Του Στέλιου Θεοδωρίδη
Ο Κόκινος Καπνάς, δηλαδή ο Κόκκινος Καπνεργάτης, ήταν μια σημαντική ελληνική σοβιετική εφημερίδα που εκδιδόταν στο σοβιετικό Καύκασο, τη δεκαετία του ’30. Η πρόσφατη κυκλοφορία της μελέτης του ιστορικού Βλάση Αγτζίδη με τίτλο Η εφημερίδα Κόκινος Καπνας και ο ελληνισμός του Καυκάσου (1932-1937) από τις Εναλλακτικές Εκδόσεις, ξανάφερε στην επικαιρότητα τη συζήτηση για μια από τις πλέον φωτεινές αλλά άγνωστες σελίδες του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος.
Γιατί, κάποιες από τις πιο σημαντικές στιγμές του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος σχετίζονται με την περίοδο εκείνη στην ΕΣΣΔ, όπου «Οι Έλληνες κομμουνιστές πήραν την εξουσία και την άσκησαν κατά το δοκούν», όπως αναφέρει ο συγγραφέας. Τα όσα συγκλονιστικά συνέβησαν στις ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας από το 1917 έως και το 1937 αποτελούν, μέχρι σήμερα, μια άγνωστη σελίδα του κινήματος.
Το νέο αυτό βιβλίο βοηθά να κατανοήσουμε το πώς ήταν οργανωμένες ο μεγάλες ελληνικές κοινότητες της Σοβιετικής Ένωσης, το πώς ασκούσαν την εξουσία οι ελληνικές κομματικές οργανώσεις, το πώς συμμετείχαν στις προσπάθειες αλλαγής της κοινωνικής δομής, το πώς προσπαθούσαν να υλοποιήσουν κάθε τολμηρή και ριζοσπαστική σκέψη που επωαζόταν στους κόλπους της ελληνικής αριστερής διανόησης. Η αντικατάσταση της ιστορικής γραφής με τη φωνητική, δηλαδή του 24γράμματου αλφαβήτου με το 20γράμματο, μας φέρνει μπροστά σε ένα πρωτοποριακό εγχείρημα. Για τον Κόκκινο Καπνά ο συγγραφέας γράφει: «Είναι ένα από τα λίγα τεκμήρια ενός μοναδικού ιστορικού πειράματος που διασώθηκαν. Σχετίζεται με τη διαμόρφωση του σημαντικού σοβιετικού ελληνισμού, πλήρως αυτονομημένου από την Ελλάδα και σε σύγκρουση με το ιδεολόγημα της “μητέρας-πατρίδας”. Ενός ελληνισμού που συγκροτήθηκε τότε σ’ ένα ιδιαίτερο ελληνικό κέντρο, απέκτησε εσωτερική ζωή και ενδιαφέρουσες δομές, υπήρξε το καταφύγιο και το αποκούμπι των κυνηγημένων αριστερών από την “αστική Ελλάδα”, συνομίλησε ισότιμα με το σοβιετικό περιβάλλον, υλοποίησε τις πλέον προχωρημένες ιδέες του ελληνικού δημοτικισμού….
Ο Κόκκινος Καπνάς (Κόκινος Καπνας) ήταν ένα επίσημο σοβιετικό ελληνικό έντυπο του Μεσοπολέμου. Εξέφρασε τη συνάντηση των σοβιετικών αντιλήψεων για την κοινωνία και τον πολιτισμό με τις ριζοσπαστικότερες ελληνικές θέσεις. Στις σελίδες του αποτυπώνεται ένας ελληνικός καθεστωτικός κομμουνιστικός λόγος. Οι νέοι κώδικες που εισήχθησαν στη σοβιετική κοινωνία είναι παρόντες στην εφημερίδα, δίνοντας μια μοναδική ευκαιρία αποκρυπτογράφησης των μηχανισμών ελέγχου και των μεθόδων που είχαν εφευρεθεί για να εξυπηρετήσουν την ανάγκη του βίαιου μετασχηματισμού.»
Το τραγικό τέλος αυτής της εκπληκτικής προσπάθειας του σοβιετικού ελληνισμού υπήρξε απόρροια της παραμόρφωσης της σοσιαλιστικής οικοδόμησης στην ΕΣΣΔ, όταν επικράτησε ολοκληρωτικά ένας μηχανισμός, αποκομμένος από την κοινωνία και ανεξέλεγκτος από το προλεταριάτο. Έτσι, λόγω και των ανεπαρκειών του ελλαδικού μας χώρου, μια από τις πλέον φωτεινές σελίδες του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος μετατράπηκε σε άγνωστο τόπο και σε ανεπιθύμητο ιστορικό φαινόμενο.
