Πυκνές και συνεχείς οι πολιτικές εξελίξεις που αφορούν την Κύπρο το τελευταίο διάστημα. Από το πώς θα προχωρήσουν οι προγραμματισμένες έρευνες για υδρογονάνθρακες από την Κυπριακή Δημοκρατία μέχρι το πώς εξελίσσεται η διαδικασία «επίλυσης» του Κυπριακού. Για όλα αυτά μιλήσαμε με τον Κώστα Βενιζέλο σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συνέντευξη. Ο Κώστας Βενιζέλος είναι δημοσιογράφος στην Κύπρο, αρχισυντάκτης στην κυπριακή εφημερίδα Ο Φιλελεύθερος από το 2003 μέχρι το 2017 και έκτοτε αρθρογράφος της ίδιας εφημερίδας και των ιστοσελίδων Hellas Journal και Απόψεις. Επίσης είναι διδάκτορας Επικοινωνίας και διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας στο τμήμα Πολιτικών Επιστημών και Διακυβέρνησης.
Η Ελλάδα και η Κύπρος ζουν υπό ένα καθεστώς καθημερινών τουρκικών απειλών. Ο πρόεδρος της Τουρκίας αμφισβητεί την ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας, απειλεί να πραγματοποιήσει παράνομες γεωτρήσεις και δηλώνει έτοιμος να παρεμποδίσει τις προγραμματισμένες έρευνες των ExxonMobil και Total στο Νησί. Πιστεύετε ότι βρισκόμαστε μπροστά σε ένα θερμό επεισόδιο, ή οι τουρκικές απειλές δοκιμάζουν την αποφασιστικότητα της κυπριακής ηγεσίας;
Κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει ένα θερμό επεισόδιο, όταν μάλιστα πρόκειται για την Τουρκία, η οποία ασκείται ενίοτε σε ακραία σενάρια. Ωστόσο, οι επιλογές που φαίνεται να έχει σε περίπτωση που θα παρέμβει στη διάρκεια γεωτρήσεων είναι οι εξής:
- Να πραγματοποιήσει στρατιωτικές ασκήσεις στις ίδιες περιοχές των γεωτρήσεων. Αυτή η επιλογή φαντάζει η πλέον επικρατέστερη. Θα συντηρεί κλίμα έντασης και θα προκαλεί αντιδράσεις, θα εκφοβίζει, χωρίς να φθάσει στα άκρα. Αν κοπεί το σχοινί κόπηκε, δεν θα είναι όμως πρώτη επιλογή. Στόχος, η αμφισβήτηση των δικαιωμάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας και η δημιουργία γκρίζων ζωνών. Θα στοχεύει, όμως, πάντα να διαμορφώσει τέτοια δεδομένα που θα οδηγήσουν σε δεύτερες σκέψεις την Λευκωσία, να παγώσει το πρόγραμμα. Αυτό, όμως, δεν εξαρτάται από την κυπριακή κυβέρνηση μόνο, αλλά και από τις εταιρείες, που επενδύουν χρήματα.
- Το ενδεχόμενο να κάνει δική της γεώτρηση είναι σήμερα σχεδόν αδύνατον εκτός κι εάν επιλέξει περιοχή κοντά στις ακτές, όπως είναι ο κόλπος της Αμμοχώστου, Απόστολος Ανδρέας ή κοντά στον Ακάμα (ακούστηκε και κοντά στην Αττάλεια, αλλά αυτό δεν θα προκαλέσει το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα από αυτούς, δηλαδή να επηρεάσουν τις κυπριακές έρευνες). Το γεωτρύπανο «Πορθητής», όπως και αυτό που συζητούν να αγοράσουν, δεν έχει τη δυνατότητα να τρυπήσει σε βαθιά νερά, όπως είναι αυτά νοτίως της Κύπρου. Σημειώνεται, συναφώς, ότι η αποχώρηση του ξένου προσωπικού (Νορβηγοί) από τον «Πορθητή», αποτελεί επιπρόσθετο εμπόδιο. Είναι σαφές πως τούτο έγινε επειδή είχαν προειδοποιηθεί –από την Λευκωσία– πως εάν συμμετείχαν σε παράνομες έρευνες και γεωτρήσεις, θα είχαν κόστος με νομικές επιπτώσεις για τον καθένα προσωπικά αλλά και την εταιρεία.
Είναι σαφές πως οι Τούρκοι δεν προτίθενται να παρενοχλήσουν την αμερικανική ExxonMobil, καθώς το θαλασσοτεμάχιο 10 δεν είναι στις λεγόμενες γκρίζες ζώνες που έχουν δημιουργήσει. Η πραγματικότητα είναι πως δεν μπορούν, για προφανείς λόγους, να παρενοχλήσουν το γεωτρύπανο της ExxonMobil.
Θα μπορούσαν να υπάρξουν και άλλες επιλογές έναντι των παράνομων τουρκικών διεκδικήσεων και της απειλής πολέμου; Η προσφυγή, για παράδειγμα, στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, η αναζήτηση διπλωματικής παρέμβασης από τη Ρωσία ή άλλη χώρα, θα μπορούσαν να παίξουν ρόλο; Γιατί η αντιπολίτευση στην Κύπρο δεν αναλαμβάνει μια σχετική πρωτοβουλία;
Πρώτα θα πρέπει να αξιολογηθούν οι επιλογές, αλλά και η αποτελεσματικότητά τους. Διαχρονικά, η Κύπρος, ως μικρός κράτος, στρεφόταν προς τα Ηνωμένα Έθνη για να διαμαρτυρηθεί. Από το 2004, που έχει και την ιδιότητα του κράτους-μέλους, απευθύνεται και προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ποιο το αποτέλεσμα; Το μέγιστο που μπορεί να εξασφαλίσει είναι μια δήλωση στήριξης, αν και τις περισσότερες φορές οι διατυπώσεις που υιοθετούνται είναι νερόβραστες, στη λογική μιας… ισορροπίας που αφήνει, εν πολλοίς, ανενόχλητη την κατοχική Τουρκία. Συνεπώς, δεν θεωρώ πως μια προσφυγή στο Συμβούλιο Ασφαλείας μπορεί να αποδώσει τα αναμενόμενα. Να έχει, δηλαδή, στην πράξη και όχι στις διακηρύξεις, αποτέλεσμα.
«Είναι, πάντως, απορίας άξιον πως οι υπέρμαχοι, δήθεν, της λύσης του Κυπριακού καταφεύγουν σε φόρμουλες που ενισχύουν τις διαχωριστές ρυθμίσεις και θέλουν να σπρώξουν τις συζητήσεις, όπως ισχύει και στη Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία, σε ένα πολιτειακό μόρφωμα που θα βαθαίνει τον διαχωρισμό, θα δημιουργεί αντιπαραθέσεις και θα αυξάνει τις εθνικιστικές εξάρσεις. Η πολιτική τους απέτυχε γι’ αυτό και αναζητούν απελπισμένα άλλες επιλογές. Το δυστύχημα είναι πως στρέφονται προς χειρότερες επιλογές»
Η στήριξη από τρίτες χώρες όπως είναι η Ρωσία ή η Γαλλία, αποτελούν επιλογή, φθάνει να μην αφεθεί στην καλή διάθεση των κυβερνήσεων τους. Κανείς δεν θα σπεύσει, χωρίς να του ζητηθεί. Και κανείς δεν θα σπεύσει, εάν δεν υπάρχει μια συμφωνία, η οποία προφανώς θα στηρίζεται στην πάγια πρακτική του πάρε-δώσε. Αυτά δεν γίνονται στη βάση του συναισθηματισμού αλλά της ψυχρής πολιτικής πραγματικότητας. Οι πληροφορίες φέρουν εξελίξεις, πάντως, με τη Γαλλία. Και σύντομα μάλιστα.
Αν οι τουρκικές απειλές είναι πραγματικές, πιστεύετε ότι οι διπλωματικές κινήσεις Κύπρου και Ελλάδας, κυρίως οι επαφές με τις ΗΠΑ και οι τριμερείς συνεργασίες με Ισραήλ και Αίγυπτο, είναι ικανές να ανακόψουν τον τουρκικό επεκτατισμό;
Για να μπορεί να υπάρξει τούτο θα πρέπει να διαμορφωθεί το πλαίσιο. Δηλαδή, μια συμφωνία. Οι τριμερείς συνεργασίες για να αποδώσουν πρέπει να περάσουν από το επικοινωνιακό στο ουσιαστικό κομμάτι. Συνεπώς, θα πρέπει να συζητηθούν και να συμφωνηθούν μια σειρά από ζητήματα, που αφορούν τις συνεργασίες, που θα περιλαμβάνουν και την ασφάλεια στην περιοχή, αλλά και την ασφάλεια των γεωτρήσεων. Αυτό θα είναι ένα σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση αποτροπής των τουρκικών επεκτατικών σχεδιασμών.
Πολλοί είναι εκείνοι που υποδεικνύουν πως σε αυτή τη φάση θα πρέπει ο ελληνισμός να αξιοποιήσει τη ρήξη στις σχέσεις Τουρκίας – Ηνωμένων Πολιτειών. Ενόψει του γεγονότος ότι αυτές οι σχέσεις, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο θα επανασυγκολληθούν, θα πρέπει, πριν κλείσει το παράθυρο, να αξιοποιηθεί η συγκυρία. Όχι, όμως, παραδίδοντας γη και ύδωρ. Με την λογική του «δώστα όλα». Γιατί θα πάρουν ό,τι είναι να εξασφαλίσουν και μετά, κάποια στιγμή που θα τα βρουν με την Τουρκία, θα επανέλθουν στην παλιά προσέγγιση. Η εμπειρία από το παρελθόν αναφέρει πως η επαναπροσέγγιση ΗΠΑ – Τουρκίας είχε ως παράπλευρη απώλεια την Κύπρο και το Κυπριακό. Παράδειγμα το σχέδιο Ανάν. Ο καθηγητής Μάριος Ευρυβιάδης είχε γράψει πως ο (τότε) Υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, κ. Daniel Fried, σε συνάντηση στις 26/5/2003 με ομάδα Ελληνο-αμερικανών, ανέφερε τα εξής: «Όταν προσπαθούσαμε να πείσουμε την Τουρκία να επιτρέψει τη διέλευση των στρατιωτών μας μέσα από το έδαφός της στο Βόρειο Ιράκ της προσφέραμε [δυο] κίνητρα, αρκετά δισεκατομμύρια δολάρια σε δωρεές και πιστώσεις και την Κύπρο υπό την μορφή του Σχεδίου Ανάν». Ο Αμερικανός αξιωματούχος, διέψευσε τη δήλωση αυτή όταν είδε το φως της δημοσιότητας.
Συνεπώς, αυτό που προέχει είναι να υπάρξουν από τώρα, αν και έχουμε φθάσει στο παρά πέντε, αποτρεπτικές κινήσεις. Με την αξιοποίηση διαφορετικών αλλά αλληλοεπηρεαζόμενων συμφερόντων, να υιοθετηθεί ένα πλαίσιο για την ασφάλεια στην περιοχή. Για παράδειγμα, η Κυπριακή Δημοκρατία προσφέρει γενναιόδωρα διευκολύνσεις στο Ισραήλ για ασκήσεις στην Κύπρο. Ασκήσεις στον αέρα, τη θάλασσα αλλά και στο έδαφος της Κυπριακής Δημοκρατίας. Με ποιο αντάλλαγμα;
Πόσο σοβαρές είναι πληροφορίες ότι ανταλλάσσονται ιδέες και πραγματοποιούνται κρυφές συζητήσεις μεταξύ Τουρκίας και Κύπρου με θέμα μια «ομοσπονδιακή» λύση; Σημαίνει κάτι τέτοιο διχοτόμηση του Νησιού; Στηρίζουν μια τέτοια πρόταση ΔΗΣΥ και ΑΚΕΛ; Ποια είναι η στάση της αντιπολίτευσης;
Η κυπριακή κυβέρνηση έχει παραδεχθεί πως πρόσφατα στη Νέα Υόρκη, στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, πραγματοποιήθηκε συνάντηση του Προέδρου Αναστασιάδη με τον υπουργό Εξωτερικών της Τουρκίας, Μεβλούτ Τσαβούσογλου. Η συνάντηση κρατήθηκε μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. Στη διάρκεια της συζήτησης, που κράτησε 1,5 ώρα (!), ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας πρότεινε συζήτηση χαλαρής ομοσπονδίας με αντάλλαγμα να μην επιμείνουν οι Τούρκοι στα βέτο. Αυτή η εξέλιξη συνιστά επιδείνωση. Ακόμη και από αυτή τη Διζωνική Ομοσπονδία.
Το ΑΚΕΛ διαφωνεί με τη νέα κίνηση Αναστασιάδη και επιμένει στη Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία (ΔΔΟ). Επί της ουσίας, οι διαφορές τους δεν είναι σημαντικές. Στο Κυπριακό εκφράζουν την ίδια φιλοσοφία και την ιδεολογία, η οποία οδηγεί στην προσαρμογή στα κατοχικά δεδομένα. Στην προσαρμογή στα αποτελέσματα και τις επιπτώσεις της συνεχιζόμενης κατοχής. Αυτή η πολιτική, των Αναστασιάδη-ΔΗΣΥ και ΑΚΕΛ, έχει δοκιμαστεί και απέτυχε και αυτή η αποτυχία εδραιώνει τα κατοχικά δεδομένα και εάν εφαρμοστεί θα δημιουργήσει χώρα «Φρανγκεστάιν». Οι πέραν του ΑΚΕΛ δυνάμεις της αντιπολίτευσης, ο λεγόμενος ενδιάμεσος χώρος, επιχειρεί να αντιδράσει στις νέες μεθοδεύσεις. Δεν υπήρξε δυναμική αντίδραση καθώς φαίνεται πως τα όσα είπε ο Νίκος Αναστασιάδης στο Συμβούλιο Αρχηγών, την περασμένη Δευτέρα, θόλωσαν περισσότερο το τοπίο. Κυρίως, γιατί η ιδέα παρουσιάσθηκε στον Τσαβούσογλου, πλην όμως, φαίνεται πως δεν έτυχε επεξεργασίας.
Αυτό δείχνει και τη σοβαρότητα του εγχειρήματος. Είναι, πάντως, απορίας άξιον πως οι υπέρμαχοι, δήθεν, της λύσης του Κυπριακού καταφεύγουν σε φόρμουλες που ενισχύουν τις διαχωριστές ρυθμίσεις και θέλουν να σπρώξουν τις συζητήσεις, όπως ισχύει και στη Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία, σε ένα πολιτειακό μόρφωμα που θα βαθαίνει τον διαχωρισμό, θα δημιουργεί αντιπαραθέσεις και θα αυξάνει τις εθνικιστικές εξάρσεις. Η πολιτική τους απέτυχε γι’ αυτό και αναζητούν απελπισμένα άλλες επιλογές. Το δυστύχημα είναι πως στρέφονται προς χειρότερες επιλογές.
«Οι πολίτες της Κύπρου είναι απογοητευμένοι, έχουν κουραστεί. Η οικονομική κρίση έχει αναπροσαρμόσει τις προτεραιότητες τους. Είναι, όμως, ξεκάθαρο πως διαθέτουν τα αντανακλαστικά για να αντιδράσουν σε μια συμφωνία στο Κυπριακό, η οποία θα ομηροποιεί εσαεί τον ελληνισμό στην Τουρκία»
Θα πρέπει, όμως, να ειπωθούν και τα εξής σε σχέση με τις παρασκηνιακές κινήσεις που γίνονται: Τους τελευταίους μήνες διακινείται ως ιδέα, αυτή της λύσης δυο κρατών. Είναι γνωστό, πως αυτή η λογική συζητείται ως επιλογή στις ελεύθερες περιοχές, στα διάφορα σαλόνια, κοινωνικά και πολιτικά, αλλά και στα ψηλά δώματα του κράτους. Υπενθυμίζεται, συναφώς, ότι ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών, Μεβλούτ Τσαβούσογλου, υποστηρίζει, στις διάφορες επαφές που πραγματοποιεί, πως είναι η ελληνοκυπριακή πλευρά που θέτει το ζήτημα τούτο. Επικαλείται επί τούτου μια συνάντηση που πραγματοποιήθηκε στο περιθώριο της Πενταμερούς Διάσκεψης, στο Κραν Μοντάνα, μεταξύ του ιδίου και του Προέδρου Αναστασιάδη. Αυτό δεν επιβεβαιώνεται από την κυπριακή κυβέρνηση.
Οι Τούρκοι προσπαθούν να παρασύρουν την ελληνοκυπριακή πλευρά σε μια τέτοια συζήτηση, ει δυνατόν να χρεωθεί αυτή, την ιδέα των δυο κρατών και στη συνέχεια να οδηγήσουν τις συνομιλίες σε αδιέξοδο.
Σημειώνεται πως το περασμένο Σαββατοκύριακο, υπήρξε ενδοκυβερνητική αντιπαράθεση. Είχαμε κόντρα Αναστασιάδη με τον αρχηγό του ΔΗΣΥ, Αβέρωφ Νεοφύτου. Επί της ουσίας, δεν υπάρχει διαφωνία στο Κυπριακό. Άλλωστε, ο πρόεδρος του ΔΗΣΥ αναφέρθηκε σε χαλαρή ομοσπονδία σε συνέντευξή του στην Καθημερινή, την περασμένη Κυριακή και την επομένη ημέρα ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας έθεσε την ιδέα αυτή στο Συμβούλιο Αρχηγών…
Ο σημερινός πρόεδρος έχει θέσει και στο παρελθόν την ιδέα αυτή, την οποία απέσυρε υπό την πίεση των αντιδράσεων. Χαλαρή ομοσπονδία, στα όρια της συνομοσπονδίας ήταν και το σχέδιο Ανάν και δεν είναι τυχαίο από ποιους επανέρχεται αυτό το ζήτημα.
Έχετε την εκτίμηση ότι η Τουρκία είναι έτοιμη να διεκδικήσει ή να επιβάλει τη διχοτόμηση της Κύπρου; Υπάρχει συναίνεση για μια τέτοια προοπτική από ΗΠΑ και Ε.Ε.; Θα υπάρξουν αντιδράσεις από την τουρκοκυπριακή πλευρά;
Η Τουρκία δεν επιδιώκει δυο κράτη. Επιδιώκει στρατηγικό έλεγχο ολόκληρης της Κύπρου κι αυτό δεν θα επιτευχθεί μέσα από μια ρύθμιση για δυο κράτη, μέσα από μια επιλογή διχοτόμησης. Γι αυτό και ευνοεί ένα πολιτειακό μόρφωμα –έκτρωμα κατά την ακρίβεια– που θα διασφαλίζει τον έλεγχο, από μέρους της, πολιτικά και οικονομικά της Κύπρου. Να διασφαλίζει έλεγχο της… πλούσιας ΑΟΖ, του ενεργειακού πλούτου. Αυτό μπορούσε να το πετύχει με το σχέδιο Ανάν. Μπορεί, σήμερα, μέσα από μια Διζωνική, Δικοινοτική Ομοσπονδία. Για την ακρίβεια, ο Τσαβούσογλου, στις κατ’ ιδίαν επαφές του, προβάλλει την επιλογή της συνομοσπονδίας.
Σημειώνεται πως κράτη-μέλη της Ε.Ε., όπως η Γαλλία, διαφωνούν με την λύση δυο κρατών γιατί δεν θέλουν την Τουρκία από το παράθυρο στην Ε.Ε. Πληροφορίες αναφέρουν πως το Ισραήλ έχει υποδείξει προς την Κυπριακή Κυβέρνηση πως δεν θα ήθελε την Τουρκία συνέταιρο στην κυπριακή ΑΟΖ. Οι Αμερικανοί είναι ένα ερωτηματικό πώς θα κινηθούν στο Κυπριακό. Σε μια περίοδο τεταμένων σχέσεων με την Τουρκία, σαφώς και επιθυμούν να δουν εκτός κάδρου την Άγκυρα.
Τέλος, σε ό,τι αφορά τους Τουρκοκύπριους το ζήτημα είναι σύνθετο. Αυτήν την περίοδο, λόγω και της οικονομικής κρίσης στην Τουρκία που επηρέασε σημαντικά τα Κατεχόμενα, υπάρχει μια τάση δυσαρέσκειας έναντι του καθεστώτος Ερντογάν. Την ίδια ώρα, όμως, οι Τουρκοκύπριοι θεωρούν πως μόνο στην… αγκαλιά της Τουρκίας νοιώθουν ασφάλεια.
Μια πιο στενή συνεργασία Ελλάδας-Κύπρου σε πολλαπλούς τομείς (οικονομία, άμυνα, σχέσεις με Ε.Ε. κ.λπ.) θα ήταν επιθυμητή από τους Ελληνοκύπριους; Ποια η στάση της πολιτικής ηγεσίας της Κυπριακής Δημοκρατίας για μια τέτοια προοπτική;
Συνεργασία υπάρχει σε διάφορα επίπεδα. Σε επίπεδο κοινωνιών, πιο στενή, αδελφική, λόγω κοινής εθνικής καταγωγής. Είναι σαφές πως μια πιο στενή συνεργασία στο αμυντικό πεδίο θα είναι χρήσιμη και θα λειτουργούσε αποτρεπτικά. Η αναβίωση τού ενιαίου αμυντικού δόγματος θα αποτελούσε σημαντικό βήμα και θα τύγχανε θετικής υποδοχής από τους Ελληνοκύπριους, που όσες αδυναμίες και να έχει η Ελλάδα, την θεωρούν το μόνο ειλικρινές στήριγμά τους. Η κυπριακή κυβέρνηση φαίνεται να ικανοποιείται με δυο F-16 που φέρνει μαζί του ο Πάνος Καμμένος για την παρέλαση της 1ης Οκτωβρίου, ημέρας της Ανεξαρτησίας. Πέραν τούτου, δεν φαίνεται διατεθειμένη να κάνει βήμα, φοβούμενη αντιδράσεις από την Τουρκία, αλλά και στο εσωτερικό από το ΑΚΕΛ και τη δεξιά ελίτ του κυβερνώντος κόμματος.
Σε γενικές γραμμές, ποια είναι η κατάσταση του φρονήματος και της συνείδησης των Ελληνοκυπρίων; Προσβλέπουν σε κάποια λύση;
Οι πολίτες είναι απογοητευμένοι, έχουν κουραστεί. Η οικονομική κρίση έχει αναπροσαρμόσει τις προτεραιότητες τους. Είναι, όμως, ξεκάθαρο πως διαθέτουν τα αντανακλαστικά για να αντιδράσουν σε μια συμφωνία στο Κυπριακό, η οποία θα ομηροποιεί εσαεί τον ελληνισμό στην Τουρκία.
Εκείνο που προέχει είναι να μπορέσει να ξεφύγει ο ελληνισμός από την πεπατημένη στο Κυπριακό. Δεν μπορεί να κάνει στρατηγικά ανοίγματα στην περιοχή, να συνάπτει συμφωνίες, να διαμορφώνει ενεργειακά προγράμματα και στο Κυπριακό να παραμένουν οι διαχειριστές κολλημένοι στη Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία. Ουσιαστικά ακυρώνουν, με αυτόν τον τρόπο, τα στρατηγικά ανοίγματα.
