Κυκλοφόρησε πρόσφατα, σε ένατη έκδοση, η συλλογή κειμένων και συνεντεύξεων του Μάνου Χατζιδάκι από τις εκδόσεις Ίκαρος. Τίτλος «Ο καθρέφτης και το μαχαίρι».
Κι είναι όντως ένας καθρέφτης για να δούμε την Ελλάδα των τελευταίων δεκαετιών καταπρόσωπο αλλά και μαχαίρι γιατί τα λόγια του Χατζιδάκι είναι κοφτερά. Δεν χαρίζεται. Ενίοτε δογματίζει κιόλας. Έχει δικές του απόψεις – «έγκλημα» αυτό για τη χώρα μας.
Δεν διστάζει να πάρει θέση κι απέναντι σε πολύ δύσκολα και σκληρά γεγονότα, εκεί που οι σημερινοί «άνθρωποι του πνεύματος» τηρούν αιδήμονα σιωπή.
Τα βάζει με την εξουσία.
Γράφει το 1988, ζητώντας την αποφυλάκιση της Βαγγελιώς Βογιατζή: «Αντιδράστε, φωνάξτε και τραγουδήστε. Ενώνω κι εγώ τη φωνή μου με τη δικιά σας για να βγει αμέσως η Βογιατζή με το παιδί της απ’ τη φυλακή ώσπου να δικαστεί. Για να μη γίνουμε επίσημα στη συνείδηση του κόσμου κράτος μη Δικαίου και Γη που γεννά αποκλειστικά λασπολόγους, απατεώνες και δολοφόνους. Για να μη συνυπογράψουμε, με παθητικότητα, την απέραντη κοινωνική μας κατάπτωση.» (Διαβάστηκε σε συναυλία διαμαρτυρίας.)
Στο «Μια μωβ σκιά Μαΐου» τα βάζει με τις δυνάμεις καταστολής, υπερασπίζεται τους «αναρχικούς» κι όσους αντιστέκονται:
«…Εξύβριση αρχής – έτσι ονομάζεται η απαίτηση εξηγήσεων. Χειροδικία κατά της αρχής – έτσι είθισται ν’ αποκαλείται η ενστικτώδης κίνηση του αμυνόμενου νέου…
…την αστυνομία, σπλάχνο εκ των σπλάχνων μας, να εκπροσωπεί ό,τι χολεριασμένο κι άρρωστο κρύβει βαθιά του ο άνθρωπος για να προστατέψει μ’ έναν ακάθαρτο μανδύα τις έννοιες έθνος, πατρίδα, σπίτι, εκκλησία, κράτος και οικογένεια. Έννοιες ιερές, που έγιναν πανάθλιες απ’ όσους ανέλαβαν με αυθαιρεσία ανάξια να τις φρουρήσουν…»
Και σκεφτείτε πως αναφέρεται σε επεισόδια σε Εξάρχεια και Νομική για τα οποία λασπολόγησε ως συνήθως ο καθεστωτικός τύπος.
Μιλά για «τριάντα-εκατό παιδιά που δεν το βάζουν κάτω, δεν εννοούνε να παραδεχτούν πως η όποια ελευθερία ανήκει μόνο στους αστυνομικούς και στους ηλικιωμένους. Που δεν μπορούν να αντιληφθούν γιατί καταδιώκονται αδιάκοπα, προπηλακίζονται ατέλειωτα και συνεχώς υποχρεούνται να δέχονται εξευτελισμούς».
Υπερασπίζεται τη «διαφορετικότητα» τότε που ήταν άγνωστη έννοια. Πριν γίνει καραμέλα στο στόμα δήθεν «δικαιωματιστών».
Γράφει: «Η Εξουσία φθείρει, καταστρέφει ζωογόνα κύτταρα του ανθρώπου. Χρειάζεται ισχυρή παιδεία για ν’ ανθέξει κανείς την έννοια της Εξουσίας και της επιτυχίας.»
Αν και δηλώνει συντηρητικός δεν διστάζει να γράψει για την απελευθέρωση αυτά που ακόμη και «αριστεροί» σήμερα δεν τολμούν:
«…Ήταν η αγανάκτηση των παιδιών της γαλαρίας που βλέπαν τους συντρόφους τους και τα όνειρά τους στα φέρετρα, από σφαίρες που ρίξαν δωσίλογοι και φασίστες, φορώντας γαλάζιους μανδύες εθνικοφροσύνης…»
Παίρνει συνεντεύξεις που θα τις ζήλευε ακόμη κι ένας κορυφαίος δημοσιογράφος.
Όπως αυτή με τον Λεωνίδα Κύρκο. Παρά την εμφανή συμπάθεια καταφέρνει να βγει από τα καθιερωμένα. Διαβάζοντας με τη γνώση των όσων ακολούθησαν από εκείνη τη συζήτηση που έγινε σχεδόν 40 χρόνια πριν, δεν μπορούμε παρά να ανακαλύψουμε πόσο τα ωραία λόγια κρύβουν μερικές φορές αντίθετες πράξεις. Έλεγε τότε ο Λεωνίδας Κύρκος:
«Είμαστε κομμουνιστές, δεν κρυβόμαστε, δεν αλλάζουμε, αυτή είναι η συνείδησή μας, μαχόμαστε από έναν άλλο δρόμο για να μπορέσουμε να ξαναφέρουμε τις ιδέες μας στην πρώτη τους λάμψη – μέσα από τις νέες συνθήκες, βέβαια.» (Συνομιλία με τον Λεωνίδα Κύρκο – περιοδικό «Τέταρτο», τεύχος 1, Μάιος 1985.)
Μόλις δυο χρόνια αργότερα με πρωτοβουλία του Λεωνίδα Κύρκου το «Κ» του Κομμουνισμού εξοβελίζεται, το ΚΚΕ εσωτερικού διασπάται, ιδρύεται η ΕΑΡ (Ελληνική Αριστερά) κι ανοίγει ο δρόμος για τον «Συνασπισμό».
Ένα μάθημα Ιστορίας και Ήθους είναι το βιβλίο. Κι ας μη συμφωνεί πάντα κανείς με τα λεγόμενά του. Τα λέει και τα γράφει με παρρησία και ειλικρίνεια. Και ξέρουμε και πως η στάση του υπήρξε πάντα σύμφωνη με όσα πίστευε. Το λέει τόσο η ιστορία του στο 3ο Πρόγραμμα, όσο και στο περιοδικό «Τέταρτο».
Αφήνω τελευταία τα δυο εξαιρετικά του κείμενα για τον Νίκο Γκάτσο, αυτό για τον Οδυσσέα Ελύτη και τέλος εκείνο για τον Γιάννη Τσαρούχη, που περιλαμβάνονται στον τόμο αυτό με τα τριάντα δυο υπόλοιπα κείμενα που δημοσιεύτηκαν σε έντυπα ή εκφωνήθηκαν στο ραδιόφωνο.
Αν και σύντομα είναι τόσο περιεκτικά και εύστοχα, ειδικά αυτά για τον Νίκο Γκάτσο, που μας βοηθούν να τους επανακαλύψουμε.
Γράφει για το μάθημα που του/μας έδωσε ο Νίκος Γκάτσος:
«Μη γράφεις άνευ λόγου. Μην εργάζεσαι περισσότερο από ό,τι χρειάζεσαι για να κερδίσεις τα απαραίτητα. Μη χαιρετάς ανθρώπους που δεν έχουν να σου πουν τίποτα. Μη σπαταλάς τις κινήσεις σου. Να σκέφτεσαι αδιάκοπα και, τέλος, να κοιμάσαι κουρασμένος…»
Η έκδοση συνοδεύεται από σπάνιες και ενδιαφέρουσες φωτογραφίες με σχόλια του Μάνου Χατζιδάκι.
