του Θανάση Μουσόπουλου*
Συνεχίζουμε τον περίπατο με Κύπριους λογοτέχνες που γεννήθηκαν στην πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα.
Ο Τεύκρος Ανθίας (1903-1968) εργάστηκε στην Ελλάδα. Γνωστό έργο του είναι η ποιητική συλλογή «Τα σφυρίγματα του αλήτη» (Αθήνα, 1929). Το 1930 επέστρεψε στην Κύπρο, όπου αναμείχθηκε ενεργά στο αριστερό και εργατικό κίνημα. Πέθανε στο Λονδίνο το 1968.
Προσπάθησε, επηρεασμένος από το Βάρναλη, να εξαλείψει την κοινωνική αδικία και να εξυπηρετήσει τον ίδιο τον άνθρωπο. Στο όλο έργο του είναι εμφανής και η αγάπη του για την Κύπρο και την Ελλάδα.
Επίλογος
Αλήτη! Απόψε είν’ η βραδιά τόσο καλή, τόσο καλή.
Μπορείς να πας να κοιμηθείς σ’ ένα παγκάκι, αλήτη!
Πλάτυνε η σκέψη τη ζωή τόσο πολύ, τόσο πολύ,
που έκανε ο άνθρωπος τη γη κι όλο το σύμπαν σπίτι.
[…]
Αλήτη! Απόψε είν’ η βραδιά τόσο καλή, τόσο καλή.
Μπορείς να πας να κοιμηθείς σ’ ένα παγκάκι, αλήτη!
Πλάτυνε η σκέψη τη ζωή τόσο πολύ, τόσο πολύ,
που έκανε ο άνθρωπος τη γη κι όλο το σύμπαν: σπίτι.
Ο Αιμίλιος Χουρμούζιος (1904-1973), δημοσιογράφος, κριτικός θεάτρου, μεταφραστής και δοκιμιογράφος. Υπήρξε διευθυντής του περιοδικού Νέα Επιθεώρηση. Δημοσίευσε δοκίμια, μελέτες, κριτικές και άρθρα. Από το 1955 ως το 1964 γενικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου. Εκδότης το 1924 του πρώτου λογοτεχνικού περιοδικού Αβγή.
Για τα δοκίμιά του με τίτλο «Στράτευση κι Ελευθερία», ο Κώστας Τσιρόπουλος γράφει: «Ο Αιμ. Χουρμούζιος έζησε συνειδητά μέσα στην πυρίκαυστη περιοχή των μεγάλων ιδεολογικών ζυμώσεων του καιρού μας. Η πνευματική του αγρύπνια, η ιδεολογική τιμιότητά του, η πολυμέρεια της μόρφωσής του και το ελεύθερο φρόνημά του εκφράζονται σε κάθε ευκαιρία με μια υψηλή υπευθυνότητα».
Ένα απόσπασμα του Αιμίλιου Χουρμούζιου:
«Η Επιστήμη έφερε έναν τρομακτικό διχασμό στη ζωή του ανθρώπου. Εχώρισε τον φιλόσοφο από τον επιστήμονα και εκάλεσε την ανθρωπότητα και τον πολιτισμό της ν’ ακολουθήσουν, μ’ έναν επίδεσμο στα μάτια της ψυχής και της φιλοσοφικής σκέψεως που είναι η όρασή της, τη φτερωτή της πορεία. Στην αρχή την ακολουθήσαμε μ’ εμπιστοσύνη και μ’ αισιοδοξία. Στη μέση του δρόμου είχαμε διαισθανθεί πως εκεί όπου μας πάει δεν υπάρχει πια τρόπος επιστροφής. Και τώρα, έχουμε πια συνειδητοποιήσει πως πραγματικά δεν υπάρχει πια επιστροφή…».
Ο Θεοδόσης Πιερίδης (1908-1968) γεννήθηκε στο Τσέρι της Κύπρου και απεβίωσε στο Βουκουρέστι.
Τα παιδικά του χρόνια τα έζησε στην Κύπρο και στην Αίγυπτο όπου βρισκόταν εγκατεστημένη η οικογένειά του. Κατά το διάστημα 1949-1952 έζησε στο Παρίσι, όπου σπούδασε γαλλική φιλολογία και ιστορία του πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης.
Μετά την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου εντάχθηκε στη Διεθνή Ειρηνιστική Ένωση κι απετέλεσε στέλεχός της, ενώ με το φίλο του Στρατή Τσίρκα απετέλεσαν δραστήρια στελέχη του Ελληνικού Απελευθερωτικού Συνδέσμου.
Η ποίησή του είναι ρωμαλέα και χαρακτηρίζεται από βαθιά πίστη κι αγάπη προς τον άνθρωπο, αλλά και προς την ιδιαίτερή του πατρίδα, την Κύπρο. Διαπνέεται από τα μεγάλα ιδανικά της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της ειρήνης. Έγραψε σε παραδοσιακό και ελεύθερο στίχο.
Ονειροπόληση πάνω στα τείχη της Αμμοχώστου
Κ’ είχαμε ξεκινήσει και πάλι. / Μα ετούτη τη φορά μας κυνηγούσε με τα μεγάλα του άλματα / ο ανθρωποφάγος άνεμος της ήττας. / Νομίσαμε στην αρχή / πως οι άνθρωποι που τους κυνηγά ο ανθρωποφάγος άνεμος / γίνονται άνθρωποι κλειδομανταλωμένοι. / Ντρέπονται να δείξουνε τις πληγές τους. / Φεύγει ο καθένας μέσα σε μιαν απάτητη λαγκαδιά / σκύβει κουλουριασμένος στα δικά του χαλάσματα / γλείφει μια-μια τις πληγές του όσο να τις γιατρέψει.
Ο Λουκής Ακρίτας (1909 – 7 Φεβρουαρίου 1965) ασχολήθηκε με την πεζογραφία, το θέατρο και το δοκίμιο, δημοσιογράφος και πολιτικός. Το λογοτεχνικό του έργο διέπεται από την προοδευτική του ιδεολογία και την ανθρωπιστική του κοσμοθεωρία και χαρακτηρίζεται από μια αισιόδοξη προοπτική, που προκύπτει από την πίστη του στην ψυχική αντοχή των κοινωνικά αδικημένων.
Βουλευτής με την Ένωση Κέντρου στις εκλογές του 1963 και 1964. οπότε ως υφυπουργός Παιδείας υλοποίησε την Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση που εισηγήθηκε ο Ευάγγελος Παπανούτσος.
Ο Λουκής Ακρίτας έγραψε πολλά διηγήματα, μυθιστορήματα και θεατρικά έργα και καθιερώθηκε ως ένας από τους σημαντικότερους νεοέλληνες πεζογράφους. Το μυθιστόρημά του «Αρματωμένοι» (1947) θεωρείται ένα από τα καλύτερα του είδους.
Στο νατουραλιστικό-κοινωνικό μυθιστόρημα «Ο κάμπος» (1936), εμπνευσμένο από τις προσωπικές εμπειρίες του συγγραφέα, προβάλλεται ρεαλιστικά η αγροτική ζωή στην Κύπρο.
«Μια Κυριακή, λίγες μέρες προτού βγει ο Οκτώβρης, κατά το μεσημέρι, όλοι οι χωριάτες ήτανε μαζεμένοι στο καφενείο. Οι γυναίκες, παρέες-παρέες, κουβέντιαζαν στα σοκάκια.
Ένα μαύρο σύγνεφο φάνηκε να ’ρχεται απ’ την Καραμανιά. Έτσι σαν ένα τρίχινο σακί, γιομάτο άχερο. Ξεχώρισε απ’ τη μαυρίλα και τράβηξε κατά δώθε. Σιγά-σιγά μάκραινε και ζυγιαζότανε καμπόσο στο βουνό. Ύστερα ένας αγέρας φύσηξε και το σύγνεφο μοιράστηκε. Κουλουριάστηκε, κυλίστηκε κάπου δέκα λεπτά και πύκνωσε το λεπτό αράχνιασμα που απλώνονταν μεσούρανα. Η μαυρίλα σκόρπιζε και θάμπιζε παντού ο ουρανός. Σε μια στιγμή χοντρές σταλαματιές έπεσαν στη γης κι η σκόνη σηκώθηκε μαυρισμένη.
Οι γυναίκες πεταγόντουσαν στα σοκάκια. Έβγαζαν μια φωνή παράξενη και πήγαιναν όλες μαζί, έτσι όπως τα πρόβατα. Κι οι γερόντισσες πίσω απ’ τα παραθύρια, έκλαιγαν».
Όπως ο Λουκής Ακρίτας, έτσι και ο επόμενος δημιουργός συνδέεται με την πολιτική και την Ελλάδα. Ο Νίκος Κρανιδιώτης (1911-1997), διπλωμάτης, συγγραφέας και ποιητής. Γεννήθηκε στις 25 Νοεμβρίου 1911 στην Κερύνεια της Κύπρος. Σπούδασε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και διεθνείς σχέσεις στο Κέντρο Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ. Η επαναστατική του δράση είχε ως αποτέλεσμα τη φυλάκισή του από τις αγγλικές αρχές της Κύπρου.
Εξελέγη σύμβουλος της Εθναρχίας και συμμετέσχε σε πολλές διεθνείς αποστολές, ενώ έγινε πρέσβης της Κύπρου στην Αθήνα, με διαπίστευση για τα Βαλκάνια και την Ιταλία. Κατά τη διάρκεια της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών κατήγγειλε και συγκρούστηκε με το καθεστώς λόγω της στάσης που έδειξε αυτό στο ζήτημα της Κύπρου.
Το 1934 ίδρυσε το περιοδικό Κυπριακά Γράμματα, συνεργάστηκε με πληθώρα περιοδικών και εφημερίδων. Εμφανίστηκε στη λογοτεχνία το 1951 και στο συγγραφικό του έργο περιλαμβάνονται ποιητικά έργα, πεζογραφία, καθώς και μελέτες και δοκίμια φιλολογικού και πολιτικού περιεχομένου. Του απονεμήθηκαν πολλά βραβεία και τίτλοι.
Μνήμη Κερύνειας
Συλλογιέμαι τα χρόνια που πέρασαν, / τη μικρή πολιτεία,
που ακουμπημένη στη θάλασσα λαμποκοπούσε στον ήλιο,
τη γιαγιά Ελένη / που κατέβαζε το Θεό στο σπίτι της
και τον φίλευε κόλλυβα και μέλι.
Τις μεγάλες καλοκαιριάτικες μέρες, / που κρατούσαν ακίνητο τον ήλιο στη θάλασσα, / την ταραχή του εφηβικού έρωτα που κατέβαζε στη γη το φεγγάρι, / τα πρωινά, που χαμογελούσε το φως / μέσ’ απ’ τις χαραμάδες των κλειστών παραθυριών / κι άπλωνε στ’ αστραφτερά σεντόνια την κόκκινη δαντέλα του. […]
* Ο Θανάσης Μουσόπουλος είναι φιλόλογος, συγγραφέας, ποιητής
