Μια πολύτιμη μελέτη για όποιον επιθυμεί να έρθει σε επαφή με το έργο του Ιταλού μαρξιστή και πολιτικού. Του Κώστα Θεριανού
H μελέτη του Λουκά Αξελού, Ξαναδιαβάζοντας τον Γκράμσι (Εκδόσεις Στοχαστής, Αθήνα 2012) αποτελεί μια κριτική ανασκόπηση των όρων πρόσληψης και έκδοσης του έργου του Γκράμσι στην Ελλάδα, καθώς και ορισμένες επισημάνσεις σχετικά με τις κομβικές ιδέες του Ιταλού μαρξιστή και πολιτικού και τον τρόπο διαχείρισής τους, στο παρόν. Έτσι, η μελέτη αυτή συνιστά έναν πολύτιμο οδηγό για όποιον/-α επιθυμεί να έρθει σε επαφή με τον μεγάλο Ιταλό θεωρητικό και πολιτικό ή/και για όποιον/-α θέλει να ξαναδιαβάσει κριτικά το έργο του στις συνθήκες της σύγχρονης πολιτικής, αλλά και να έχει επίγνωση της διαφορετικής διαχείρισής του από διαφορετικά τμήματα της Αριστεράς και του ακαδημαϊκού κόσμου. Στο πρώτο μέρος του βιβλίου, ο αναγνώστης βρίσκει μια συνοπτική ιστορία των συνθηκών μετάφρασης και έκδοσης του Γκράμσι στην Ελλάδα, καθώς και μια κριτική «απόδοση δικαιοσύνης» του Αξελού στους μεταφραστές. Το να κρίνει κάποιος μια μετάφραση διαβάζοντας το μεταφρασμένο βιβλίο ενδεχομένως να καταλήξει σε επιπόλαιες και άδικες κρίσεις, αν δεν γνωρίζει ότι οι μεταφράσεις έγιναν στις φυλακές της δικτατορίας κάτω από φοβερές δυσκολίες. Ο Αξελός χρησιμοποιεί εύστοχα και το συγκριτικό επιχείρημα: ανάλογες κριτικές έγιναν και στη μετάφραση του γκραμσιανού έργου στη Γερμανία, όπου οι μεταφραστές δεν είχαν να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες των Ελλήνων. Στη συνέχεια, ο Αξελός παρουσιάζει την πορεία των εκδόσεων του έργου του Γκράμσι μετά το 1989 και στέκεται με ιδιαίτερη οξυδέρκεια στο σημείο της σύγχρονης διαχείρισης του Γκράμσι. Αν και μπορεί να γραφτεί μια ξεχωριστή μελέτη για τη διαχείριση του Γκράμσι στο παρόν, στο πώς ο Γκράμσι απογομωμένος από την πολιτική του ιδεολογία και πρακτική εμφανίζεται ως θεωρητικός της κουλτούρας, των πολιτισμικών σπουδών κ.λπ., θα σταθούμε στο χαρακτηριστικό παράδειγμα από την ελληνική πραγματικότητα που παραθέτει ο συγγραφέας, ο οποίος και επιμένει: ο Γκράμσι ήταν κομμουνιστής, ιδρυτής του Κ.Κ. Ιταλίας, επικεφαλής της Ordine Nuovo, συνεπής αντιφασίστας, βουλευτής της Αριστεράς που φυλακίσθηκε από τον Μουσολίνι. Όλα αυτά δεν μπορούν να αποκοπούν από το έργο του Γκράμσι ή με άλλα λόγια δεν είναι επιστημονικά και πολιτικά αποδεκτό θεωρητικές κατηγορίες από το έργο του Γκράμσι να αφαιρούνται διανοητικά παραβλέποντας τη ζωή και την πολιτική δράση του Ιταλού πρωτίστως κομμουνιστή πολιτικού.
Η έννοια της ηγεμονίας
Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου, ο συγγραφέας επικεντρώνεται στον πυρήνα του έργου του Γκράμσι επισημαίνοντας ότι μπορεί να υπάρξουν διαφορετικές αναγνώσεις του Γκράμσι, όμως καμία από αυτές δεν μπορεί να παραγνωρίσει τρία στοιχεία που είναι κομβικά στο έργο του: τη σύνδεση της πολιτικής με την ηθική, τη σύνδεση θεωρίας και πράξης, την αφοσίωση στον αγώνα για κοινωνική και εθνική απελευθέρωση. Στο ίδιο μέρος της εργασίας του, ο Αξελός αναλύει παραπέρα την έννοια της ηγεμονίας. Η έννοια της ηγεμονίας στον Γκράμσι δεν είναι οργανωτικής αλλά ιδεολογικής υφής. Ο συγγραφέας επισημαίνει ότι ο Γκράμσι δεν επιζητά το πώς μια οργάνωση θα κατορθώσει να έχει την υπεροχή ανάμεσα σε ένα μπλοκ άλλων πολιτικών οργανώσεων, αλλά το πώς ένα πλέγμα ιδεών που έχει μια διαφορετική πρόταση για την κοινωνία μπορεί να ηγεμονεύσει. Το βιβλίο έχει, εν τέλει, μια «εργαλειακή» χρηστικότητα για όποιον-α θέλει να ξαναδιαβάσει τον Γκράμσι στις συνθήκες του σήμερα, ως εργαλείο για να κατανοήσει ζητήματα του παρόντος χωρίς αυτό να αποσυμπλέκεται από το φορτίο του παρελθόντος.
