Τακτικού ή στρατηγικού χαρακτήρα η υπαναχώρηση του Πουτζδεμόν;
του Ερρίκου Φινάλη
Ο χρόνος έχει συμπυκνωθεί τις τελευταίες δύο-τρεις εβδομάδες στην Καταλονία σε τέτοιο βαθμό ώστε να θυμίζει το δραματικό ελληνικό καλοκαίρι του 2015:
1 Δέκα μέρες πριν τη μέρα του δημοψηφίσματος για την Ανεξαρτησία, εκδηλώθηκε βίαιη επέμβαση του ισπανικού κράτους. Με εντολή του Ραχόι, οι στρατοχωροφύλακες της Guardia Civil εισέβαλαν σε κρατικά κτίρια, έδρες ΜΜΕ, τυπογραφεία και σπίτια, συνέλαβαν στελέχη της καταλανικής κυβέρνησης, κατάσχεσαν εκατομμύρια ψηφοδέλτια, αποπειράθηκαν εισβολή στα γραφεία του αριστερού καταλανικού κόμματος CUP στη Βαρκελώνη κ.λπ. Η πρωτοφανής καταστολή προκάλεσε μια γοργή ριζοσπαστικοποίηση ευρέων στρωμάτων, τροφοδοτώντας την υποδειγματική ειρηνική αντίσταση εκατοντάδων χιλιάδων Καταλανών, που μεταξύ άλλων τις επόμενες μέρες ίδρυσαν και στο τελευταίο χωριό επιτροπές υπεράσπισης του δημοψηφίσματος.
2 Η εβδομάδα που προηγήθηκε του δημοψηφίσματος σημαδεύτηκε από την ανοιχτή πλέον παρέμβαση ευρωπαϊκών θεσμών και «καταλανικών» τραπεζικών και επιχειρηματικών κύκλων κατά του δημοψηφίσματος. Από την άλλη, ο λαός στους δρόμους υποχρέωσε τον Πουτζδεμόν να αγνοήσει τις απειλές και να πάρει όλα τα απαραίτητα μέτρα για την πραγματοποίησή του. Η αδιαλλαξία και η κρατική βία της Μαδρίτης έσπρωξε και στρώματα που ως τότε τηρούσαν ενδιάμεση στάση στο στρατόπεδο της Ανεξαρτησίας. Η αντίσταση εξαπλώθηκε στα πανεπιστήμια, ενώ στο λιμάνι της Βαρκελώνης, όπου διαμένουν σε κρουαζιερόπλοια χιλιάδες αστυνομικοί, οι λιμενεργάτες τους έκαναν τη ζωή δύσκολη με κάθε τρόπο – π.χ. χτυπώντας όλη τη νύχτα τις σειρήνες για να μην μπορούν να κοιμηθούν.
3 Την προπαραμονή του δημοψηφίσματος έγινε αντιληπτή η πρόθεση της κυβέρνησης Ραχόι να καταλάβει στα σχολεία ώστε να αποτρέψει τη χρησιμοποίησή τους ως εκλογικών κέντρων. Οι γονείς των μαθητών άρχισαν να διανυκτερεύουν εκεί. Την παραμονή, μαζικές ανθρώπινες αλυσίδες απέτρεψαν την κατάληψή τους από την Guardia Civil, εκτός ελάχιστων περιπτώσεων. Την Κυριακή 1 Οκτωβρίου το δημοψήφισμα πραγματοποιήθηκε παρά την πρωτοφανή αστυνομική βία, με την Guardia Civil να κλέβει κάλπες και να τραυματίζει 900 πολίτες με πλαστικές σφαίρες και γκλομπ. Σύμφωνα με την καταλανική κυβέρνηση, 750.000 πολίτες εμποδίστηκαν να ψηφίσουν ή κατασχέθηκαν οι ψήφοι τους. Επί 2.287.000 που τελικά καταμετρήθηκαν (ποσοστό 43% των εγγεγραμμένων), το 92% τάχθηκε υπέρ της Ανεξαρτησίας. Η καταλανική κυβέρνηση δήλωσε ότι θεωρεί το αποτέλεσμα δεσμευτικό. Ο Ραχόι δήλωσε ότι «το δημοψήφισμα δεν έγινε».
4 Την επομένη του δημοψηφίσματος έγινε εμφανές ότι η κυβέρνηση Ραχόι είχε υποστεί πολιτική ήττα. Οι εικόνες της αστυνομικής βίας ενάντια σε ειρηνικούς εκλογείς πάγωσαν την κοινή γνώμη, και βάθυνε δραματικά το χάσμα μεταξύ της Μαδρίτης και των υπηκόων της. Τη μεθεπομένη η Καταλονία παρέλυσε από γενική απεργία, και σημειώθηκαν εκ νέου τεράστιες διαδηλώσεις. Η κυβέρνηση Πουτζδεμόν δήλωσε ότι συγκαλεί συνεδρίαση της καταλανικής βουλής, παρά την απαγόρευση του Ανώτατου Συνταγματικού Δικαστηρίου της Μαδρίτης, για τη Δευτέρα 9 Οκτωβρίου. Την ίδια μέρα κλήθηκαν να απολογηθούν στη Μαδρίτη, με την κατηγορία της ανταρσίας, μεταξύ άλλων Καταλανών αξιωματούχων και οι επικεφαλής της καταλανικής αστυνομίας (που κατηγορήθηκε ότι δεν εκτέλεσε ένθερμα το καθήκον της…).
5 Την Τετάρτη 4 Οκτωβρίου ο Ισπανός βασιλιάς Φίλιππος ο 6ος απηύθυνε διάγγελμα κατά των «έκνομων αποσχιστών», ο δε Ραχόι προειδοποίησε εκ νέου για εφαρμογή του άρθρου 155 (κατάργηση της αυτονομίας, παύση της καταλανικής κυβέρνησης και βουλής, ανάληψη διακυβέρνησης απευθείας από τη Μαδρίτη). Την Πέμπτη οι «καταλανικές» τράπεζες Banco Sabadell και CaixaBank, καθώς και μια σειρά μεγάλες εταιρίες, ανακοίνωσαν ότι θα αποχωρήσουν άμεσα από την Καταλονία εάν προχωρήσει η διαδικασία της Ανεξαρτησίας. Την Παρασκευή η ισπανική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι αποστέλλει στην Καταλονία την πρώτη στρατιωτική μονάδα (ένα τάγμα που πρόσφατα επέστρεψε από το Αφγανιστάν) «για να βοηθηθεί η Guardia Civil στην αποκατάσταση της τάξης».
6 Το περασμένο Σάββατο η κυβέρνηση Πουτζδεμόν ανέβαλε για την Τρίτη 10 Οκτωβρίου τη σύγκληση της καταλανικής βουλής. Ενθαρρυμένοι οι υποστηρικτές της Μαδρίτης, μεταξύ των οποίων ξεχώρισαν ακροδεξιές οργανώσεις και νοσταλγοί του Φράνκο, πραγματοποίησαν την Κυριακή μεγάλη διαδήλωση στη Βαρκελώνη κατά της Ανεξαρτησίας – με χιλιάδες να μεταφέρονται εκεί δωρεάν από επαρχίες του ισπανικού κράτους. Τη Δευτέρα 9 Οκτωβρίου ο Πάμπλο Κασάδο, εκπρόσωπος του Λαϊκού Κόμματος του Ραχόι, δήλωσε: «Ελπίζουμε ότι αύριο δεν θα υπάρξει καμία ανακήρυξη, διότι εκείνος που θα την έκανε θα μπορούσε να καταλήξει όπως ένας άλλος προκάτοχός του». Επρόκειτο για ευθεία αναφορά στον πρόεδρο της Καταλονίας Λουίς Κομπάνις, ο οποίος μετά την ήττα των Δημοκρατικών το 1939 κατέφυγε στη Γαλλία, συνελήφθη το 1940 από την Γκεστάπο, παραδόθηκε στον Φράνκο, βασανίστηκε επί 5 εβδομάδες και εκτελέστηκε στις 15 Οκτωβρίου 1940…
7 Τελικά την Τρίτη το βράδυ πραγματοποιήθηκε η επίμαχη «παράνομη» συνεδρίαση της καταλανικής βουλής. Οι βουλευτές της πλειοψηφίας που υποστηρίζει την Ανεξαρτησία (συνασπισμός «Μαζί για το Ναι» και Λίστα Λαϊκής Ενότητας/CUP) υπέγραψαν μια «ανεπίσημη» διακήρυξη Ανεξαρτησίας. Ταυτόχρονα ο Καταλανός πρόεδρος Πουτζδεμόν ανακοίνωσε ότι αναβάλλει την επίσημη ανακήρυξή της ώστε «να γίνουν διαπραγματεύσεις με τη Μαδρίτη με διεθνή διαμεσολάβηση». Το CUP διαφώνησε ανοιχτά με την αναβολή, και ανακοίνωσε την αποχή των 10 βουλευτών του από οιαδήποτε κοινοβουλευτική διαδικασία μέχρι την ανακήρυξη της Ανεξαρτησίας. Την επόμενη μέρα ο Ραχόι, με την ανοιχτή υποστήριξη των ισπανών «σοσιαλιστών», έδωσε διορία μίας εβδομάδας στην καταλανική κυβέρνηση «να επανέλθει πλήρως στη συνταγματική νομιμότητα».
Μια πρώτη απόπειρα εκτίμησης
Το καταλανικό ζήτημα προκάλεσε, προκαλεί και θα συνεχίσει να προκαλεί ισχυρούς τριγμούς τόσο στο ισπανικό κράτος όσο και στο «ευρωπαϊκό οικοδόμημα» – δύο αντιδραστικούς σχηματισμούς που καθημερινά αποδεικνύουν ότι δεν ανέχονται αποκλίσεις. Η Μαδρίτη και οι σύμμαχοί της βρέθηκαν ήδη αντιμέτωποι με την ενότητα και τη γοργή ριζοσπαστικοποίηση μεγάλου μέρους του καταλανικού λαού. Ήταν εξάλλου η πίεση του λαϊκού κινήματος που εξανάγκασε τη μετριοπαθή καταλανική ηγεσία να τηρήσει μέχρις ενός σημείου τις δεσμεύσεις της. Από την άλλη, η κυβέρνηση Ραχόι μπορούσε να μετράει στη στήριξη τόσο των ευρωπαϊκών θεσμών και της χρηματοπιστωτικής και επιχειρηματικής ελίτ, όσο της ισπανικής αντιπολίτευσης. Ακόμη, υπέρ της λειτούργησαν οι ψευδαισθήσεις ότι τελικά θα υπάρξει κάποια παρέμβαση από την Ευρώπη ή εν πάση περιπτώσει μια σχετικά εύκολη πορεία προς την Ανεξαρτησία.
Αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε εξέλιξη μια υποχώρηση, το σύνθημα για την οποία έδωσε η «αναβολή» του Πουτζδεμόν – που μένει να φανεί αν είναι τακτικού ή στρατηγικού χαρακτήρα. Οπωσδήποτε, αντικειμενικά πλήττει και αποθαρρύνει την ευρεία λαϊκή ενότητα που επιτεύχθηκε το προηγούμενο διάστημα στην Καταλονία, με βασικό κορμό και «μοχλό πίεσης» τα συμπιεζόμενα μικροαστικά στρώματα και την εργατική τάξη. Την ίδια στιγμή, ενισχύονται οι φόβοι ότι το τμήμα εκείνο της καταλανικής μεσαίας αστικής τάξης που έχει ταχθεί υπέρ της Ανεξαρτησίας επιστρέφει στον τακτικισμό των διαπραγματεύσεων, με «ρεαλιστικό» στόχο την απόσπαση μεγαλύτερων παραχωρήσεων από τη Μαδρίτη. Ωστόσο αυτή η τακτική, πέραν της ζημιάς που προκαλεί στο αγωνιστικό φρόνημα, προσκρούει σε τρία μεγάλα εμπόδια: 1) Την αδιαλλαξία του ισπανικού κράτους και του διακομματικού ισπανικού εθνικισμού. 2) Την απόφαση της Ε.Ε. να στηρίξει την κυβέρνηση Ραχόι και το σημερινό στάτους κβο. 3) Την κάθετη αντίθεση της «καταλανικής» ελίτ σε οποιαδήποτε ανεξαρτησιακή περιπέτεια.
Όμως ό,τι και να γίνει τις επόμενες ημέρες και εβδομάδες, η απέχθεια προς το συγκεντρωτικό, ιστορικά αντιδραστικό και διεφθαρμένο βαθύ κράτος της Μαδρίτης έχει ποτίσει για τα καλά την κοινωνική πλειοψηφία στην Καταλονία – και όχι μόνο. Η μαζική πολιτική ανυπακοή, οι λαϊκές επιτροπές υπεράσπισης του δημοψηφίσματος, η επιβλητική γενική απεργία, δείχνουν τη δυνατότητα οικοδόμησης δομών ικανών να υπερβούν τη διστακτικότητα ή/και τη συνδιαλλαγή του παραδοσιακού πολιτικού κόσμου. Η (μέχρι πριν λίγα χρόνια περιθωριακή) πεποίθηση ότι το ισπανικό κράτος δεν επιδέχεται μεταρρύθμισης είναι πλέον ισχυρότερη παρά ποτέ. Το πόσο γρήγορα και πόσο έντονα θα εκφραστεί και πάλι θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από το αν ριζοσπαστικές δυνάμεις, όπως το CUP, κατορθώσουν να διαλύσουν τις ψευδαισθήσεις και να αποτρέψουν την αποστράτευση προβάλλοντας ένα πειστικό εναλλακτικό σχέδιο. Σε μια τέτοια προσπάθεια θα έχουν έναν ακούσιο αλλά ισχυρό βοηθό: την αλαζονεία και τον αυταρχισμό της Μαδρίτης.
