Συνέντευξη στην Ιφιγένεια Καλαντζή
.
Παλιός ΕΑΜίτης, «αναβαπτισμένος» στο κολαστήριο της Μακρονήσου, ο Νίκος Κούνδουρος, εμβληματικός δημιουργός του περίφημου Δράκου (1956), παραμένει στα ογδονταοκτώ χρόνια του βαθιά πολιτικοποιημένος. Η οργή από τη δολοφονία των Τούρκων έξω από τη Γάζα, το 2010, τον ώθησε να σκηνοθετήσει το νέο του πόνημα Ένα πλοίο για την Παλαιστίνη. Βασικός ιστός της ταινίας είναι ένα αμάλγαμα διαφορετικών φυλών, εθνικοτήτων και θρησκειών. Οι σχέσεις που αναπτύσσονται ξεδιπλώνουν με σημαδιακό τρόπο τις διάφορες πτυχές τις εξουσίας. Πλούσιοι Εβραίοι παντρεύονται Έλληνες που γίνονται βιομήχανοι, η αστυνομία, δηλαδή το κράτος, σε αγαστή συνεργασία μαζί τους και όλοι τους μέλη της ίδιας μασονικής στοάς. Απελπισμένες πόρνες από τα Βαλκάνια, αλλά και Παλαιστίνιοι κομάντος που προσπαθούν να σαμποτάρουν τα σχέδια των ισχυρών, εξυφαίνουν το ζοφερό παρόν. Η έκδηλη θεατρικότητα και η αποστασιοποιημένη εικαστικότητα διευκολύνουν το χειρισμό συμβόλων, για έναν περαιτέρω πολιτικό στοχασμό που μας αναπτύσσει ο ίδιος ο δημιουργός, στο όμορφο σπίτι του, στο Μετς, όπου μας δέχτηκε για τη συνέντευξη αυτή.
.
Ποια είναι τα πραγματικά γεγονότα που σας ώθησαν στη νέα ταινία σας;
Η πρώτη σπίθα για τη δημιουργία της ταινίας προέκυψε από το επεισόδιο της δολοφονίας των Τούρκων ακτιβιστών, τον Μάιο του 2010, στο πλοίο «Μαβί Μαρμαρά», που μετέφερε υγειονομικό υλικό στη Λωρίδα της Γάζας. Mου έκανε εντύπωση πως λίγοι Ευρωπαίοι αντιδράσανε σ’ αυτή τη φριχτή φασιστική επίθεση των πάνοπλων Ισραηλινών. Το σενάριο προέκυψε απ’ τη συναρμολόγηση αληθινών επεισοδίων. Κάποια πλοία από την Αμερική, με την πλαστή σφραγίδα ότι κουβαλάνε τρόφιμα στη Χάιφα, στην πραγματικότητα κουβαλούν όπλα. Η αποκάλυψη αυτή ώθησε πολύ κόσμο σε διαμαρτυρίες κι εμένα σε μια ταινία, με την κραυγή των εγκαταλειμμένων στη μοίρα τους Παλαιστίνιων, για ελευθερία και βοήθεια.
Σε ένα λιμάνι, στη Νότια Πελοπόννησο, η αναμονή του πλοίου έχει προκαλέσει τη συνάθροιση ανόμοιων κοινωνικών και φυλετικών ομάδων. Το πολυδιάστατο των ηρώων τονίζει την πανσπερμία της ταραγμένης εποχής μας.
.
Οι φυσιογνωμίες και τα κοστούμια, σε συνδυασμό με το προσεγμένο σκηνικό, με τα πετρόχτιστα σπίτια στη Μάνη, παραπέμπουν στο παρελθόν. Σε τι αποσκοπείτε;
Στην κόπια που προβλήθηκε στη Θεσσαλονίκη δημιουργήθηκε σύγχυση, σε σχέση με το χρόνο, εξαιτίας των κουστουμιών. Γι’ αυτό προστέθηκαν οι ημερομηνίες, γιατί η ταινία αναφέρεται στη σημερινή εποχή. Η ιστορία του πλοίου είναι που πυροδότησε όλη τη δικιά μου ταινία.
.
Ο φακός σας εστιάζει επίμονα σε κάποια σύμβολα, όπως η σβάστικα και το εβραϊκό αστέρι. Ποια η σημασία που τους αποδίδετε;
Στη δραματουργία υπάρχει το «αντίπαλο δέος», δηλαδή, αν ο καλός καουμπόι δεν βρει τον κακό καουμπόι απέναντί του, δεν γίνεται η ταινία.
Σ’ εμένα, συγγραφέα και σκηνοθέτη, η σύγκρουση αυτή είναι απολύτως απαραίτητη, για να δηλώσω ότι η αθωότητα συμποσούται στην ομάδα των Παλαιστινίων, που θέλουν να καταλάβουν το πλοίο που κουβαλάει όπλα. Είναι άνθρωποι αθώοι από πολέμους, είναι ειρηνιστές. Με τις προσευχές και τον Αλάχ, προχωράνε τη δικιά τους ελπίδα για δικαίωση.
Τη φιλμική αφήγηση διακόπτουν 3 διαφορετικές ενότητες μονοπλάνων, σαν τηλεοπτικό ρεπορτάζ, με τις πόρνες να μιλάνε μπροστά στην κάμερα. Πώς το σχολιάζετε;
Το ρεπορτάζ με τις πόρνες καλύπτει το πολιτικό μέρος της ταινίας. Η Εβραιοπούλα δημοσιογράφος πηγαίνει στο σπίτι με τις κοπέλες από τα Βαλκάνια, που ερήμην τους ωθούνται στην πορνεία, και καταθέτουν τη δυστυχία τους ουρλιάζοντας κάθε τόσο «Ζήτω η δημοκρατία, ζήτω η Ελλάδα». Το πολιτικό σκέλος της ταινίας καθορίζεται από την ατάκα που λένε «Το κομμουνιστικό κόμμα τελείωσε, δεν υπάρχει κομμουνισμός, ο Γκορμπατσόφ ξόφλησε».
.
Στην ταινία σας υπάρχει μια έκδηλη θεατρικότητα. Τι επιδιώκετε μ’ αυτή τη φόρμα; Υπάρχει ένας συμβολισμός;
Λένε ότι όλες οι ταινίες του Κούνδουρου πάσχουν από μία θεατρικότητα, και μία ανάπτυξη των πλάνων που κατάγεται από τη ζωγραφική κουλτούρα του. Αλήθεια είναι αυτό κι ας εννοούν ότι απέχει από το γνήσιο κινηματογράφο, θεωρώντας ως τέτοιο, το αμερικανικό σινεμά. Οι Αμερικάνοι μας δίνουν ένα ύφος σκηνοθετικής συμπεριφοράς, σβέλτο, έντονο, σαφές, το οποίο λείπει από τις δικές μου ταινίες. Χρειάζεται κάποιος κόπος γι’ αυτό που κρύβεται πίσω από αυτή την κίνηση, τη σιωπή. Η αφήγηση της σιωπής είναι δημιούργημα του Ντράγιερ και των πρώτων σκηνοθετών του βωβού κινηματογράφου. Τώρα πέσαμε στη φλυαρία. Αν δεν φλυαρήσει η ταινία, δεν αισθάνεται καλά αυτός που πλήρωσε εισιτήριο για να τη δει, ζητάει τα λεφτά του πίσω, όπως έγινε και με τον Δράκο, που υπήρξε μια τερατώδης αποτυχία. ανέβηκε Δευτέρα και κατέβηκε Τρίτη. Έπρεπε να περάσουν αρκετές δεκαετίες για να δουν την πραγματική του αξία. Αλλά αυτό στην Τέχνη συμβαίνει. Όταν έμαθα ότι συγκαταλέγεται στις 100 πρώτες ταινίες του Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου, έμεινα άναυδος!
.
Μια που αναφερθήκατε στον Δράκο, λένε ότι αρχικά ήσασταν πιο κοντά στο νεορεαλισμό. Τι σας έκανε να πάτε προς το συμβολικό κινηματογράφο;
Δεν θα έλεγα νεορεαλισμός, πιο πολύ ήταν εξπρεσιονισμός. Αυτή η τέχνη που καλλιέργησαν στη Βόρεια Ευρώπη, σκηνοθέτες, όπως ο Ντράγιερ, ο Μουρνάου και ο Φριτς Λανγκ. Όλοι αυτοί κατάγονται απ’ το βουβό κινηματογράφο. Οπότε ο Δράκος βρέθηκε συγγενικός με τη δικιά τους ιδιοσυγκρασία, με το μαυρόασπρο, που έπαιξε μεγάλο ρόλο, πριν βγει ο έγχρωμος κινηματογράφος, ο οποίος ελευθέρωσε κάθε μούδιασμα και το πέταξε στην οθόνη.
Ο κινηματογράφος έζησε ωραίες στιγμές, πριν περάσει σε μια αμερικανοπρέπεια, που εγώ τη λέω ευτέλεια του αμερικανικού κινηματογράφου. Βέβαια, από εκεί ξεφύτρωσαν και σπουδαίοι σκηνοθέτες, όπως ο Καζάν.
Ακόμα και στη νέα μου ταινία, δεν υπάρχουν χρώματα. Ενώ είναι έγχρωμη, κυριαρχεί το σέπια, Επέλεξα τα συμβατά χρώματα, εκτοπίζοντας τα βασικά, κόκκινα ή κίτρινα.
.
Το πρόβλημα Μνημόνιο, Ευρώπη, Μέρκελ είναι τερατώδες
Όσον αφορά τη σημερινή κατάσταση, θεωρείτε ότι έχει διαπραχθεί εθνική προδοσία για να μας παραδώσουν στη Μέρκελ ή βρίσκετε υπερβολικό ένα τέτοιο σκεπτικό;
Με τίποτα δεν μπορώ να φανταστώ ότι οι Έλληνες πολιτικοί διέπραξαν προδοσία, προτιμώ τη λέξη αστοχία. Ίσως, οι έξυπνοι Έλληνες πολιτικοί χειρίστηκαν την εξυπνάδα τους εις βάρος της Ελλάδας, αλλά το πρόβλημα Μνημόνιο, Ευρώπη, Μέρκελ είναι τερατώδες. Τώρα, πώς βρεθήκαμε στο σημερινό χάλι; Όταν απολύουν 600 ανθρώπους, κανονικά είναι παραπάνω, γιατί καθένας έχει μια φαμίλια, τι γίνονται; Στην Κρήτη έζησα, ως Κρητικός, το δράμα των αγροτών να μην έχουν χέρια να καλλιεργήσουν, παρά να κάνουν πονηριές, για να εξασφαλίσουν ψεύτικα δάνεια, γιατί η επιβίωση είναι ζόρι. Όλα τα άλλα, τα λόγια των μεγάλων, είναι τρέχα-γύρευε. Η αγροτική τάξη φυτοζωεί. Ποιος κάθεται να σκάβει χωράφι, άμα μπορεί να πάει να δουλέψει γκαρσόνι; Ο τουρισμός κατέστρεψε τη νεολαία στην Κρήτη.
.
Έχετε δηλώσει, παλιότερα, ότι αυτό που ζούμε δεν είναι ακήρυχτος πόλεμος. Το υποστηρίζετε ακόμα και πώς πιστεύετε ότι πρέπει να πορευτεί ο κόσμος;
Ναι, δεν είναι ακήρυχτος πόλεμος. Είναι ένας πόλεμος ο οποίος έχει κηρυχθεί, έχει καταγραφεί και ξέρουμε ακριβώς και ποιοι είναι οι αντίπαλοι. Από εδώ αυτοί, από εκεί οι άλλοι. Είμαστε στη μέση; Είμαστε ευνουχισμένοι; Δεν ξέρουμε τι σημαίνει για μας αυτή η τριανδρία που ασκεί εξουσία, τι σημαίνει το, δυστυχώς, ισχνό ποσοστό των οπαδών του ΚΚΕ; Δεν ξέρουμε τι μας γίνεται.
Και ξαφνικά βρισκόμαστε φάτσα με τα φασιστόμουτρα της Χρυσής Αυγής που λυμαίνονται την ελληνική δημόσια ζωή, με ψήφο του ελληνικού λαού. Αυτό είναι που δεν μπορώ να χωνέψω, όπως και πολύς κόσμος. Δεν είναι δυνατόν να μετέχουν επί ίσοις όροις στο Ελληνικό Κοινοβούλιο. Ε, αυτό μας θίγει, μας πληγώνει. Δεν ξέρω αν υπάρχουν τρόποι να αντιμετωπιστεί αυτή η φρίκη.
Γιατί οι συνταγματολόγοι, δεν κάνουν κάτι και γιατί κανείς δεν κατεβαίνει στους δρόμους; Οι Έλληνες φαίνεται ότι ακόμα δεν έχουν πεινάσει, γιατί η πείνα είναι αυτή που γεννάει τις επαναστάσεις.
.
Πιστεύετε ότι μπορεί να ανατραπεί αυτό το κλίμα που έχει παγιωθεί τελευταία, με τον κόσμο μουδιασμένο;
Ας πάρουμε απόφαση ότι δεν είμαστε η άκρη της γης, αλλά ένα μέρος της Ευρώπης, ότι μετέχουμε σε μια πανευρωπαϊκή δυσαρέσκεια. Oι λαοί της Ισπανίας και της Πορτογαλίας νιώθουν την ίδια μ’ εμάς απελπισία που δεν κατάγεται ούτε από πολεμικές δυνάμεις, ούτε από βομβαρδιστικά, αλλά από τα χρηματιστήρια και τις τράπεζες. Αυτός είναι ο εχθρός που ορίζει τις κινήσεις, τις συμπεριφορές μας. Αυτός ορίζει τελικά τη δημοκρατία.
.
Από τη στάση της Αριστεράς είστε ικανοποιημένος;
Δεν ξέρω… Δεν απαντώ, γιατί ασκεί μια έλξη επάνω μου η λέξη Αριστερά. Δεν συντάσσομαι με ένα κόμμα, ούτε με το ΚΚΕ, ούτε με κανέναν που δηλώνει αριστερός. Εγώ, όμως, είμαι αριστερός. Πού και πώς είμαι αριστερός; Τι θα ψηφίσω;
Είναι ακόμα ένα κενό μέσα μου, μια σύγχυση. Αλλά αυτή η σύγχυση είναι που μας καταστρέφει, μας φθείρει συνεχώς. Δεν έχω να πω τίποτα άλλο.
.
Με τον πρόσφατο θάνατο του Τσάβες πιστεύετε ότι θα αλλάξει η προοπτική στη Λατινική Αμερική;
Είναι σχεδόν τερατώδες ότι αυτή την ώρα οι λαοί, οι ιδεολογίες βασίζονται σε έναν άνθρωπο. Ξαφνικά βγαίνει ο Τσάβες. Πού ήσουν κύριε την προηγούμενη μέρα; Τι σήμαινες; Πώς ξαφνικά βρέθηκες μπροστά τους και έγινες ο άνθρωπος που τα έβαλε με το θηρίο που λέγεται Αμερική και ο λαός ακολούθησε; Επέμενες χρόνια να στήσεις μια καινούργια πατρίδα, γιατί την λυμαίνονταν οι τράπεζες και τα χρηματιστήρια. Ο λαός σ’ αγάπησε, σε λάτρεψε. Έφυγες γρήγορα. Τώρα πού να ξέρω εγώ τι θα κάνει ο διάβολος; Το ευχάριστο είναι ότι αυτός που φαίνεται ότι θα συνεχίσει, είναι δικός σου άνθρωπος. Εσύ, όμως, είχες μια γοητεία, που την αναγνωρίσανε ο λαός σου κι εμείς μαζί. Ε, ο Θεός να βάλει το χεράκι του.
.
Αυτή η γεμάτη αγωνία φράση σφράγισε την ενδιαφέρουσα συζήτηση με τον αειθαλή, παρά την ταλαιπωρία του πρόσφατου χειρουργείου του, δημιουργό. Τον ευχαριστούμε θερμά για όσα μας έχει προσφέρει και συνεχίζει να μας προσφέρει.
