Ο Βάσκος πολιτικός και διανοούμενος Inaki Irazabalbeitia Fernandez μιλά για την ιστορικότητα και τη σημερινή σημασία του ζητήματος της Καταλονίας
Αναδημοσιεύουμε εδώ ορισμένα εκτενή αποσπάσματα από τη συνέντευξη που έδωσε ο Inaki Irazabalbeitia Fernandez στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και στον δημοσιογράφο Δημήτρη Κωνσταντακόπουλο. Ο Fernandez είναι μέλος του Γραφείου του Βασκικού Κόμματος Aralar και πρώην ευρωβουλευτής της ομάδας των Πρασίνων-Ελεύθερη Ευρωπαϊκή Συμμαχία. Ο αναγνώστης θα διαπιστώσει ότι στο κείμενο που ακολουθεί αναλύονται ορισμένες πολύ ενδιαφέρουσες πλευρές του ζητήματος της Καταλονίας. Ο τίτλος και οι μεσότιτλοι είναι του Δρόμου.
Για τις ιστορικές ρίζες του ζητήματος τις Καταλονίας
Είναι αδύνατο να καταλάβουμε την παρούσα κατάσταση στην Καταλονία χωρίς να δούμε την ιστορία της. Στα τέλη του Μεσαίωνα, υπήρχαν τέσσερα χριστιανικά βασίλεια στην Ιβηρική χερσόνησο, η Αραγωνία, η Καστίλη, η Ναβάρα και η Πορτογαλία. Η Καταλονία ήταν τμήμα του βασιλείου της Αραγωνίας, που διέθετε μια «συνομοσπονδιακή» δομή εντός της οποίας το πριγκιπάτο της Καταλονίας είχε τους δικούς του θεσμούς και νόμους. Το 1469, ο Φερδινάνδος ο 2ος της Αραγωνίας παντρεύτηκε την Ισαβέλλα της Καστίλλης, ενώνοντας τα δύο βασίλεια υπό ένα στέμμα, αλλά με κάθε βασίλειο να διατηρεί τους δικούς του θεσμούς και νόμους.
Η Ισπανία δεν υπήρξε ενιαίο βασίλειο και οι βασιλείς της δεν ονομάζονταν Βασιλείς της Ισπανίας, αλλά της Αραγωνίας, της Καστίλης, της Ναβάρα, ο κόμης της Μολίνα… Στην Καταλονία η κατάσταση άλλαξε το 1714. Στον πόλεμο διαδοχής για τον ισπανικό θρόνο, η Αραγωνία, περιλαμβανομένης της Καταλονίας, υποστήριξε τον Κάρολο των Αψβούργων εναντίον του Φίλιππου Ντ’ Ανζού, που τον υποστήριζε η Καστίλλη. Ο Κάρολος έχασε και αυτή η ήττα οδήγησε στην εξαφάνιση του στέμματος της Αραγωνίας και όλων των νόμων και θεσμών της.
Η Καταλονία έγινε μια περιοχή σαν τις άλλες, υπό το στέμμα της Καστίλλης. Το αντίθετο συνέβη στη Χώρα των Βάσκων που διατήρησε τους νόμους της και τους θεσμούς της ως τα μέσα του 19ου αιώνα, ως αποτέλεσμα των πολέμων διαδοχής του ισπανικού θρόνου που έγιναν γνωστοί ως οι πόλεμοι των Καρλιστών, όπου η Χώρα των Βάσκων συμμάχησε με την πλευρά που ηττήθηκε.
Οι Καταλανοί διατήρησαν πάντα ένα αίσθημα ταυτότητας ως λαός. Οι προτάσεις για μια ομοσπονδιακή Ισπανία που έγιναν στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα προήρχοντο από την Καταλονία. Το 1931, ταυτόχρονα με την ανακήρυξη της Δημοκρατίας στην Ισπανία, ανακηρύχθηκε και η Δημοκρατία της Καταλονίας.
Μεταξύ 1932 και 1939, η Καταλονία είχε ένα καθεστώς αυτονομίας με ευρείες εξουσίες. Ακολούθησε ο Φρανκισμός, μια από τις σκοτεινότερες εποχές για όλους τους λαούς και τα έθνη της Ισπανίας. Μεταξύ πολλών άλλων μορφών καταπίεσης, απαγορεύθηκε και η χρήση άλλων γλωσσών πλην των ισπανικών.
Για την εξέλιξη του καταλανικού ζητήματος
μετά τον τερματισμό του καθεστώτος του Φράνκο
Μετά τον θάνατο του Φράνκο το 1975 και με τη διαδικασία εκδημοκρατισμού των κρατικών δομών, ετέθη και το θέμα του δικαιώματος των εθνών που συναποτελούν την Ισπανία στην αυτοδιάθεση και, τελικά, το αναγνώρισε ακόμα και το Σοσιαλιστικό Κόμμα (PSOE). Τα έθνη ήταν η Καταλονία, η Γκαλίθια –ή Γαλικία- και η Χώρα των Βάσκων. Εντούτοις, εξαιτίας της ισχύος του στρατού και άλλων θεσμών του Φρανκισμού, το σύνταγμα του 1978 δεν αναγνώρισε το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης και πήρε θέση υπέρ της ακατάλυτης ενότητας του ισπανικού έθνους. Δηλαδή αναγνώρισε την Ισπανία ως ένα μόνο έθνος, όχι ως έθνος των εθνών.
Το σύνταγμα αναγνώρισε τις λεγόμενες εθνικότητες (Καταλονία, Γκαλίθια και Χώρα των Βάσκων) και άνοιξε τον δρόμο για την αυτονομία περιοχών όπως η Murcia ή η La Rioja που δεν είχαν ποτέ μια δική τους ταυτότητα. Το 1979, η Καταλονία συμφώνησε με το ισπανικό κράτος ένα καθεστώς αυτονομίας που της παρέσχε ευρείες εξουσίες στη εκπαίδευση, την εσωτερική της οργάνωση και άλλους τομείς, όχι όμως στην επιβολή και συλλογή φόρων. Αυτό σημαίνει ότι η Καταλονία εξαρτάται από τη Μαδρίτη για να χρηματοδοτήσει την αυτονομία της.
Στον τομέα των οικονομικών η Καταλονία έμεινε στο ίδιο επίπεδο με τις αυτόνομες περιοχές που δεν διαθέτουν δικές τους γλώσσες και πολιτιστικές παραδόσεις. Το καθεστώς της Χώρας των Βάσκων και την Αυτόνομης Κοινότητας της Ναβάρα είναι διαφορετικό γιατί αυτές εισπράττουν απευθείας φόρους και μετά αποδίδουν ένα τμήμα τους στη Μαδρίτη. Μια από τις ρίζες της τωρινής κατάστασης βρίσκεται εκεί.
Για το κυριότερο εμπόδιο στην καταλανική αυτοδιάθεση
Η μάχη στην Καταλονία δεν είναι μόνο για το θέμα του δικαιώματος να πάρει αυτή την απόφαση, αλλά και για την υπεράσπιση των βασικών δημοκρατικών δικαιωμάτων. Οι Ποδέμος το βλέπουν καθαρά αυτό. Οι Σοσιαλιστές δεν το αντιλαμβάνονται και πάντως δεν απαντούν επ’ αυτού. Η κοινωνική διάσταση της καταλάνικης διαδικασίας είναι αναμφισβήτητη. Η πολιτική διάβρωσης των κοινωνικών και οικονομικών δικαιωμάτων, που εφήρμοσε το Λαϊκό Κόμμα, με τη δικαιολογία της οικονομικής κρίσης, οδήγησε πλατιά λαϊκά στρώματα της Καταλονίας να υποστηρίξουν την ανεξαρτησία, τη δημιουργία ενός νέου κράτους, ώστε να μπορέσουν να αποβλέψουν σε μια κοινωνία περισσότερης δικαιοσύνης και ισότητας.
Είναι σαφές ότι ούτε οι Βρυξέλλες, ούτε οι ευρωπαϊκές καγκελαρίες είναι πολύ ενθουσιασμένες με την ιδέα ενός δημοψηφίσματος για την αυτοδιάθεση στην Καταλονία, αν και με τα προηγούμενα του Κεμπέκ και, κυρίως, της Σκωτίας, δεν μπορούν να υιοθετήσουν μια πολεμοχαρή στάση εναντίον του.
Το κυριότερο εμπόδιο στην καταλανική αυτοδιάθεση είναι η κοσμοθεωρία και η αντίληψη που έχει για τη δημοκρατία ο ισπανικός εθνικισμός, που είναι στην ψυχή του καστιλιάνικος εθνικισμός. Σε κάθε περίπτωση και δεδομένης της αντιδημοκρατικής στροφής της ισπανικής κυβέρνησης και των συνεπειών που μπορεί να έχει για τη σταθερότητα μέσα στην Ένωση, η Ευρώπη πιθανώς θα αναγκαστεί να επέμβει με κάποιο τρόπο για να αποφύγει μεγάλα κακά.
Για το αν τα κινήματα υπέρ της ανεξαρτησίας της Καταλονίας
συνιστούν ένα είδος «εθνικισμού των πλουσίων»
Δημιουργήματα όπως η Παντανία (σ.σ. το κράτος που προτείνει να ιδρυθεί η Λίγκα του Βορρά και άλλοι στη Βόρειο Ιταλία) και τα «εθνικιστικά» κινήματα που τα υποστηρίζουν θα μπορούσαν να ειδωθούν ως ο «εθνικισμός» των πλουσίων. Αλλά αυτή δεν είναι η περίπτωση ούτε της Καταλονίας, ούτε άλλων εθνών και ιστορικών περιοχών στην Ευρώπη. Δεν νομίζω ότι η Κορσική, η Σαρδηνία, η Γκαλίθια ή η Ουαλία μπορούν να θεωρηθούν πλούσια έθνη. Η Καταλονία έχει μια σαφή πολιτιστική και ιστορική ταυτότητα, έστω κι αν, προσωπικά βέβαια, αν μου επιτρέπετε, πιστεύω ότι το επιχείρημα υπέρ της αυτοδιάθεσης πρέπει να προκύπτει κυρίως από τη θέληση των πολιτών. Οι πολίτες της Καταλονίας νοιώθουν ότι συμμετέχουν σε μια διαφορετική κοινωνική πραγματικότητα, ούτε καλύτερη, ούτε χειρότερη από οποιαδήποτε άλλη. Είναι γεγονός ότι η Καταλονία είναι μια πλούσια βιομηχανική περιοχή συγκρινόμενη με άλλες περιοχές, και μέσω της συμβολής της στα οικονομικά της Ισπανίας ήταν και είναι αλληλέγγυα με τις φτωχότερες περιοχές. Ταυτόχρονα υπάρχει μια αίσθηση κακομεταχείρισης από τη Μαδρίτη, εν σχέσει με τις υποδομές. Σου λένε φτιάξανε ένα τραίνο υψηλής ταχύτητας για την Cuenca, μια πόλη 55.000 κατοίκων, που χρησιμοποιούνταν κατά μέσο όρο από επτά επιβάτες την ημέρα και ήδη έχει διακόψει τη λειτουργία του. Τη στιγμή που η όλη σιδηροδρομική υποδομή είναι απηρχαιωμένη γιατί η Μαδρίτη δεν επενδύει σε αυτή. Ανάλογα συμβαίνουν με τα αεροδρόμια και τους αυτοκινητοδρόμους.
Για την Αριστερά και τον χαρακτήρα του ισπανικού κράτους
Αν η ισπανική Αριστερά ήταν αρκετά έξυπνη, θα καταλάβαινε ότι μια λύση αυτοδιάθεσης στο καταλάνικο πρόβλημα θα τερμάτιζε το καθεστώς του 1978 που, από ορισμένες απόψεις, είναι η συνέχεια του καθεστώτος του Φράνκο. Επιπλέον θα δημιουργούσε τη δυνατότητα εγκαθίδρυσης ενός αληθινά δημοκρατικού και ρεπουμπλικανικού καθεστώτος στην Ισπανία. Οι προοδευτικές αλλαγές στην Ισπανία έγιναν πάντα από την περιφέρεια, ποτέ από το κέντρο. Φαίνεται ότι οι Ποδέμος, την τελείως τελευταία περίοδο, άρχισαν να βλέπουν το φως!
