Συνέντευξη στον Αλέξη Θεοδωρίδη
Τη Δευτέρα 1η Απριλίου το Ινστιτούτο Κοινωνικών Ερευνών «Δημήτρης Μπάτσης» θα πραγματοποιήσει μια ενδιαφέρουσα διαδικτυακή εκδήλωση με θέμα «Οικονομική, Κοινωνική και Γεω-στρατηγική Πολιτική της Δημοκρατίας της Τουρκίας: Συνοχή και Στόχοι». Με αφορμή την εκδήλωση μιλήσαμε με τον Γιάννη Θεοδοσίου, πρόεδρο του Ινστιτούτου Κοινωνικών Ερευνών «Δημήτρης Μπάτσης» και καθηγητή στο Τμήμα Οικονομικώv, University of Aberdeen Business School, University of Aberdeen. Στο παρόν φύλλο του Δρόμου δημοσιεύουμε το πρώτο μέρος της συνέντευξης.
Ποιο είναι το ισοζύγιο ισχύος Ελλάδας και Τουρκίας; Πώς επηρεάζεται από την παρούσα κατάσταση στην οικονομία της Ελλάδας μετά από 13 χρόνια μνημόνια, πανδημία, πληθωρισμό κ.λπ.;
Η Τουρκία, με πληθυσμό περίπου 85 εκατομμυρίων κατοίκων, αποτελεί μια σημαντική οικονομία με τις οικονομικές επιδόσεις της να βρίσκονται σε ανοδική πορεία. Το ΑΕΠ της ανέρχεται σε περίπου 905 δισεκατομμύρια. Το 2022 οι Ακαθάριστες Επενδύσεις Παγίου Κεφαλαίου (ΑΕΠΚ) ως ποσοστό του ΑΕΠ ήταν 29%, από 15% το 1980. Το 2022 το εθνικό χρέος ήταν περίπου 32% του ΑΕΠ και, το σημαντικότερο, η μεταποιητική της παραγωγή ως ποσοστό του ΑΕΠ ήταν περίπου 22%. Η συνολική βιομηχανική της παραγωγή ήταν 31%, οι υπηρεσίες 52% και η γεωργική παραγωγή 6,5% του ΑΕΠ. Οι εισαγωγές της Τουρκίας ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι περίπου 43%.
Όσον αφορά την κοινωνική ανάπτυξη, οι δαπάνες της Τουρκίας για την εκπαίδευση ανέρχονται στο 12,5% και οι αμυντικές δαπάνες μόλις στο 4% του ετήσιου προϋπολογισμού της. Το κατά κεφαλήν Ακαθάριστο Εθνικό Εισόδημα της Τουρκίας είναι 31.033 US$ σε σταθερές τιμές του 2017 σε όρους ισοτιμίας αγοραστικής δύναμης. Ο Δείκτης Ανθρώπινης Ανάπτυξης (ΔΑΑ) ήταν 0,84 το 2021 (συγκρινόμενο για παράδειγμα με την πιο υψηλή κατάταξη της Δανίας ή της Ισλανδίας, που είναι 0,94 και 0,95 αντίστοιχα). Ο ΔΑΑ είναι ένα συνοπτικό μέτρο των μέσων επιτευγμάτων σε βασικές διαστάσεις της ανθρώπινης ανάπτυξης: α) το προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση, β) η διάσταση της εκπαίδευσης που μετράται από τον μέσο όρο των ετών σχολικής εκπαίδευσης για ενήλικες ηλικίας 25 ετών, γ) τα αναμενόμενα έτη σχολικής εκπαίδευσης για τα παιδιά της σχολικής ηλικίας, και δ) η διάσταση του βιοτικού επιπέδου που μετράται από το κατά κεφαλήν ακαθάριστο εθνικό εισόδημα. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι η κυβέρνηση της Τουρκίας διαχειρίζεται τη δημοσιονομική και νομισματική πολιτική της, και συνεπώς είναι σε θέση να στηρίξει μέσω αυτών τους τομείς της οικονομίας που οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής της κρίνουν κατάλληλους.
Όπως επεσήμανε ο Βρετανός οικονομολόγος Γουνεϊ Γκοντλεϊ, «αν χάσεις ή παραιτηθείς από τη δυνατότητα να εκδίδεις το δικό σου νόμισμα, αποκτάς ουσιαστικά το καθεστώς μιας τοπικής αρχής ή αποικίας». Εν προκειμένω η Ελλάδα βρίσκεται σε μη ικανοποιητική θέση διότι, λόγω της εμπλοκής της στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.), έχει χάσει τη δυνατότητα να χρησιμοποιεί τα μέσα δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής, με αποτέλεσμα η οικονομία της να βρίσκεται σε μεγάλο βαθμό υπό τον έλεγχο των πολιτικών και οικονομικών ελίτ και των μη εκλεγμένων γραφειοκρατών που ελέγχουν τους μοχλούς εξουσίας στις Βρυξέλλες. Σε αντίθεση με τις πεποιθήσεις πολλών αναλυτών, η αδυναμία των Ελληνικών κυβερνήσεων να διαχειρίζονται τη δημοσιονομική και νομισματική πολιτική έχει εμποδίσει σε μεγάλο βαθμό την ανάπτυξη της εθνικής οικονομίας. Από το 2010 το ελληνικό πολιτικό κατεστημένο που εφαρμόζει το νεοφιλελεύθερο πολιτικό πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής της Ε.Ε. έχει επιβάλλει την εφαρμογή ενός «πειρατικού καπιταλιστικού παραδείσου». Αυτό περιλαμβάνει την πώληση της πλειοψηφίας της δημόσιας περιουσίας σε ιδιωτικά συμφέροντα (εγχώρια ή διεθνή) σε εξευτελιστικές τιμές, την εγκατάλειψη κάθε βιομηχανικής πολιτικής, περικοπές σε μισθούς και συντάξεις, αυξήσεις στη φορολογία, πλήρη χαλάρωση κάθε συλλογικής σύμβασης, απολύσεις για τους υπαλλήλους του δημόσιου τομέα και σοβαρές περικοπές στη χρηματοδότηση του ήδη υποχρηματοδοτούμενου συστήματος υγείας και παιδείας. Όλα τα παραπάνω έχουν φτωχοποιήσει μια μεγάλη ομάδα από τα 10,5 εκατομμύρια του ελληνικού πληθυσμού.
Οι πολιτικές αυτές αποδεκάτισαν το παραγωγικό δυναμικό της Ελλάδας. Το ΑΕΠ της χώρας μειώθηκε από περίπου 356 δισεκατομμύρια το 2007 σε 219 δισεκατομμύρια το 2022. Κατά την ίδια περίοδο, ο ακαθάριστος σχηματισμός πάγιου κεφαλαίου ως ποσοστό του ΑΕΠ (ΑΕΠΠ) μειώθηκε από 26% σε περίπου 14%. Η καταστροφή της ελληνικής οικονομίας αποδεικνύεται καλύτερα από το γεγονός ότι η μεταποιητική παραγωγή της ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι περίπου 9%, από 11% το 1995, και η αγροτική παραγωγή είναι μόνο περίπου 4%, από περίπου 7% το 1995. Το 2022 η βιομηχανική παραγωγή ήταν 16,82% του ΑΕΠ και ο τομέας των υπηρεσιών 67,35%. Το ελληνικό δημόσιο χρέος –η μείωση του οποίου υποτίθεται ότι ήταν ο λόγος για το νεοφιλελεύθερο πολιτικό πρόγραμμα που εξ αρχής επινοήσαν και επέβαλλαν η Ε.Ε./το ΔΝΤ– αυξήθηκε από περίπου 109% το 2008 σε περίπου 173% του ΑΕΠ το 2022. Οι εισαγωγές της Ελλάδας ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι περίπου 59%. Όσον αφορά την κοινωνική ανάπτυξη, οι δαπάνες για την εκπαίδευση ως ποσοστό του προϋπολογισμού είναι 7,5% και οι αμυντικές δαπάνες είναι περίπου 7% του προϋπολογισμού. Το κατά κεφαλήν Ακαθάριστο Εθνικό Εισόδημα της Ελλάδας είναι 29.000 US$ σε σταθερές τιμές του 2017 σε όρους ισοτιμίας αγοραστικής δύναμης, και ο Δείκτης Ανθρώπινης Ανάπτυξης (ΔΑΑ) ήταν 0,88 το 2021.
Στο σύνολό τους όλα τα παραπάνω στοιχεία δείχνουν ότι το παραγωγικό δυναμικό της Τουρκίας ξεπερνά κατά πολύ αυτό της Ελλάδας. Η Ελλάδα έχει έναν υπερεκτεταμένο τομέα υπηρεσιών (συμπεριλαμβανομένου του χρηματοπιστωτικού τομέα), ο οποίος είναι γνωστός τόσο για την αστάθειά του όσο και για τον παρασιτικό και κερδοσκοπικό του χαρακτήρα. Η σύγκριση των παραπάνω στοιχείων καταδεικνύει ότι δεν είναι τυχαίο ότι η Τουρκία είναι πλέον σε θέση να αγοράζει ελληνικά περιουσιακά στοιχεία και ακίνητα, τα οποία πωλούνται σε τιμές ευκαιρίας από το ελληνικό κράτος ακολουθώντας τις οδηγίες της νεοφιλελεύθερης Ε.Ε. Κατά συνέπεια, φαίνεται ότι το ελληνικό πολιτικό κατεστημένο έχει πάψει εδώ και καιρό να υπηρετεί τα συμφέροντα του ελληνικού έθνους και ακολουθεί μια πολιτική ατζέντα που έχει ως κύριο στόχο τον πλουτισμό των ελληνικών και ευρωπαϊκών ολιγαρχιών.
Σε έναν κόσμο όπου η Δύση φθίνει και αναδύονται νέες περιφερειακές δυνάμεις, ποιος θεωρείτε ότι είναι ο ρόλος και οι επιδιώξεις της Τουρκίας και της αναδυόμενης τουρκικής οικονομίας στην περιοχή μας;
Λέγεται ότι η κυριότερη κινέζικη κατάρα σε έναν εχθρό είναι «να ζήσεις σε μια ενδιαφέρουσα εποχή». Καλώς ή κακώς ζούμε σε ενδιαφέρουσες εποχές, που είναι εποχές κινδύνου και αβεβαιότητας. Ο μονοπολικός κόσμος που δημιουργήθηκε αμέσως μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης φαίνεται να καταρρέει, και μάλιστα με εκπληκτικά γρήγορο ρυθμό. Ο κόσμος φαίνεται να κινείται προς μια πολυπολικότητα. Το κέντρο βάρους μετακινείται προς τα ανατολικά. Η ιστορία διδάσκει ότι οι καταρρέουσες αυτοκρατορίες επιταχύνουν την απορρύθμισή τους διεξάγοντας πολέμους που δεν μπορούν να κερδίσουν. Η ρωμαϊκή και η βρετανική αυτοκρατορία είναι οι χαρακτηριστικές περιπτώσεις. Φαίνεται ότι οι ΗΠΑ κινούνται προς μια παρόμοια κατεύθυνση, παίρνοντας μαζί τους τα υποτελή κράτη τους στην Ευρώπη.
Σήμερα κυρώσεις που επιβλήθηκαν στη Ρωσία από τις ΗΠΑ και την υπόλοιπη Δύση συλλογικά αποτέλεσαν ένα «μπούμερανγκ». Η υποταγή στις εντολές των ΗΠΑ οδήγησε τις πολιτικές ελίτ στην Ευρωπαϊκή Ένωση να ακολουθήσουν ασυνάρτητες και ανίκανες πολιτικές καλυμμένες σε ένα ρητορικό πέπλο αλαζονείας, θράσους και αυτοθαυμασμού. Οι πολιτικές αυτές όμως κατά κύριο λόγο εξαθλιώνουν τους πληθυσμούς των χωρών τους και αποβιομηχανοποιούν τις οικονομίες τους. Αυτή η καταστροφή της ευρωπαϊκής βιομηχανίας αρχίζει να αποδίδει πικρούς καρπούς. Οι περισσότερες από τις μεγάλες επιχειρήσεις και βιομηχανίες μετακινούνται στις ΗΠΑ. Ακόμη και ο γίγαντας της αυτοκινητοβιομηχανίας Porsche στη Γερμανία σχεδιάζει να μεταφέρει την παραγωγή του στις ΗΠΑ.
Από την εκ διαμέτρου αντίθετη πλευρά, η ανάπτυξη των χωρών Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική (BRICS) αντιπροσωπεύει μια στροφή προς έναν πολυπολικό κόσμο, στον οποίο πολλά κέντρα εξουσίας επηρεάζουν τις παγκόσμιες υποθέσεις. Οι BRICS ως ισότιμοι εταίροι προωθούν την οικονομική τους συνεργασία και επιδιώκουν τη δημιουργία βαθύτερων οικονομικών δεσμών μεταξύ των κρατών μελών με στόχο την οικονομική τους επέκταση, συμπεριλαμβανομένου του εμπορίου, με συνεργατικό τρόπο. Τα πέντε έθνη BRICS έχουν πλέον συνδυασμένο ΑΕΠ μεγαλύτερο από εκείνο των G7 σε όρους ισοτιμίας αγοραστικής δύναμης. Σε ονομαστικές τιμές, οι χώρες BRICS είναι υπεύθυνες για το 26% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Τα έθνη BRICS αντιμετωπίζουν ένα δύσκολο πολιτικό τοπίο στην παγκόσμια γεωπολιτική, αλλά συγχρόνως υπάρχει μια τέτοια πρόοδος που θέτει περιορισμούς στην ηγεμονία των ΗΠΑ και, το σημαντικότερο, σε αυτό το γεωπολιτικό τοπίο η Ε.Ε. καθίσταται όλο και πιο ανίσχυρη, δεδομένης της οικονομικής της αστάθειας και της έλλειψης φυσικών πόρων. Συνολικά, φαίνεται ότι ο κόσμος κινείται προς μια πολυπολικότητα και η συλλογική Δύση χάνει την υπεροχή της τόσο από στρατιωτική όσο και από οικονομική άποψη.
Δεν είμαι ειδικός στο θέμα ώστε να σχολιάσω με εγκυρότητα τις γεωπολιτικές στρατηγικές της Τουρκίας. Ωστόσο, είναι προφανές ότι η Τουρκία προβάλλει ισχυρή παρουσία στην περιοχή και η εξωτερική της πολιτική είναι περίπλοκη και με στρατηγική. Συνολικά, μπορεί κανείς να παρατηρήσει ότι η εξωτερική της πολιτική είναι σε σημαντικό βαθμό ανεξάρτητη από τη δυτική. Έτσι, αν και είναι μέλος του ΝΑΤΟ, διατηρεί ανοιχτές πόρτες για συνεργασία και συζητήσεις με διάφορες χώρες που το ΝΑΤΟ και οι ΗΠΑ θεωρούν αντιπάλους, όπως η Ρωσία, η Κίνα και το Ιράν. Την ίδια προσέγγιση ακολουθεί η Τουρκία σε σχέση με τον αραβικό κόσμο και σε κάποιο βαθμό με το Ισραήλ. Αξίζει να σημειωθεί ότι αν και κατά το πρόσφατο παρελθόν η Τουρκία ήρθε σε αντιπαράθεση με τη Ρωσία στη Συρία, ήταν ικανή να δημιουργήσει συνθήκες έτσι ώστε να οργανώσει και να φιλοξενήσει τις ατυχείς, λόγω της παρέμβασης του Βρετανού πρωθυπουργού Μπόρις Τζόνσον, ειρηνευτικές συνομιλίες μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας στην Κωνσταντινούπολη το 2022. Είναι επίσης ενδιαφέρουσα η προσέγγιση της Τουρκίας έναντι των BRICS. Πρόσφατα, έγινε γνωστό ότι 16 χώρες έχουν υποβάλει επίσημα αίτηση για να ενταχθούν στις BRICS, ενώ άλλες 16, μεταξύ των οποίων και η Τουρκία, έχουν δείξει ενδιαφέρον για ένταξη.
Ο Χένρι Κίσινγκερ είχε πει κάποτε ότι «Το να είσαι εχθρός των ΗΠΑ είναι επικίνδυνο, αλλά το να είσαι φίλος τους είναι θανάσιμο». Οι ελληνικές πολιτικές ελίτ δεν κατάλαβαν ποτέ τη σοφία αυτής της άποψης του «δασκάλου» της αμερικανικής πολιτικής απέναντι σε άλλα έθνη. Από αύτη την άποψη συνεπάγεται ότι ο εν λόγω φίλος θα πρέπει να είναι αρκετά σοφός ώστε να οικοδομήσει παράλληλες φιλίες, όπως οι περιστάσεις και οι καιροί το επιτρέπουν, οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν κατάλληλα σε περιόδους θανάσιμου κινδύνου. Ωστόσο, η εξωτερική πολιτική της Ελλάδας που εφαρμόζεται από τις πολιτικές ελίτ είναι κοντόφθαλμη, αλλοπρόσαλλη, και κυρίως προσανατολισμένη σε εσωτερικούς πολιτικούς σκοπούς αντί να στοχεύει στην οικοδόμηση μιας ολοκληρωμένης, περίπλοκης, συνεπούς και στρατηγικής πολιτικής. Εκτός από πολύ σπάνιες εξαιρέσεις, η ελληνική πολιτική τάξη έχει αποδειχθεί μνημειωδώς ανίκανη, ακατάλληλη, ασυνεπής και χαοτική. Η ελληνική πολιτική τάξη έχει στερήσει την Ελλάδα από κάθε περιθώριο πολιτικής ελιγμών στις διεθνείς σχέσεις, ακολουθώντας μια τυφλή και δογματική υποταγή στο εξίσου ανίκανο πολιτικό κονκλάβιο της Ε.Ε. και φυσικά στις ΗΠΑ. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα τρέχοντα γεγονότα δείχνουν ότι αυτή η πολιτική συμμορία που κυβερνάει την Ε.Ε. έχει μετατρέψει τις χώρες σε υποτελή κράτη των ΗΠΑ. Ως εκ τούτου, σε αντίθεση με την Τουρκία, η Ελλάδα δεν κατάφερε να οικοδομήσει βιώσιμες πολυδιάστατες σχέσεις με άλλα έθνη στο μέγιστο δυνατό βαθμό που επέτρεπαν οι περιστάσεις και κατά καιρούς διέλυσε τις όποιες καλές σχέσεις οικοδομήθηκαν σε ιστορικό χρόνο με έθνη που θα μπορούσαν να προσφέρουν κάποια υποστήριξη σε περιόδους ανάγκης.
Συνεχίζεται στο επόμενο φύλλο
