηκε σε 133 εκατομμύρια €, ενώ η αξία των κινεζικών εξαγωγών στην Κροατία ξεπέρασε τα 800 εκατομμύρια €.
Μαυροβούνιο
Οι ρωσικές επενδύσεις κυριαρχούσαν στη χώρα μέχρι το 2018 (εργοστάσιο αλουμινίου, τουρισμός και ακίνητα), οπότε το Μαυροβούνιο εντάχθηκε στο ΝΑΤΟ και η Ρωσία αποπέμφθηκε. Η Κίνα κάλυψε το κενό. Σύμφωνα με κρατικά στοιχεία του Δεκεμβρίου 2020, το δημόσιο χρέος του Μαυροβουνίου ήταν ίσο με το 90,85% του ΑΕΠ, ενώ το κόστος της πρώτης φάσης των 41 χιλιομέτρων μόνο της εθνικής οδού Μπαρ-Μπολτζάρε, που χρηματοδότησε η China Road and Bridge Corporation και η Exim Bank της Κίνας, εκτιμάται ότι θα ισούται με το 45% του ΑΕΠ. Η κυβέρνηση ελπίζει, σύμφωνα με δημοσιεύματα, ότι το δάνειο θα αποπληρωθεί από την Ε.Ε., αφού απέτυχε δύο φορές να εξασφαλίσει χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων για το δεύτερο τμήμα της εθνικής οδού.
Μολδαβία
Πρόσφατα η μολδαβική πρεσβεία στο Πεκίνο πρότεινε 20 επενδυτικά σχέδια, αξίας περίπου 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων. Τα έργα αφορούν τους τομείς της ιατρικής, της φαρμακευτικής, της βιομηχανίας, της πληροφορικής, του ηλεκτρονικού εμπορίου, της παραγωγής αρτοσκευασμάτων, των μεταφορών, της αμπελουργίας, της γεωργίας και των υπηρεσιών επισκευής αυτοκινήτων. Η Μολδαβία, αν και με σημαντική φιλορωσική παράταξη, είναι προσανατολισμένη στην Ε.Ε., από την οποία λαμβάνει χρηματοδοτήσεις υπό τους γνωστούς όρους, με ποσά που είναι σαφώς μικρότερα από τις επιδιωκόμενες κινεζικές επενδύσεις. Το ενδιαφέρον της Κίνας οφείλεται στην ευνοϊκή γεωγραφική θέση της χώρας: σταυροδρόμι εμπορικών οδών, με πρόσβαση στις θαλάσσιες μεταφορές μέσω του λιμανιού Τζιουρτζουλέστι, και γεωγραφική αμεσότητα με την Ε.Ε. και τη Ρωσία.
Ρουμανία
Από το 2000 αναθερμάνθηκαν οι παραδοσιακά καλές διμερείς σχέσεις, και το 2018 οι εμπορικές συναλλαγές ξεπέρασαν τα 5 δισεκατομμύρια €. Σημειώνονται επίσης άμεσες επενδύσεις κινεζικών εταιριών (υψηλή τεχνολογία, καπνά, ποδηλατοβιομηχανία, βιομηχανικά πάρκα, προμηθευτική εργαλείων, ηλεκτρονικά είδη), καθώς και εξαγορά εταιριών από τους Κινέζους (Smithfield Romania, Pirelli Romania και Rompetrol – η τελευταία κατέχει το μεγαλύτερο διυλιστήριο πετρελαίου της Ρουμανίας και το δεύτερο μεγαλύτερο δίκτυο διανομής καυσίμων). Ωστόσο, Κινέζοι παρατηρητές επισήμαναν ότι η γραφειοκρατία, η πολύπλοκη νομοθεσία, η διαφθορά και η πολιτική αστάθεια εμπόδισαν επιπλέον επενδύσεις ύψους 10 δισεκατομμυρίων €. Επίσης, ο ολοένα και πιο στενός φιλοδυτικός προσανατολισμός της Ρουμανίας έχει μειώσει αρκετά την κινεζική επιρροή. Έτσι, ακυρώθηκε η κατασκευή πυρηνικών αντιδραστήρων από την Κίνα ύστερα από την «αντιπροσφορά» 8 δισεκατομμυρίων δολαρίων από τις ΗΠΑ. Σημαντικό γεγονός είναι και ο εκτοπισμός της κινεζικής εταιρίας Huawei, σε συνέχεια των προειδοποιήσεων της αμερικανικής πρεσβείας ότι «οφείλει να αναχαιτιστεί η κακοήθης ρωσική και κινεζική επιρροή». Τελικά η Ρουμανία (όπως και η Β.«Μ». και η Αλβανία) υποχρεώθηκε να υπογράψει συμφωνία με τις ΗΠΑ για την αγορά της τεχνολογίας 5G.
Σερβία
Η Σερβία είναι η επιτομή της συνεργασίας με την Κίνα (όπως και με τη Ρωσία) στα Βαλκάνια. Δεν είναι τυχαίο ότι οι εμβολιασμένοι Σέρβοι χαιρετιούνται χρησιμοποιώντας την… κινεζική προσφώνηση νι-χάο («γεια σου»)! Επιπλέον, η Σερβία έχει υπογράψει διμερείς συμφωνίες προμήθειας του κινεζικού και του ρωσικού εμβολίου στη Β.«Μ»., την Αλβανία και το Μαυροβούνιο. Η Κίνα, παρόλο που δεν έχει μεγάλο πεδίο κινήσεων, θεωρεί τη Σερβία σημαντικό εταίρο, αφού η τελευταία έχει αναπτύξει σχέσεις με την Τουρκία και τη Ρωσία (που επίσης είναι σημαντικοί εταίροι της Κίνας), ενώ παράλληλα διακρίνεται για την πολιτική της σταθερότητα. «Η Πρωτοβουλία Belt and Road έφερε μεγάλα οφέλη στον λαό μας», δήλωσε φέτος ο πρόεδρος της Σερβίας Βούτσιτς στο Φόρουμ 17+1, ευχαριστώντας το Πεκίνο για την αποστολή υγειονομικού υλικού. Ο ίδιος δήλωσε ότι οι εξαγωγές της Σερβίας προς την Κίνα είναι σήμερα 50 φορές υψηλότερες απ’ ό,τι την προηγούμενη δεκαετία. Η Κίνα είναι ο 4ος εμπορικός εταίρος βάσει της στρατηγικής συμφωνίας του 2009, ενώ άλλες δραστηριότητες περιλαμβάνουν κινεζικές επενδύσεις στα οδικά και σιδηροδρομικά δίκτυα, στη χαλυβουργία και στην ενέργεια. Έτσι, σχεδιάζεται η κατασκευή δρόμου 45 χιλιομέτρων μεταξύ Νόβισαντ-Ρούμα (με σήραγγα που θα ενώνει τον ποταμό Δούναβη και τη Βοϊβοντίνα), ο οποίος θα αποτελεί τμήμα ενός διαδρόμου που θα συνδέει τη Σερβία με την Κροατία και τη Βοσνία. Δύο έργα επίσης θα δοθούν με ανάθεση: α) το σιδηροδρομικό έργο Βελιγραδίου-Βουδαπέστης, και β) η ανακατασκευή της γέφυρας του Δούναβη «Mihajlo Pupin» στο Βελιγράδι. Το 2018 δόθηκαν από το Πεκίνο 350 εκατομμύρια δολάρια για την ανακεφαλαιοποίηση της κρατικής εταιρίας εξόρυξης χαλκού RTB Bor, και υπήρξε δέσμευση για την καταβολή επιπλέον 1,26 δισεκατομμυρίου δολαρίων, με αντάλλαγμα να περάσει στην Κίνα το 63% της εταιρίας. Επίσης οι Κινέζοι εξαγόρασαν το χαλυβουργείο Smederevo, όπως και τμήμα του ορυχείου Cukaru Peki. Ένα άλλο μεγάλο έργο είναι το σύστημα επιτήρησης «SafeCity» της Huawei, που αποτελείται από 1.000 κάμερες υψηλής ευκρίνειας σε 800 τοποθεσίες στο Βελιγράδι. Το 2019 η σερβική κυβέρνηση παρήγγειλε 9 μη επανδρωμένα μαχητικά αεροσκάφη Wing Loong, τα οποία κατασκευάζονται από την κινεζική Chengdu Aircraft Corporation, με τη συμφωνία να προβλέπει την παραλαβή ακόμη 15 αεροσκαφών. Τα πρώτα 6 παραδόθηκαν στο Βελιγράδι πριν ένα χρόνο, μαζί με 18 κινεζικούς πυραύλους FT-8C, προκαλώντας «προειδοποιήσεις» από τις ΗΠΑ για την πορεία της χώρας… Σημαντικό, τέλος, ρόλο παίζει μεσοπρόθεσμα στην οικονομία της Σερβίας η Τράπεζα της Κίνας (Bank of China), που άνοιξε υποκατάστημα στο Βελιγράδι. Οι δύο χώρες έχουν συμφωνήσει σε καθεστώς ελεύθερης μετακίνησης από τον Ιανουάριο του 2017. Δύο είναι τα «αγκάθια»: 1. Το περιβαλλοντικό ζήτημα στα ορυχεία και μεταλλουργεία, που έχει προκαλέσει την μήνιν της χρηματοδοτούμενης από την Ε.Ε. καμπάνιας «Ενωμένα Βαλκάνια για Καθαρό Αέρα» (η οποία «ξεχνά» ότι το σερβικό οικολογικό κίνημα αντιδρά και για τις ευρωπαϊκές επενδύσεις της «πράσινης ανάπτυξης» στη Στάρα Πλανίνα – βλ. φύλλο 547). 2. Το εργασιακό ζήτημα, αφού οι Κινέζοι εργάτες των ορυχείων (30% του συνολικού αριθμού ξένων εργαζομένων στη Σερβία) εργάζονται σε καθεστώς Ελεύθερης Οικονομικής Ζώνης.
