Με αφορμή τη συμπλήρωση δέκα ετών από το θάνατο του Μανόλη Αναγνωστάκη καθώς και ενενήντα ετών από τη γέννησή του, ο Δήμος Θεσσαλονίκης όρισε το έτος 2015 ως έτος απόδοσης τιμής στη μνήμη και στο έργο του μεγάλου ποιητή. Πριν από δύο βδομάδες ο Δήμος Θεσσαλονίκης τιμώντας τη μνήμη του ποιητή έδωσε το όνομά του στην πλατεία που βρίσκεται στη συμβολή των οδών Φιλίππου και Πλάτωνος. Ο Μανόλης Αναγνωστάκης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 9 Μαρτίου του 1925. Ώς τα δεκαεπτά του χρόνια έζησε σε διαμέρισμα μιας οικοδομής που σώζεται ώς σήμερα στη συμβολή των οδών Ιουστινιανού και Μητρ. Γενναδίου, επί της Πλατείας Δικαστηρίων. Τις εγκύκλιες σπουδές τις ολοκλήρωσε στο πειραματικό σχολείο του ΑΠΘ. Σπούδασε Ιατρική και ειδικεύτηκε ως ακτινολόγος στη Βιέννη (1955-1956). Άσκησε το επάγγελμα του ακτινολόγου στη Θεσσαλονίκη και το 1978 μετεγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Πήρε μέρος στην Αντίσταση ως στέλεχος της ΕΠΟΝ στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Είχε έντονη πολιτική δράση στο φοιτητικό κίνημα, για την οποία φυλακίστηκε το 1948, ενώ το 1949 καταδικάστηκε σε θάνατο από έκτακτο στρατοδικείο. Βγήκε από τη φυλακή με την γενική αμνηστία το 1951. Έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 80 ετών στις 23 Ιουνίου του 2005 στην Αθήνα.
Μανόλης Αναγνωστάκης: Αγωνία και σιωπή
Του Τριαντάφυλλου Σερμέτη*
«Είναι μια αγωνία για την εποχή, ένα άγχος για την εποχή. Όταν τελείωσε η εποχή, τελειώνει κι η ποίηση. Δεν μπορείς να γράφεις συνεχώς ποίηση. Δεν είμαι επαγγελματίας ποιητής».
Τα λόγια αυτά του Μανόλη Αναγνωστάκη αντικατοπτρίζουν, εύγλωττα, τη λανθασμένη εντύπωση που έχει επικρατήσει εν πολλοίς ότι είναι ο ποιητής της ήττας. Ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά των ποιητών, που παρά τις όποιες διαφορές στη γλώσσα και στο ύφος, διατρέχει τα ποιήματά τους μια κοινή γραμμή που δεν είναι τίποτε άλλο από το νόημα της ζωής και του θανάτου.
Η παραγνωρισμένη αυτή ουσιώδης παράμετρος του έργου του αποστερεί την υπαρξιακή διάσταση του πονήματός του και την αποσυνδέει από την πολιτική ταυτότητα του ποιητή. Η μονοσήμαντη αυτή οπτική της ερμηνείας του Αναγνωστάκη από αυτούς που θα ήθελαν να αναδείξουν τη μεγάλη του αξία, στην πραγματικότητα, άθελά τους, την μειώνουν.
Η μη ύπαρξη -ο θάνατος- απασχολεί τον ποιητή από την πρώτη στιγμή της παρουσίας του στο λογοτεχνικό χώρο. Και πώς θα μπορούσε, άλλωστε, να είναι διαφορετικά; Ο θάνατος μπαινοβγαίνει διαρκώς σ’ ολόκληρη την ύπαρξή του, μέσα από τις τρύπες που άνοιγαν οι σφαίρες των αποσπασμάτων στα διάτρητα σώματα των συντρόφων του. Πόλεμος. Κατοχή. Εμφύλιος. Απώλειες φίλων. Η καταδίκη του ίδιου σε θάνατο.
Λέει ο ίδιος: «Κατά καιρούς μ’ έχουν χαρακτηρίσει καθαρά πολιτικό ποιητή. Προσωπικά δε νομίζω ότι είμαι πολιτικός ποιητής. Είμαι ερωτικός και πολιτικός μαζί. Συνδυάζονται αυτά τα δύο. Είναι η εποχή που τα συνδύαζε αυτά τα δύο. Δηλαδή δεν μπορούσε να είναι κανείς ερωτικός ποιητής, ξεχνώντας το πολιτικό πλαίσιο εκείνης της εποχής που ήταν φουντωμένα τα πολιτικά πάθη. Υπήρχε το πολιτικό στοιχείο μέσα, η έκφραση της πολιτικής, μέσα από μια ερωτική κατάσταση όμως. Δεν ξέρω αν το καταλαβαίνουμε αυτό το πράγμα εύκολα».
Ο Μανόλης Αναγνωστάκης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1925.Σπούδασε στην Ιατρική και κατά τη διάρκεια της Κατοχής εντάχθηκε στην ΕΠΟΝ. Το 1948 συνελήφθη για πολιτική δράση στο πανεπιστήμιο και το επόμενο έτος καταδικάστηκε σε θάνατο. Το 1951 αποφυλακίστηκε, καθώς δόθηκε γενική αμνηστία. Το 1955-56 ειδικεύθηκε στην Ακτινολογία στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης και στη συνέχεια άσκησε το επάγγελμα του ακτινολόγου στη Θεσσαλονίκη.
Έγραψε συνολικά 88 ποιήματα από το 1941 έως το 1971. Το 1979 κυκλοφόρησε ο συγκεντρωτικός τόμος των ποιημάτων του και το 1983 κυκλοφόρησε ιδιωτικά η αυτοβιογραφία του, το Υ.Γ. Από εκείνη τη χρονολογία και έπειτα σιώπησε οριστικά και δεν εμφανίστηκε ξανά. Η βιολογική του σιωπή ήρθε στις 23 Ιουνίου του 2005. Τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1986) και το Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνίας (2002), ενώ αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτορας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ποιήματά του μεταφράστηκαν στα αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά, ενώ μελοποιήθηκαν από συνθέτες, όπως ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Θάνος Μικρούτσικος, ο Μιχάλης Γρηγορίου, ο Γιάννης Μαρκόπουλος και ο Δημήτρης Παπαδημητρίου.
«Με ενοχλούν τα μεγάλα λόγια»
Πολλούς στο χώρο της Αριστεράς τους ενοχλούσε η παρουσία του, διότι ξέφευγε από τον ορθόδοξο κομματισμό και τη συμβατικότητα του επαγγελματισμού του προοδευτικού και γι’ αυτούς τους λόγους δεν γινόταν ανεκτός σε αρκετούς, επειδή δεν αναμασούσε τις κομματικές ιδεοληπτικές γλώσσες. Ακριβώς αυτή, όμως, η στάση του τον έκανε να χαίρει γενικής εκτίμησης ως ο μοναδικός αριστερός που δεν παπαγάλιζε κομματικά τσιτάτα. Αφηγείται ο ίδιος: «Αυτή η ανεξέλεγκτη και χειμαρρώδης αντιστασιολογία, πόσο μάλλον από ανθρώπους που όψιμα ανακάλυψαν αυτό το ορυχείο, ομολογώ ότι με εκνευρίζει λίγο, με μελαγχολεί. Δεν διέπομαι από κανένα πνεύμα ρεβανσισμού και δεν αισθάνομαι καλά σε ένα κλίμα φραστικού παλικαρισμού που γίνεται εκ του ασφαλούς βέβαια. Είμαι ξένος σε αυτό το κλίμα. Κυρίως με ενοχλεί ο στόμφος, τα μεγάλα λόγια, η καθυστερημένη επίδειξη τίτλων και ευσήμων που για μένα ελάχιστοι τα δικαιούνται και αυτοί είναι εκείνοι που δεν τα προβάλλουν. Η Ιστορία πλαστογραφήθηκε, εξευτελίστηκε, παραποιήθηκε. Το θέμα είναι να μην ξαναγράψουμε μια ιστορία πάλι με αποσιωπήσεις, εν ονόματι σκοπιμοτήτων δικών μας αυτή τη φορά. Αυτό μας ρίχνει σε έναν φαύλο κύκλο λειψής ενημέρωσης και κακής πληροφόρησης των νεότερων γενιών».
Ο Μανόλης Αναγνωστάκης μας διδάσκει, με τα ποιήματά του και τη σιωπή του, μια γνήσια αριστερή συνείδηση χωρίς φιοριτούρες, μεγαλοστομίες και ιδεοληπτικούς δογματισμούς κομματικής κανονικότητας. Ελεύθερος από αυτούς τους περιορισμούς αποζητά τη δικαιοσύνη και απευθύνεται στο λαό με την αυθεντικότητα και την αμεσότητα της ποίησής του.
* Ο Τριαντάφυλλος Σερμέτης είναι Θεολόγος-Φιλόλογος, υπ. δρ Φιλοσοφίας
