Η φετινή σύνοδος του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ στο Νταβός λίγο θύμιζε τις προηγούμενες, δείγμα κι αυτό της σύγχυσης και του διχασμού που επικρατεί στα συστημικά επιτελεία. Καταρχήν έλειψαν οι θριαμβολογίες και οι καταληκτικές υποσχέσεις του παρελθόντος, και απουσίασαν μια σειρά παγκόσμιοι ηγέτες. Αλλά και πολλοί από όσους πήγαν –περιλαμβανομένων των επικεφαλής οικονομικών κολοσσών– τοποθετήθηκαν με αρκετά αιρετικό τρόπο, επισημαίνοντας τα αδιέξοδα των μέχρι πρόσφατα αδιαμφισβήτητων μονόδρομων. Το άρθρο που ακολουθεί δίνει μια ικανοποιητική γεύση των όσων διαμείφθηκαν στο Νταβός, παρουσιάζοντας και τρεις ασυνήθιστες για ένα τέτοιο φόρουμ παρεμβάσεις κεντρικών ομιλητών.
του Γκουίντο Σαλέρνο Αλέτα*
Φέτος στο Νταβός είχες την εντύπωση ότι βρισκόσουν σε ένα μεγάλο πολυκατάστημα την εποχή των εκπτώσεων. Βιτρίνες λίγο κακόγουστες, χωρίς τα πρωτοκλασάτα μοντέλα του παρελθόντος. Στα ράφια οι… αειθαλείς ηγέτες, εκείνοι που δεν λείπουν ποτέ από την γκαρνταρόμπα. Όλα προσεκτικά ετοιμασμένα. Αλλά οι πωλητές δεν τα κατάφερναν πια όπως παλιότερα: το κοινό, μάλλον μπερδεμένο παρά πεπεισμένο, ενδιαφερόταν για νέα προϊόντα… Εξάλλου έλειψαν οι τρικλοποδιές του Ντόναλντ Τραμπ, που πέρυσι απειλούσε με πλανητική καταστροφή προκειμένου να ξαναδώσει στην Αμερική το πρεστίζ του παρελθόντος. Και, κατά μείζονα λόγο, δεν υπήρξε κανείς εκπρόσωπος της πραγματικής εξουσίας, σε αντίθεση με την περσινή συμμετοχή του Κινέζου προέδρου Σι Τζινπίνγκ, οπαδού της ελεύθερης αγοράς, που είχε εμφανιστεί ως χαρισματικός ενσαρκωτής της μακράς κινεζικής ιστορίας.
Μετά το περίφημο shutdown, δηλαδή τη διακοπή λειτουργίας των περισσότερων υπηρεσιών της αμερικανικής ομοσπονδιακής κυβέρνησης, ο Τραμπ εκπροσωπήθηκε από τον Αμερικανό ΥΠΕΞ Μάικ Πομπέο. Δεν εμφανίστηκε ούτε ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν, μεταξύ άλλων επειδή την προηγούμενη μέρα είχε δεχτεί ήδη στο Παρίσι τους σημαντικότερους επικεφαλής των επιχειρήσεων που συμμετείχαν στο Νταβός. Όλοι αυτοί ήταν αναστατωμένοι από τις συνεχιζόμενες διαδηλώσεις των Κίτρινων Γιλέκων, και δεν ξέρουμε αν ηρέμησαν πραγματικά με τα λόγια του Γάλλου προέδρου, που τους διαβεβαίωσε ότι οι μεταρρυθμίσεις θα συνεχιστούν με τον ίδιο γρήγορο ρυθμό – διαβεβαίωση που αποδείκνυε ότι ο λεγόμενος Εθνικός Διάλογος που εξήγγειλε με πρωτοβουλία του ο Μακρόν, για να συζητήσει δήθεν με τους πολίτες και τους τοπικούς θεσμούς, ήταν αέρας κοπανιστός. Παρευρέθηκε βέβαια το φάντασμα της Βρετανής πρωθυπουργού Τερέζα Μέι, η οποία έχει να αντιμετωπίσει το πολιτικό και θεσμικό χάος του Λονδίνου, που καθιστά ομιχλώδες το μέλλον του Brexit…
Μέρκελ, ο απόηχος μιας περιόδου που έχει παρέλθει
Τελικά, η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ απόμεινε μόνη να θυμίζει την εποχή που η παγκοσμιοποίηση προχωρούσε θριαμβευτικά, και τις πολυμερείς σχέσεις που σήμερα λιμνάζουν: «Κανένα κράτος δεν μπορεί να σταθεί μόνο του», επανέλαβε μονότονα. Λόγια του αέρα, αφού το G7 έχει διαλυθεί, και η Αμερική του Τραμπ έχει ουσιαστικά αποσυρθεί από όλες τις πρόσφατες συμφωνίες: από την COP 21 για το περιβάλλον, την TPP για την απελευθέρωση του εμπορίου, την JCPOA για τα πυρηνικά του Ιράν. Οι ΗΠΑ επιβάλλουν σε όλους μονομερείς δασμούς για τον χάλυβα και το αλουμίνιο, προκειμένου να προστατεύσουν τα στρατηγικά συμφέροντά τους, και πιέζουν την Κίνα να διατηρήσει τις ισορροπίες των εμπορικών τιμών, που όλο και επιδεινώνονται.
Ενόψει μιας Αμερικής που βλέπει μόνο το δικό της συμφέρον, μιας Αγγλίας που δεν ξέρει προς τα πού να πάει, μιας Ευρώπης που παλαντζάρει ανάμεσα στην υπεράσπιση της κυριαρχίας κάθε κράτους και το λαϊκισμό, μιας Γαλλίας και μιας Γερμανίας που περιχαρακώνονται στα πλαίσια μιας επανέκδοσης της Αγίας Γερμανικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας με το Σύμφωνο Συνεργασίας και Ολοκλήρωσης που μόλις υπογράφτηκε στο Άαχεν, ελάχιστο ενθουσιασμό προκάλεσε η πασαρέλα των επικεφαλής της βιομηχανίας και του χρηματοπιστωτικού τομέα: όλοι βρίσκονταν αντιμέτωποι με όλο και περισσότερες αμφιβολίες, και όλο και λιγότερες βεβαιότητες.
Ντάιμον: Παταγώδης αποτυχία της αγοράς
Τρεις ήταν οι πιο ασυνήθιστες παρεμβάσεις, που εκπροσώπησαν υποδειγματικά τις διεθνείς τάσεις, την αμερικανική, την κινεζική και την ευρωπαϊκή: εκείνες του Τζέιμι Ντάιμον, διευθύνοντα συμβούλου (CEO) της JPMorgan, του Τζακ Μα, CEO της Alibaba, και του Ιταλού πρωθυπουργού Τζουζέπε Κόντε.
Ο Τζέιμι Ντάιμον παραδέχτηκε επιτέλους την αλήθεια για την παρακμή των ΗΠΑ: η παιδεία αποτελεί βρίσκεται σε κατάσταση έκτακτης εθνικής ανάγκης, μαζί με την υγειονομική περίθαλψη και τις υποδομές, που χρειάζονται αντίστοιχη ριζοσπαστική παρέμβαση. Στην Αμερική ο δημόσιος τομέας αποσύρθηκε από τη μαζική εκπαίδευση, επαγγελματική ή ανώτερη, και δεν φτάνουν μια χούφτα πανεπιστήμια διεθνούς φήμης για να εξασφαλίσουν την εκπαίδευση των εκατομμυρίων πτυχιούχων που απαιτούνται για να προχωρήσει η οικονομία με συνεχείς καινοτομίες – κάτι που, αντίθετα, συμβαίνει στην Κίνα ή την Ιαπωνία.
Επιπλέον, είναι πλέον περιττό να μιλήσουμε για το τεράστιο κόστος της αμερικανικής ιδιωτικής υγειονομικής περίθαλψης, που απορροφά το διπλάσιο του αντίστοιχου κόστους των ευρωπαϊκών συστημάτων υγείας, τα οποία έχουν δημόσιο και καθολικό χαρακτήρα. Όσον αφορά την εγκατάλειψη των υποδομών, αρκεί να δούμε τι συμβαίνει στην Καλιφόρνια, όπου η ιδιωτική διαχείριση των ηλεκτρικών δικτύων και της υδροδότησης σήμερα καταρρέει.
Εν ολίγοις, έχουμε να κάνουμε με μια παταγώδη αποτυχία της αγοράς. Μετά τη δεκαετία του 1980 η Αμερική αποβιομηχανοποιήθηκε σε όφελος του Μεξικού, και έπειτα, το 2000, σε όφελος της Κίνας. Εγκαταλείφθηκε η βιομηχανική παραγωγή για χάρη της λεγόμενης Οικονομίας FIRE (ακρωνύμιο των λέξεων Finance-Χρηματοπιστωτικός Τομέας, Insurance-Ασφαλιστικός Τομέας, Real Estate-Αγορά Ακινήτων). Την ίδια στιγμή, η τεχνολογία της πληροφορικής που άνθισε στην Σίλικον Βάλεϊ δεν μπόρεσε να αντιρροπήσει την απώλεια θέσεων εργασίας σε ολόκληρη την ήπειρο.
Άλλες δύο αποκαλυπτικές παρεμβάσεις
Ο Τζακ Μα από την πλευρά του σκιαγράφησε ένα ακόμη πιο ανησυχητικό πλαίσιο: κατά τη γνώμη του η τεχνολογική επανάσταση που είναι σε εξέλιξη, με την ολοκληρωτική ψηφιοποίηση των δεδομένων και τους εκσυγχρονισμούς που επιβάλλονται από την τεχνητή νοημοσύνη, μπορεί να πυροδοτήσει μια νέα παγκόσμια σύγκρουση – όπως έχει συμβεί και στο παρελθόν. Ο δε Τζουζέπε Κόντε, επικεφαλής του ιταλικού κυβερνητικού συνασπισμού, στάθηκε ιδιαίτερα σε δύο ζητήματα: πρώτον το ευρώ και την πολιτική δημοσιονομικής πειθαρχίας, και δεύτερον τη μείωση του ρόλου του κράτους στην οικονομία προς όφελος της ιδιωτικής πρωτοβουλίας.
Ο Κόντε επισήμανε ότι ένα ισχυρό νόμισμα, με χαμηλό πληθωρισμό, όχι μόνο δεν ευνόησε την ανάπτυξη, αλλά προκάλεσε τη μεγιστοποίηση της σχέσης χρέους/ΑΕΠ παρά την αυστηρή οικονομική πολιτική που εφάρμοζε για χρόνια η Ιταλία. Και, σαν να μην έφτανε αυτό, η απόσυρση του κράτους από την άμεση παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών, προς όφελος ενός υποτίθεται πιο αποτελεσματικού συστήματος αγοράς, όπως και η απελευθέρωση της αγοράς εργασίας και των μισθών, προκάλεσαν τη δραστική μείωση του επιπέδου ευζωίας. Ακόμη και οι μεσαίες τάξεις, που είχαν απελευθερωθεί από τον φόβο της φτωχοποίησης, έπεσαν ξανά στις δαγκάνες της αστάθειας.
Ο Κόντε κατέληξε ευχόμενος μια δραστική αλλαγή: «Μια Ευρώπη των λαών, δομημένη από το λαό για το λαό». Μια ευχή εντελώς ασυνήθιστη όταν ακούγεται σε ένα φόρουμ που αποδέχεται ότι εξουσία είναι το Χρήμα, μια εξουσία καμωμένη από το Χρήμα για το Χρήμα.
Καμία σιγουριά για το μέλλον δεν εκφράστηκε φέτος στο Νταβός. Αντίθετα, στράφηκαν προς το παρελθόν για να ερμηνεύσουν καλύτερα το μέλλον: μία άνευ προηγουμένου έκλαμψη σοφίας, τη στιγμή που ο άνεμος της αλλαγής φυσά με δύναμη.
* Ιταλός δημοσιογράφος και οικονομολόγος. Το άρθρο του, που εδώ παρουσιάζεται σε συντετμημένη μορφή και με τίτλους της Σύνταξης, δημοσιεύθηκε στις 27/1/2019 στο ιταλικό ηλεκτρονικό περιοδικό Start Magazine (www.startmag.it). Μετάφραση: Άβα Μπουλούμπαση.
