Ο ουκρανικός λαός περνά μια τεράστια δοκιμασία, τέτοια που θα σημαδέψει τις επόμενες δεκαετίες. Θα εγγραφεί βαθιά στη σύγχρονη ιστορία του ως μια καταστροφή και ως μια άβυσσος που θα τον συνοδέψει αναφορικά με τις σχέσεις που ιστορικά είχε με τον ρωσικό λαό.
Βέβαια η Ουκρανία υπήρξε πεδίο πολλών πολέμων στη σύγχρονη ιστορία, και πεδίο ανταγωνισμού και διεκδίκησης από τις μεγάλες δυνάμεις. Οπωσδήποτε, υπήρξε και ιδιαίτερος χώρος για τη Ρωσία και τη συγκρότησή της. Αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε πως τόσο η τσαρική Ρωσία όσο και η Σοβιετική Ένωση μετά υπήρξαν πολυεθνικά μορφώματα, στα οποία οι Μεγαλορώσοι ήταν το μεγαλύτερο έθνος (47% των κατοίκων), με δεύτερο έθνος το Ουκρανικό (17%). Έχουν δηλαδή μια κοινή πορεία, υπήρξαν μέρη μιας αυτοκρατορίας και διαπεράστηκαν από δύσκολες σχέσεις και ισορροπίες ανάμεσα σε κρατικιστικές και εθνικιστικές διαθέσεις. Οι πόλεις που σήμερα (ξανα)μαθαίνουμε –όπως π.χ. το Χάρκοβο– υπήρξαν μαρτυρικοί τόποι σκληρότατων μαχών και μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, έως το 1920, και στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Όμως αυτό που συμβαίνει σήμερα είναι πολύ διαφορετικό και πιο σημαντικό. Από το 1991 και τη διάλυση της ΕΣΣΔ η Ουκρανία αποφάσισε να διαχωριστεί από τον κορμό που ανήκε, και να ακολουθήσει μια δική της ανεξάρτητη πορεία. Παρόλο που οι απλουστεύσεις δεν βοηθούν πολύ, ας δεχτούμε ότι υιοθετήθηκε από τη Δύση σε μεγάλο βαθμό, και ότι οι Δυτικές δυνάμεις θέλησαν να την εντάξουν στο σχέδιο περικύκλωσης της Ρωσίας – καταπατώντας διάφορες συμφωνίες και δεσμεύσεις που είχαν κάνει με την εξαιρετικά αδυνατισμένη Ρωσία το 1991. Ακόμα κι αυτό δεν δικαιολογεί τον πόλεμο που εξαπέλυσε η Ρωσία με στόχο να ξανακάνει την Ουκρανία (δια των όπλων) μέρος της αυτοκρατορίας της – γι’ αυτό δεν βλέπω «αμυντικό» χαρακτήρα στην «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» του Πούτιν.
Τι επιδιώκουν;
Όταν ο Πούτιν θεωρεί πως η Ουκρανία ως κράτος είναι δημιούργημα του Λένιν, τότε έμμεσα ομολογεί ότι τη θεωρεί «δική του», την ξαναπαίρνει σε μια στιγμή που θεώρησε κατάλληλη –βλέπε αποδρομή της Δύσης– και διεκδικεί μια νέα γεωπολιτική τάξη, αμφισβητώντας έμπρακτα αυτά που δρομολογούσαν οι Δυτικοί. «Ο κόσμος είναι μεγαλύτερος από τη Δύση, και δεν κυριαρχείται πλέον από αυτήν» είπε ο Ντμίτρι Σουσλόφ, σύμβουλος του Πούτιν, σε συνέντευξή του στην ιταλική «Corriere della sera». Στόχος λοιπόν η αλλαγή συνολικά του συσχετισμού δυνάμεων, μέσω μιας μεγάλης κλίμακας αναστάστωσης-πρωτοβουλίας, κι όχι απλά έσχατο μέσω αμύνης…
Όμως, πέρα από την κατάλυση της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας από τον ρωσικό στρατό και τα μεγάλα προβλήματα-δράματα που βιώνει ο ουκρανικός λαός, οφείλουμε να αναλογιστούμε την τύχη και το δράμα διαφόρων λαών και χωρών όταν η ισχύς μεγάλων δυνάμεων τους βάζει στη «μέγγενη» ή και τους χρησιμοποιεί για να πετύχει ιδιαίτερους μεγαλοκρατικούς στόχους. Και εδώ γεννιέται το ερώτημα: τι επιδιώκει η Δύση και ειδικά οι ΗΠΑ στην περίπτωση της Ουκρανίας; Γιατί, όσο και να το κρύβουν, πολλά στοιχεία συνηγορούν στο ότι (ειδικά οι ΗΠΑ) ήθελαν αυτήν την εξέλιξη, επιθυμούν τη συνέχιση του πολέμου και επανασχεδιάζουν την ανασυγκρότηση του Δυτικού στρατοπέδου υπό την ηγεμονία τους κάνοντας ακόμα και προσάναμμα την Ουκρανία ολόκληρη. Ένα νέο παραπέτασμα στήνεται τούτες τις μέρες μέσα από την προέλαση των ρωσικών στρατευμάτων, την αντίσταση των Ουκρανών, τη χρηματοδότηση και αποστολή οπλισμού από δυτικές δυνάμεις προς την Ουκρανία, τις εκκλήσεις του Ζελένσκι σε ΝΑΤΟ, Ε.Ε., αγγλικό κοινοβούλιο κ.λπ. για άμεση ανάμειξη και εμπλοκή στον πόλεμο με τη Ρωσία.
Δεν υπάρχει «σκέτη» γεωπολιτική
Με όλα αυτά το δράμα του ουκρανικού λαού και η ίδια η υπόσταση της Ουκρανίας ως ανεξάρτητου και ουδέτερου κράτους παίρνουν εφιαλτικές διαστάσεις. Άρα η συμπάθεια και η αλληλεγγύη προς τον ουκρανικό λαό θα πρέπει να παίρνει εξ αρχής αποστάσεις από όλους τους εμπρηστές του πολέμου. Η ανεξαρτησία και η ουδετερότητα της Ουκρανίας ως στόχοι και αιτήματα στρέφονται ενάντια στον εισβολέα, αλλά παράλληλα πρέπει να μην μετατραπεί ό,τι απομείνει από την Ουκρανία σε στρατόπεδο των δύο αντιμαχόμενων μπλοκ (ΗΠΑ-Ρωσία) με συντριβή του ουκρανικού στοιχείου και της ανεξαρτησίας του. Το να ηττηθείς σε έναν πόλεμο δεν είναι τραγικό αν διατηρήσεις ορισμένες δυνάμεις για να συνεχίσεις. Το να συνθλιβείς εντελώς, γιατί παρατείνεται ένας πόλεμος που θέλουν και επιδιώκουν άλλοι, είναι το εντελώς τραγικό.
Η οπτική που προσπαθώ να ακολουθήσω εξετάζοντας ένα τέτοιο παγκόσμιο γεγονός όπως ο πόλεμος στην Ουκρανία, με οδηγεί στο να διαχωριστώ από απόψεις που βλέπουν τα γεωπολιτικά ζητήματα αδειασμένα από τα πολιτικά ζητήματα που προκύπτουν όταν διαλύονται και ισοπεδώνονται χώρες, όταν ταπεινώνονται λαοί και έθνη, όταν ξαναχαράζονται τα σύνορα. Δεν είναι όλα παράγωγα της ισχύος που έχουν ορισμένα δυνατά κράτη. Και να που αναβλύζει ξανά το εθνικό ζήτημα, με διαφορετικές εκδοχές, και ενεργοποιεί καταστάσεις και συσχετισμούς. Η απόφαση ενός λαού να αντισταθεί σε μια εισβολή είναι κάτι που εν τω γεννάσθαι δημιουργεί άλλα δεδομένα από αυτά που σχεδίαζαν οι εισβολείς, ή ακόμα και οι εμπρηστές του πολέμου.
Νομίζει κανείς ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία λύνει κάποιο από τα προβλήματα που επικαλέστηκαν όσοι τον προώθησαν; Ακόμα δεν ξέρουμε ποια θα είναι η διάρκεια και αν θα δημιουργηθούν όροι για έναν πιο παρατεταμένο πεδίο συγκρούσεων, αν η χώρα θα διχοτομηθεί, αν το ουκρανικό στοιχείο συγκροτηθεί ακόμα περισσότερο ως έθνος μέσα από αυτή τη διαδικασία του πολέμου, ποια θα είναι η δύναμη του πατριωτισμού, ποιες οι παγιδεύσεις που ήδη υπάρχουν και επενεργούν. Τα ερωτήματα που θέτει αυτός ο πόλεμος είναι περισσότερα από τις απαντήσεις που μπορούν να δώσουν τα τανκς και τα αντιαρματικά. Παρενθετικά: ο πόλεμος στη Συρία, ως τοπικός αλλά διεθνοποιημένος πόλεμος, έπρεπε να μας μάθει πολλά για τους σύγχρονους πολέμους (που δεν γίνονται μόνο από αέρος).
«Βγάλ’ τα πέρα μόνος σου»…
Η δυσκολία που υπάρχει είναι το πού (άμεσα, κι όχι σε έναν μελλοντικό σοσιαλισμό) θα βρεθούν τα πνευματικά και υλικά δεδομένα ώστε μικρές, μεσαίες ή ανίσχυρες χώρες να μην συνθλιβούν, κι αυτές και οι λαοί τους, από τους νέους μεγαλοκρατικούς ανταγωνισμούς. Η Ουκρανία έχει σχεδόν παρόμοιο ΑΕΠ με την Ελλάδα, παρόλο που είναι πολύ μεγαλύτερη σε έκταση και πληθυσμό. Διαθέτει όμως παραγωγικές δυνατότητες και πείρα τέτοια που θα μπορούσε να σταθεί ως κυρίαρχη χώρα. Η Ελλάδα από την άλλη είναι «Δύση» βεριτάμπλ ή ορίτζιναλ (που λένε στα σαλόνια), αλλά έχει μικρές οικονομικές προϋποθέσεις –με τον συμπληρωματικό σχεδόν ρόλο και τον εντελώς μεταπρατικό χαρακτήρα της οικονομίας της– καθώς και ισχνότατες υποκειμενικές προϋποθέσεις όσον αφορά την κατάσταση πνευμάτων μέσα στον λαό, την ηγεσία του τόπου, τη διανόηση. Η φτερούγα της Δύσης δεν εξασφαλίζει την Ελλάδα από το κουρέλιασμά της, όπως δεν εξασφαλίστηκε και η Ουκρανία από τη Δύση. Το «βγάλ’ τα πέρα μόνος σου» είναι το παράγγελμα που κυνικά απαγγέλλουν σε τέτοιες περιπτώσεις οι Δυτικοί. Μόνο σε σίγουρους πολέμους εμπλέκονται, και πάντα για ίδιον όφελος.
Η δυσκολία αυτή αποκτά μεγαλύτερο βάρος όταν η απαρχή της τρίτης δεκαετίας του 21ου αιώνα σημαδεύεται από την κραυγαλέα και εντελώς ασύμμετρη έλλειψη ενός άλλο πόλου, ενός προοδευτικού πόλου, ενός πόλου χωρών και λαών που να κινείται ανεξάρτητα ή να αναζητά μια ανεξάρτητη τροχιά πέρα από τις τρεις κοσμοκρατορικές δυνάμεις. Πώς καταφέρνεις ορισμένα πράγματα σε απουσία ενός εμφανούς χειραφετητικού υποκειμένου (ως υπόθεσης-οράματος και ως ιστορικού συντελεστή-παράγοντα); Αυτή είναι μια μεγάλη διαφορά από την αναστάτωση και την προετοιμασία μεγαλύτερων συγκρούσεων σήμερα, στην τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα, σε σχέση με την αντίστοιχη δεκαετία του 20ού αιώνα, όταν όλα έδειχναν ότι αργά ή γρήγορα θα ξέσπαγε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος.
Με αυτά και παρόμοια ζητήματα θα αναγκαστούμε να ασχοληθούμε πιο διεξοδικά στο προσεχές μέλλον, διότι άνοιξε μια νέα ιστορική φάση.
Υ.Γ.: Διάβασα ότι σε μια μονομαχία νικά αυτός που πρόλαβε και πυροβόλησε πρώτος. Σε μια αναμέτρηση τριγωνική (ανάμεσα σε τρεις αντίθετους) αυτός που πυροβόλησε πρώτος, πεθαίνει. Σκεφθείτε ΗΠΑ – Ρωσία – Κίνα: τρεις ή δύο μονομάχοι;
