Τον γνώρισα ως δραστήριο γονέα στον Σύλλογο Γονέων του σχολείου όπου φοιτούσαν τα παιδιά μας. Μετά οι δρόμοι μας διασταυρώθηκαν με την ιδιότητά του ως προέδρου του Συνδέσμου εν Ελλάδι Ζωγραφειωτών (ΣΕΖ). Βρεθήκαμε σε πολλές εκδηλώσεις που πάντα οργανώνει με ιδιαίτερη φροντίδα. Προλόγισε ένα βιβλίο μου για το Αϊδίνι.
Ξαφνικά, τι έκπληξη ήρθε στα χέρια μου ένα βιβλίο με ποιήματά του. Το «Έρως και Νόστος» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο.
Ένας άλλος Κόλμαν αποκαλύφθηκε μέσα από τους υπέροχους στίχους του. Αν κα –καθώς το σκέφτομαι– η ποίηση ενυπάρχει σε όσα κάνει. Και ο αγώνας για τη μνήμη ενάντια στη λήθη.
Είχαμε μια μεγάλη συζήτηση, από την οποία μεταφέρω ένα σημαντικό μέρος και δίνει κάποια στοιχεία για το τι υπάρχει πίσω από τα ποιήματα.
Αν και πάντα θεωρώ πως η καλύτερη παρουσίαση ενός ποιητικού βιβλίο είναι να διαβάσεις το ίδιο το βιβλίο.
«Η Μνήμη νικά την Λήθη, ακόμη και μεταμορφωμένη σε Λυγμό»
Έρως και Νόστος. Στο βιβλίο σου κυριαρχεί το δίπολο του τίτλου. Προς τα πού θα έλεγες πως γέρνει η ζυγαριά;
Ευχαριστώ για το βήμα. Το ερώτημα σου ευθύβολο. Θα χαρακτήριζα την απόπειρα μου μια άσκηση ισορροπίας μεταξύ της πνευματικής υπόστασης της Ψυχής μετουσιωμένης στο Νόστο και της ακόρεστης δίψας της βιωματικής όψης του Έρωτα. Της υποσυνείδητης επιστροφής στην Πόλη-Τόπο και του ανεκπλήρωτου και ακατόρθωτου πάθους δηλαδή της ήττας. Η άσκηση μοιάζει μάταιη κάθε φορά που ο έρωτας προσπαθεί να θυμηθεί ή, αντίθετα, η μνήμη καλεί τον έρωτα, σαν την επίκληση του Καβάφη: «επέστρεφε συχνά και παίρνε με, αγαπημένη αίσθησις…». Κάθε φορά που ο Έρως και ο Νόστος φαίνεται να πλησιάζουν ένα αόρατο πέπλο τους χωρίζει. Αμφότερες πλευρές διαπιστώνουν έκπληκτες το απροσπέλαστο. Αφουγκράζονται ο ένας τον άλλο όμως δεν βλέπονται. Θα το χαρακτήριζα απόρθητη αμφισημία. Η άσκηση αυτή είναι σαν Δέηση. Άγνωστη ποιήτρια διαβάζοντας την απόπειρα μου θυμήθηκε το ποίημα « Υστεροφημία» του Καρυωτάκη: «Το θάνατο μας χρειάζεται η άμετρη γύρω φύση…» .Τελικά σ’ αυτή τη διελκυστίνδα επιβιώνουν οι λέξεις. Κατορθώνουν με αυτοπεποίθηση και αμφισημίες όλα όσα δεν μπορέσανε το Όνειρο και η Φαντασία… γιατί απλά αντικατέστησαν με μαεστρία το Νόστο με την Ψυχή τους!
Σ’ αυτό το «δίπολο» όπως αναφέρεις παρελαύνουν μνήμες χωρίς συμβάντα και επινοημένες εμπειρίες οι οποίες ακροβατούν πάνω σ’ ένα τεντωμένο σχοινί ακυρώνοντας τον χρόνο.
Παραθέτω το σχόλιο του επιμελητή Δημήτρη Παπακώστα. «Απ’ αυτή τη θύελλα επιβιώνουν οι λέξεις, ο λόγος. Ο κατακλυσμός μας οδηγεί ώς την αθέατη πλευρά του ακατόρθωτου· χτίζει μνήμες χωρίς συμβάντα· επινοεί την εμπειρία· επινοεί μια επαναλαμβανόμενη πρώτη φορά· υπόσχεται· αναιρεί. Διεκδικεί να είναι μια εκδοχή του ακατόρθωτου.»
Επινοείς / χρησιμοποιείς τι λέξη «νοστέρωτας». Τι υποδηλώνει;
Ο Έρωτας απαλλάσσει τον Νόστο από το Άλγος. Το άλγος αντικαθίσταται από παλλόμενη ψυχή. Αυτό προσπαθώ να υπηρετήσω, την πιθανότητα-προσδοκία ο Ε και ο Ν να ταυτιστούν όπως έγραψε εύστοχα η Αφροδίτη Κουσουνή: «…ποιος θα κερδίσει;… μέχρι που είναι αδύνατον να τους ξεδιαλύνεις , πανίσχυροι και οι δύο, (Έρως και Νόστος) οδηγούν τις ζωές των ανθρώπων πασπαλίζοντας τες με την αστερόσκονή τους…»
Ο Έρωτας και ο Νόστος παρουσιάζονται «αντικριστά» σαν μέσα από καθρέφτες, ή σαν να βρίσκονται μέσα και έξω από μια πόρτα που τους χωρίζει και παρά τον πόθο τους ν’ αγκαλιαστούν η πόρτα δεν ανοίγει. Έχουν χαθεί τα κλειδιά. Η αδυσώπητη αντιπαράθεση τους ενίοτε και νομοτελειακά τους ρίχνει τον ένα στην αγκαλιά του άλλου. Δεν ενώνονται, πνίγονται λαίμαργα από τους χυμούς της ζωής.
Κι ενώ αδυνατούν να ενωθούν , μερικές φορές, σπάνιες, απρόβλεπτες, συντρίβονται μαζί: σελ 33 Νοστέρωτας ΙΙΙ:
«Εκείνη φοράει ένα μπλε σατέν και κάθεται εξουθενωμένη στη γωνιά του πλημμυρισμένου δωματίου κι Εκείνος –εγκαταλειμμένη σάπια βάρκα– βλέπει θολά το ναυάγιό Τους.
Εκείνη το αποσπασμένο ακρόπρωρο κι Εκείνος το σπασμένο κουπί.»
Η προσπάθεια μου εξελίσσεται, όπως θα έχεις διαπιστώσει, με δεκατέσσερα «καθρεφτίσματα» του Έρωτα με το Νόστο και πέντε φορές «αγκαλιάζονται»: «Νοστέρωτας» ( εύχομαι να μην με λοιδορήσουν οι Μπαμπινιώτιδες;). Αυτή η βασική ενότητα ολοκληρώνεται με τρεις Επιλόγους και μια Δέηση. Στο βιβλίο παρουσιάζονται σαν προμνησία δεκατρία ολογράμματα που «ξέφυγαν» από τον βασικό καμβά. Ποιήματα φυγάδες. Αυτή την «δομή» την παρουσιάζω πρώτη φορά…
Πανταχού παρούσα είναι και η Πόλη, η Κωνσταντινούπολη. Είναι μόνο νοσταλγία αυτό που σε δένει σήμερα με τη γενέθλια πόλη;
Είναι υπαρξιακή εξέλιξη. Αδιάκοπη και αδιευκρίνιστη. Πάντως εξέλιξη όχι αδιέξοδο. Μια Πόλη ενώ με αρνείται, ενώ με διώχνει ταυτοχρόνως με περιθάλπει.
Η επιστροφή στην Πόλη δεν είναι επιστροφή στην ίδια Πόλη. Ο τόπος κι εγώ είμαστε διαφορετικοί και η μνήμη διαστρεβλώνει γεγονότα και εμπειρίες του παρελθόντος. Η αντίληψη του σήμερα συνδιαλέγεται με τα απότοκα της μνήμης υπό το πρίσμα του χρόνου.
Ενίοτε με εκπλήσσει το αλλαγμένο βλέμμα μου. Ούτε οι θύμησες είναι σίγουρες… ταλαντεύονται μεταξύ, Αλήθειας και Ονείρου. Ούτε οι έρωτες είναι πραγματικοί… παλινδρομούν μεταξύ, Πάθους και Φαντασίας.
Γράφεις «ο Κάκος της Κάτιας δεν βάζει ούτε μια πινελιά / αν δεν πιστεύει ότι μπορεί ν’ αλλάξει τον κόσμο». Αναφέρεσαι στον Κυριάκο Κατζουράκη, του οποίου έργο κοσμεί και το εξώφυλλο. Πώς δένει η δική σου ποίηση με τη δική του ζωγραφική;
Ο Έρωτας και ο Νόστος αποτελούν την ποιητική εκδοχή του ζωγραφικού έργου του Κυριάκου Κατζουράκη Έρως και Ψυχή που κοσμεί το εξώφυλλο του βιβλίου, ή πιο σωστά αποτελεί μια άσκηση πάνω στο έργο του. Τα ποιήματα μεταφέρουν επίσης τους συμβολισμούς από τον πίνακα του Jacques-Louis David Έρως και Ψυχή. Ο Κατζουράκης, αυτός ο μεγάλος ζωγράφος αναδιάταξε με διεισδυτικό νυστέρι γνωστά έργα τέχνης αναζητώντας την κρυφή πόρτα εξόδου, από τη φρίκη του πολέμου, την απανθρωπιά και την αδικία. Αξίζει σ’ αυτό το σημείο να αναφέρω την τελευταία του δουλειά «Αναφορά στη Γκουέρνικα», 2019, λέει ο Κυριάκος: «σταδιακά έφτασα στη συνειδητοποίηση ότι κάθε κοινωνία και εποχή πρέπει να δημιουργήσει τη δική της Γκουέρνικα…»…
Επανέρχομαι στα καθ’ ημάς. Ενώ μοιάζει απέλπιδα η προσπάθεια να αλλάξει ο κόσμος, ενώ κάποιοι βιάζονται να πουν ότι τελείωσε η ιστορία, ενώ «βγάλανε βρώμα ότι τελειώσαμε», ενώ εμφατικά οι εχθροί της ανθρωπότητας λοιδορούν τη δικαιοσύνη και την αλληλεγγύη με κυνισμό, στην απόπειρα μου αυτή καταγράφεται ο πλήρης αφοπλισμός του Έρωτα στην κυριαρχία του Νόστου, καταγράφεται η αντικατάσταση της Ψυχής από τον Νόστο. Η Μνήμη νικά τη Λήθη, ακόμη και μεταμορφωμένη σε Λυγμό.
(Υ.Γ.: Το έργο «Έρως και Ψυχή» του Κ.Κ. έχει τυπωθεί σε 100 μεταξοτυπίες με αφορμή το Παγκόσμιο Συνέδριο Ψυχιατρικής (Αθήνα 1989) και μου χάρισε τη πρωτότυπη χαρακτική του.)
