Του Γιώργου Κυριακού
Διαβάστε τα προηγούμενα Μέρος Α’, Μέρος Β’, Μέρος Γ’, Μέρος Δ’, Μέρος Ε’, Μέρος ΣΤ’, Μέρος Ζ’, Μέρος Η’, Μέρος Θ΄, Μέρος Ι’ , Μέρος ΙΑ’, Μέρος ΙΒ’, Μέρος ΙΓ’, Μέρος ΙΔ, Mέρος ΙΕ΄, Μέρος ΙΣΤ΄, Μέρος Ζ’
Η Γριάζδανη είναι ορεινό χωριό στην περιοχή Ριζά, ανατολικά των Αγίων Σαράντα. Ανήκει στον Δήμο Φοινικαίων. Τα αρχαιολογικά ευρήματα δείχνουν ότι η περιοχή κατοικήθηκε από την εποχή του Πύρρου. Τον 17ο αιώνα καταγράφηκαν 90 οικογένειες, ενώ στα 1888 ζούσαν 80 οικογένειες (400 κάτοικοι). Αρκετοί Γριαζδανήτες πήραν μέρος στη ματωμένη επανάσταση του Λυκουρσίου το 1878. Το 1875, με τη βοήθεια της διασποράς τους στην Κωνσταντινούπολη, οικοδομήθηκε ελληνικό σχολείο. Την περίοδο της δικτατορίας, οικογένειες εκτοπίστηκαν, αρκετοί φυλακίστηκαν ή εκτελέστηκαν. Ο Δρόμος στο πλαίσιο της έρευνας για τη διασπορά των Βορειοηπειρωτών συνομίλησε με τον πρόεδρο της Αδελφότητας Γριάζδανης «Ο Άγιος Αθανάσιος», Βαγγέλη Γιάννη
Πότε ξεκίνησε η αδελφότητα Βαγγέλη;
Είμαστε από τις πρώτες Αδελφότητες. Ιδρύθηκε το 2004 στην Αθήνα. Είμαστε μεγάλο χωριό και γεννήθηκε η ανάγκη να ανταμώνουμε, και να βοηθήσουμε το χωριό μας αναπτύσσοντας δεσμούς αλληλεγγύης και αλληλοβοήθειας.
Πόσοι ζουν περίπου;
Το χωριό μας ήταν κεφαλοχώρι. Σε 100 σπίτια ζούσαν περίπου 800 κάτοικοι τη δεκαετία του 1980, και λειτουργούσε 8τάξιο σχολείο. Ο Άγιος Αθανάσιος (από εκεί και η επωνυμία της Αδελφότητας) γιορταζόταν παλιά στις 2 του Μάη. Ερχόντουσαν από τα γύρω χωριά, αλλά κι από τη Θεσπρωτία, τη Μουργκάνα, την Πόβλα… Είχε πολλή ζωή τότε. O ναός επί δικτατορικού καθεστώτος έγινε στάβλος. To 1991 ήμασταν περίπου 140 οικογένειες με 670 μέλη. Αν υπολογίσουμε και τους διασκορπισμένους ή εκτοπισμένους, ήμασταν 223 οικογένειες με 1.023 άτομα. Δεν έχει αλλάξει ο αριθμός αυτός, πρέπει να είμαστε στο σύνολο πάνω από 1.000. Στην Αμερική επίσης υπολογίζονται 27 οικογένειες με 130 άτομα. Στο χωριό ζουν σήμερα περίπου 60 συγχωριανοί μας. Λίγοι είναι οι νέοι, ενεργοί επαγγελματικά άνθρωποι, που είναι κτηνοτρόφοι. Ο μέσος όρος ηλικίας είναι ίσως 70 ετών.
Μίλησες για εκτοπισμένους…
Η γιαγιά μου, μου έχει μιλήσει για τον εκτοπισμό της μαζί με την οικογένεια του πατέρα της. Το 1952, πέντε από τις οχτώ οικογένειες του κάμπου μας, στην περιοχή Ρίπεση, εκτοπίστηκαν – είτε διότι κάποιος συγγενής είχε διαφύγει για την Ελλάδα, είτε διότι δεν είχαν κάποιον άνθρωπο δικό τους στο σύστημα του Ενβέρ, για προστασία. Πήγαν κυρίως στο Ελμπασάν. Ένα κοντινό μας χωριό, το Περδικάρι, που ήταν στη συνοριακή γραμμή, εκτοπίστηκε ολόκληρο. Στην αρχή πεινούσαν, δούλευαν στη «φέρμα», στο καλαμπόκι. Η γιαγιά ήταν τυχερή, ο προπάππους μου ήταν καλαντζής – ήξερε μια τέχνη. Μετά από μια 8ετία τους επέτρεψαν να γυρίσουν. Άλλες οικογένειες προτίμησαν να παραμείνουν.
Πώς βρίσκεστε γενικά στην Αδελφότητα;
Όπως μπορούμε συναντιόμαστε, είτε από κοντά, είτε μέσω τηλεφωνημάτων, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κ.λπ. Θα συναντηθούμε και στην Αθήνα, αφού είμαστε διεσπαρμένοι και σε άλλες πόλεις, όπως π.χ. στην Πάτρα, για να δούμε τις ανάγκες και τις προτεραιότητες του χωριού, να συνεννοηθούμε με τον πρόεδρο επάνω. Επίσημα συναντιόμαστε όλοι στην καθιερωμένη κοπή της πίτας στην Αθήνα, όπως και στο ετήσιο αντάμωμα του χωριού μας το καλοκαίρι. Φέτος ετοιμαζόμαστε για τις 13 Αυγούστου, να ανταμώσουμε στο χωριό μας.
Συμμετέχει αρκετός κόσμος στην Αδελφότητα;
Έχουμε μεγάλη συμμετοχή και νέων. Ίσως στα 34 χρόνια μου να είμαι και ο πιο νέος πρόεδρος βορειοηπειρωτικού σωματείου. Παρόλο που δεν έχουμε ζήσει πολλά, έχουμε έντονες μνήμες από τους γονείς και τους παππούδες μας. Προσπαθούμε βέβαια για παραπάνω συμμετοχή. Πέρα από τους χορούς, ένα σημαντικό ποσό κάθε φορά αποταμιεύεται για τις ανάγκες του χωριού μας.
Τα προβλήματα του χωριού;
Νερό έχουν όλα τα σπίτια από την πρώτη δεκαετία του 2000. Μάλιστα από παλιά υπάρχει ο «Βιρός», ένα υδραγωγείο μέσω του οποίου άρδευαν νερό εκ περιτροπής όλοι οι μαχαλάδες, και μπορούσε ο καθένας να ποτίζει το χωράφι του. Το κυρίαρχο πρόβλημα του χωριού μας, και γενικά των Ριζών, είναι το οδικό δίκτυο. Όταν έρχεσαι από το σύνορο στο Μαυρομάτι, φτάνεις μέχρι τη Λιβαδειά. Από εκεί ως τη Γριάζδανη είναι μόνο 22 χιλιόμετρα, αλλά τα κάνεις σε 2 ώρες περίπου! Υπάρχει η δυνατότητα να έρθεις από το συνοριακό φυλάκιο της Πόβλας από την Ελλάδα, 6 χιλιόμετρα χωματόδρομος. Από εκεί τα αυτοκίνητα περνούν μόνο τα Χριστούγεννα, το Πάσχα και 15 μέρες το καλοκαίρι. Αλλιώς σε περιμένει ταξί. Όλα αυτά λειτουργούν αποτρεπτικά για να έρθει κανείς στο χωριό…
Πώς συνεργάζεστε με την Κοινότητα;
Με έρανο και τη βοήθεια του Δήμου Φοινικαίων και του προέδρου καταφέραμε να στρώσουμε περίπου 1 χιλιόμετρο σε κάποια δύσκολα σημεία του κεντρικού δρόμου στο χωριό. Αναλάβαμε τη συντήρηση του νεκροταφείου. Καταφέραμε μέσω παρέας να χτιστούν δύο τουαλέτες δημόσιες πιο κάτω από την κεντρική εκκλησία. Όλα τα σοβαρά ζητήματα όμως εξαρτώνται από το οδικό δίκτυο. Για παράδειγμα, ένα ασθενοφόρο δεν μπορεί να έρθει, κι η ζωή σου κρέμεται σε μια κλωστή. Κόσμος δικός μας και άλλοι δυσκολεύονται να έρθουν και να γνωρίσουν τις ομορφιές του χωριού μας. Το ιστορικό σχολικό κτίριο του χωριού μας κινδυνεύει, έχει πέσει η στέγη του. Για όλα αυτά χρειάζεται η συνεργασία όλων μας.
Πώς τα καταφέρατε την περίοδο της πανδημίας;
Ευτυχώς, βοήθησε πολύ ο Πολιτιστικός Σύλλογος Βορειοηπειρωτών Θεσπρωτίας, που μάζευε τα φάρμακα από όλη την Ελλάδα και τα έστελνε στα χωριά μας.
Συνεργάζεστε με άλλες αδελφότητες;
Βέβαια! Όλοι πηγαίνουμε σε εκδηλώσεις άλλων σωματείων. Σε προσπάθειες του χωριού μας έχουν βοηθήσει κάτοικοι και από γύρω χωριά και αδελφότητες. Είμαστε αλληλέγγυοι, παρά τις όποιες δυσκολίες. Βρισκόμαστε και για κοινά ζητήματα, όπως της απογραφής που αναβλήθηκε. Είναι πολύ σημαντική η συμμετοχή μας και χρειάζεται να ναυλώσουμε λεωφορεία από κοινού για να είμαστε εκεί.
Τα σχέδια που έχετε;
Το σχολείο μας θα μπορούσε να γίνει ένας ωραίος ξενώνας, όπως βλέπεις σε πολλά μέρη της Ελλάδας. Ακόμα και μονοήμερες επισκέψεις ή ολιγοήμερες θα μπορούσαν να γίνουν αφορμή να ζωντανέψει το χωριό. Όμως… ο δρόμος…
Τι χάνουμε Βαγγέλη από το χωριό σου;
Χάνεις τον καθαρό αέρα. Κοιμάσαι 4 ώρες και ξυπνάς χορτασμένος. Είναι μέσα στα βουνά, με όμορφα μονοπάτια: κάποτε περπατούσαμε για να πάμε από το ένα χωριό στο άλλο, στη Σμίνετση, στη Μάλτσιανη, στο Καισαράτι… Τα μνημεία είναι ζωντανά και σας περιμένουν. Καλούμε τους Ελλαδίτες συμπατριώτες μας να έρθουν και να ζήσουν την ιστορία και τη φυσική ομορφιά των χωριών μας.
