Ο λαϊκισμός ως τόπος και τρόπος αντίστασης
Του Τάσου Βαρούνη
Η επίθεση στον λαϊκισμό είναι σήμερα ο κοινός τόπος όλων των κυρίαρχων δυνάμεων, ειδικά στον δυτικό κόσμο. Μπορεί να αποκτά διαφορετικές μορφές και αποχρώσεις, να διατρέχει μια μεγάλη ποικιλία και εύρος αντιπάλων, να είναι συμβατή με πολιτικές φαινομενικά ανόμοιες, να αξιοποιείται για την εμπέδωση πλανητικών ή τοπικών συσχετισμών. Δεν πρόκειται λοιπόν καθόλου για μια τυχαία στάση. Στην πραγματικότητα αποτελεί υλικό και ιδεολογικό όπλο απέναντι στους λαούς και τις συνειδήσεις τους.
Σήμερα, η μόνη επιτρεπτή σύνθεση είναι ο ενιαίος κόσμος του κεφαλαίου, του φιλελευθερισμού και της παγκοσμιοποίησης. Όλες οι υπόλοιπες επιλογές δεν αποτελούν παρά εκτροπές. Ακόμα κι όταν δίνεται στον λαό η δυνατότητα να πάρει θέση (π.χ. δημοψηφίσματα ή και εκλογές) τα αποτελέσματα συνήθως απαιτούν διόρθωση. Γιατί οι φτωχοί δεν ξέρουν. Δεν γνωρίζουν το καλό τους. Αγνοούν τα δεδομένα και τους νόμους των πραγμάτων. Ενίοτε παρασύρονται ή μπερδεύονται. Και σίγουρα δεν μπορούν να φανταστούν τα κάθε φορά «χειρότερα», εγκλωβισμένοι στο μεροδούλι-μεροφάι. Ο αγώνας ενάντια στον λαϊκισμό είναι ταυτόχρονα ένδειξη φόβου και επίθεση στην Πολιτική που φαίνεται να επιστρέφει μετά το τέλος του «τέλους της Ιστορίας».
Ο λαϊκισμός αποτελεί μια μορφή άμυνας. Ένα σκίρτημα, ένα «είμαστε κι εμείς εδώ». Μια φωνή διαμαρτυρίας απέναντι στην ανεξέλεγκτη μεν αλλά όχι ακριβώς ανεξήγητη πορεία του σημερινού κόσμου. Μια αμφισβήτηση της αφήγησης ότι σήμερα η κοινωνία και ο κόσμος γενικώς προοδεύουν. Γι’ αυτό και πολύ συχνά ο λαϊκισμός και οι φορείς του παρουσιάζονται ως καθυστερημένοι, οπισθοδρομικοί, συντηρητικοί. Μα καμιά άρνηση δεν είναι ολοκληρωτικά τυφλή. Μπορεί ανεπαίσθητα και ασυγκρότητα, αλλά κατά βάθος ωθείται από τις εικόνες ενός καλύτερου παρελθόντος ή ενός προσδοκώμενου μέλλοντος. Το να καταλαβαίνεις ότι κάτι δεν πάει καλά, το να δηλώσεις ένα ΟΧΙ εν ονόματι του παρόντος σου ως υποτελή, δυστυχισμένου, καταπιεσμένου δεν είναι μικρή υπόθεση και τίποτα δεν μπορεί να προχωρήσει εκτός αυτής της διεργασίας. Ακόμα και ως αντίδραση ή και μίσος ενάντια στους φορείς της κυρίαρχης εξουσίας, ο λαϊκισμός εμπεριέχει σημαντικά φορτία.
Ο λαϊκισμός είναι και ο τρόπος με τον οποίο εμφανίζονται σήμερα μια σειρά αντιστάσεις και κινήματα. Οι διαχωριστικές γραμμές μοιάζουν απόλυτες, απλοϊκές και ξεπερνούν τις ιδεολογικές σχηματοποιήσεις περασμένων εποχών. Το «εμείς» εμφανίζεται –και είναι- πιο ευρύχωρο, ποικιλόμορφο, αντιφατικό. Από τα κινήματα των Αγανακτισμένων, από το 99% του Occupy Wall Street μέχρι τα κοινωνικά και πολιτικά μπλοκ που έφτασαν στην διακυβέρνηση σε χώρες της Λατινικής Αμερικής. Σήμερα δεν κινδυνεύουμε από κάποια σύνθεση ή ενότητα που τάχα θα ξεθωριάσει τις ταξικές αντιθέσεις μέσα στον ίδιο το λαό αλλά από το ακριβώς ανάποδο. Από τη διάλυση της ίδιας της συγκρότησής μας ως κοινωνία. Γι’ αυτό και ίσως είναι σοφότερες ορισμένες αντιδράσεις που όχι μόνο δεν επιζητούν την απελευθέρωση από κάθε δεσμό και κοινό τόπο, αλλά την υπεράσπιση ορισμένων και τη δημιουργία νέων. Και γι’ αυτό από τη μεριά τους όσοι στιγματίζουν τον λαϊκισμό, τον συνοδεύουν συνήθως με τον εθνικισμό.
Το αφ’ υψηλού ερώτημα του «τι χωράει» μέσα στις εκφράσεις της λαϊκής ψυχής οφείλει να αντικατασταθεί από το πρακτικό ερώτημα του τι μπορεί να δημιουργηθεί, τέτοιο που να επιτρέπει καλύτερες μέρες. Θα ζούμε εντός της πολυμορφίας των αμφισβητήσεων του «συστήματος» αλλά και εντός των λύσεων που θα προταθούν από το ίδιο στη βάση των αδιεξόδων του. Η απαίτηση για «καθαρότητα» όχι απλά δε βοηθά αλλά συχνά συσκοτίζει. Δεν μπορεί για παράδειγμα, πρώτα να θεωρούνται ανεπίτρεπτες και λαϊκίστικες οι γιούχες στους πολιτικούς κι έπειτα η άνοδος μιας λαϊκίστικης ακροδεξιάς να λειτουργεί ως φόβητρο και να «αναγκάζει» σε σύμπνοια ή ανοχή προς τις κυρίαρχες δυνάμεις.
Ο λαός δεν είναι αντικείμενο προς χειραγώγηση ή προς διδαχή. Η λαϊκότητα δεν είναι η ερευνητική παρατήρηση και η μετέπειτα κάθοδος στον «λαουτζίκο» και τον «κοσμάκη». Ούτε η «λαϊκομαγκιά», το «είμαστε ο λαός», το «να ξυπνήσει ο λαός». Δεν είναι η γνώση των προβλημάτων του λαού και οι προτάσεις για την επίλυσή τους, η αναφορά σε αυτόν, το «εν ονόματι». Είναι οι καθημερινοί άνθρωποι και ο ριζοσπαστισμός τους που συχνά υποτιμούνται με διαφορετικό ίσως τρόπο από «αριστερή» και «δεξιά» σκοπιά.
Αν οι συνταγές των ισχυρών δεν ήταν προκλητικά αποτυχημένες για την ανθρωπότητα -άρα κατά μία έννοια «δεν ξέρουν»- θα μπορούσαμε να αναρωτηθούμε εκ νέου πάνω στο διαρκές φιλοσοφικό και πρακτικό ζήτημα περί αλήθειας, γνώσης, γνώμης και τελικά δημοκρατίας.
Δείτε εδώ ολόκληρο το αφιέρωμα του Δρόμου με τίτλο: Το φάντασμα του λαϊκισμού πλανιέται πάνω από την Δύση.
