του Θανάση Μουσόπουλου*
Στη Γενιά του Τριάντα ανήκει o Κώστας Θρακιώτης, που πολύ λίγο αναφέρεται στην εποχή μας. Θα επιχειρήσουμε να παρουσιάσουμε την πορεία και το έργο του στη σειρά των κειμένων μας.
Για τη Θρακική Λογοτεχνία έχουμε αναφερθεί σε παλιότερα κείμενά μας στον Δρόμο της Αριστεράς. Εισαγωγικά θα παραθέσουμε δύο ενότητες από το άρθρο «Δύο Αιώνες Θρακική Τέχνη του Λόγου» (19 Σεπτεμβρίου 2020).
***
Ο ενιαίος χώρος της Θράκης από τον 14ο αιώνα υποτάσσεται στους Οθωμανούς. Οι πρώτοι αιώνες ήταν σκοτεινοί και δύσκολοι. Αντίθετα, ο 18ος και ο 19ος ήταν αιώνες οικονομικής και πολιτιστικής ακμής. Ο Λόγιος και Λαϊκός πολιτισμός της Θράκης σ’ όλη τη διάρκεια της Οθωμανικής κατοχής διασώζεται και αναπτύσσεται. Τα αστικά κέντρα της Θράκης, κυρίως η Κωνσταντινούπολη, η Αδριανούπολη, η Φιλιππούπολη με τα εκπαιδευτικά ιδρύματα, με τους κοσμογυρισμένους εμπόρους, τους μορφωμένους κληρικούς έγιναν οι εστίες για τη άνθηση. Δημιουργήθηκαν οι κατάλληλες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες. Σημαντικός ήταν ο ρόλος των πολιτιστικών – φιλεκπαιδευτικών συλλόγων, ενώ η θέση της γυναίκας βελτιώνεται. Η Βασιλεύουσα μέσα στις νέες συνθήκες και με τις ανάλογες «προσαρμογές» εξακολούθησε να αποτελεί το πνευματικό κέντρο της ενιαίας Θράκης. Κάτω από όλα αυτά τα δεδομένα μπορούμε να μιλήσουμε για τη Θρακική Αναγέννηση κατά τον 19ο αιώνα. Μετά τη δημιουργία του μικρού νεοελληνικού κράτους μετά την Επανάσταση, πολλοί λόγιοι φεύγουν από τη Θράκη και έρχονται στην Αθήνα, συνεχίζοντας το έργο τους. Ο 19ος αιώνας για την ενιαία Θράκη είναι ένα όριο πολυσήμαντο. Έχουμε, εκτός από τη Θρακική Αναγέννηση και την αρχή της διάσπασής της. Το 1878 αυθαίρετα ανακηρύσσεται αυτόνομη και το 1886 προσαρτάται η Βόρεια Θράκη / Ανατολική Ρωμυλία στη Βουλγαρία. Αντίστοιχα, από τις Μεγάλες Δυνάμεις, στα 1923 η Ανατολική Θράκη παραχωρείται στην Τουρκία. Το 1/10 της Θράκης, η νοτιοδυτική στα 1920 ελευθερώνεται και ενσωματώνεται στην Ελλάδα.
***
Οι δύο κύριοι εκπρόσωποι της Θρακικής Αναγέννησης στο χώρο του νεοελληνικού λόγου, ο Γεώργιος Βιζυηνός (1849-1896) από την ανατολική Θράκη και ο Κώστας Βάρναλης (1884-1974) από τη Βόρεια Θράκη / Ανατολική Ρωμυλία, στα λογοτεχνήματά τους αλλά και σε άλλα κείμενά τους παρουσιάζουν τη Θράκη όπως την έζησαν, προτού και οι δύο κατεβούν στην Αθήνα.
Η «Θρακική Σχολή» περιλαμβάνει λογοτέχνες που έχουν τάσεις ανανέωσης, με διάθεση ψυχογραφίας ή κοινωνικής αντίληψης. Ο εικοστός αιώνας ξεκινά με μια περιπετειώδη εικοσαετία, που καταλήγει στην ενσωμάτωση της νοτιοδυτικής Θράκης στην Ελλάδα. Μια σειρά λογοτεχνών και λογίων γεννιόνται στην υπόδουλη Θράκη και έρχονται στην ελεύθερη Ελλάδα κυρίως με την αναγκαστική ανταλλαγή πληθυσμών. Στην τελευταία ελεύθερη εκατονταετία πολλοί / πολλές γεννήθηκαν στη Δυτική Θράκη, αρκετοί από τους οποίους άφησαν τη Θράκη και πήγαν στα κέντρα ή στο εξωτερικό.
Η Τέχνη του Λόγου στη Θράκη μας οδηγεί στο παρελθόν. Ο μύθος του Ορφέα εδώ και χιλιάδες χρόνια συνδέει τη Θράκη με τον άνθρωπο και τον πολιτισμό.
«Θεμέλιο ειρήνης των λαών τ’ Ορφικό ρόδο […]
Πανάρχαιη πατρίδα μου καρδιά όμως Γης
Μάτι ορθάνοιχτο της Οικουμένης
Θράκη που υψώθης στα Ορφικά φτερά
Ψυχανεμίζοντας στα χέρια τη φωτιά
Στα μάτια αστράφτοντας των λαών
Ολόφωτο και μέγα το Ορφικό Σου Ρόδο»
Κώστας Θρακιώτης (1909 – 1994)
***
Ο Κώστας Θρακιώτης, ψευδώνυμο του Θαλή Προδρόμου, γεννήθηκε στην Αλεξανδρούπολη το 1909, σπούδασε φιλολογία, δίδαξε σε σχολή θεάτρου και εργάστηκε στη μέση εκπαίδευση. Πέθανε στις 6 Δεκεμβρίου 1994 στην Αθήνα.
Ασχολήθηκε με όλα τα είδη του λόγου. Έζησε όλα τα συνταρακτικά γεγονότα του εικοστού αιώνα, πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση, φυλακίστηκε και εξορίστηκε στη Μακρόνησο και στον Άη Στράτη.
Το πλούσιο, γεμάτο αγάπη για τον απλό άνθρωπο του λαού μας έργο του μεταφέρει την πλούσια πείρα του. Η σχέση του με τη Θράκη είναι διαρκής, στη ζωή και στο έργο του. Είναι ένας από τους πρωτοπόρους της γενιάς του ’30 με την ποιητική του δουλειά.
Αναφέρουμε: «Στον ελεύθερο δρόμο» (1932), «Εμείς δε θα βαδίσουμε» (1933), «Ανεμίζουμε σημαία μας την Άνοιξη» (1955), «Συμφωνία του Ορφικού Ρόδου» (1957), «Ο άνθρωπος του έρωτα και της στάκτης» (1963) (απέσπασε το Κρατικό βραβείο ποίησης του 1964, «Πορεία και Σταθμοί» (εκλογή 1927-1964), «Φωτοσκιές» (1972), «Διαμαρτυρίες και σατιρικά γυμνάσματα» (1975), «Πικρές σταγόνες σ’ άδειο ποτήρι» (1977), «Πέρα από τη δυναστεία και τα οράματα του κόσμου» (1979), «Από τη φυλακή του χρόνου» (1981), «Η κραυγή της σιωπής μου» (1985), «Στην κόλαση του Ημεροδήκτη» (1987), «Η οργή των αγαλμάτων» (1989). Συνολικά το ποιητικό του έργο αποτελείται από 21 δημοσιευμένες ποιητικές συλλογές.
Εκτός από την ποίηση ο Κώστας Θρακιώτης έγραψε θέατρο, το έργο του «Άλμπατρος» (1933) πήρε βραβείο στον Καλοκαιρίνειο θεατρικό διαγωνισμό, δοκίμια και ιστορία λογοτεχνίας –«Σύντομη ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» (1965)–, «Η τέχνη στη ζωή και στην εποχή μας» (1976), διηγήματα «Οι Χαρταετοί» (1983), «Θρακικές Ιστορίες» (1988), μυθιστόρημα «Ένα παιδί στην καταχνιά» (1984).
Επίσης μετέφρασε τον «Οιδίποδα Τύραννο» και τον «Οιδίποδα επί Κολωνώ» του Σοφοκλή, 1948, 1855, 1977, την «Παλατινή Ανθολογία» (1980), Ουδέν νεώτερον από το δυτικόν μέτωπον Ε. Μ. Ρεμάρκ. Μιλώντας για το έργο του Κώστα Θρακιώτη αναφέρουμε τη θρακική θεματολογία, το αγωνιστικό και κοινωνικό στοιχείο που κυριαρχεί στο έργο του. Ανήκοντας στη γενιά του ‘30, αντιλαμβάνεται την επερχόμενη λαίλαπα του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου και την τρομακτική άνοδο του φασισμού, και τα καταγγέλλει με τα ποιήματά του.
Το δέσιμο με την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Θράκη, το αποδεικνύουν οι αναφορές στα λαϊκά της δρώμενα και οι δημοσιεύσεις κειμένων του σε τοπικά περιοδικά. Πολύ ενδιαφέρουσα είναι η μελέτη που δημοσίευσε στον πρώτο τόμο των «Θρακικών Χρονικών» το 1960, «Ο Μύθος των Καλόγερων και του Κιοπέκ-Μπέη στους Ιχνευτές του Σοφοκλή και γενικότερα σε σχέση με τη γένεση της τραγωδίας».
Κατά τον Κώστα Θρακιώτη «το σημαντικότερο ρόλο στη διαμόρφωση της αρχαίας λαϊκής θρησκείας τον έπαιξε ο Διονυσιασμός μαζί με τον μεταγενέστερο Ορφισμό, κανείς σήμερα δεν μπορεί να το αρνηθεί. Η αρχαία Διονυσιακή λατρεία, με την ολοφάνερη καταβολή των πρωτογονικών σταδίων της φυλετικής λατρείας…».
Η αισιοδοξία της ποίησης του Κώστα Θρακιώτη πηγάζει κατευθείαν από το αγωνιστικό στοιχείο. Μου κάνει τρομερή εντύπωση ότι, ενώ έχει τόσο πλούσιο έργο, Μόνο στην Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Γιάνη Κορδάτου αναφέρεται το έργο του.
Μιλώντας για τη «Μοντέρνα Ποίηση» ο Κορδάτος αναφέρεται αφενός στους Σεφέρη, Εμπειρίκο, Ελύτη, Εγγονόπουλο και Αντωνίου που εκπροσωπούν τη αστική τάξη, ενώ στην αντίθετη παράταξη αναφέρει τους Ρίτσο, Βρεττάκο, Θρακιώτη, Λειβαδίτη. (σελ. 712). Σε επόμενο κεφάλαιο ο Κορδάτος σημειώνει για τον Θρακιώτη ότι «Είναι υμνητής της ανθρωπιάς, της αγάπης προς τον πλησίον, της ειρήνης και της ελευθερίας… Είναι από τους πρωτοπόρους της αντιστασιακής ποίησης» (σελ. 863).
Στη συνέχεια θα παρουσιάσουμε στοιχεία της πορείας και δείγματα της ποίησης του Κώστα Θρακιώτη.
* Ο Θανάσης Μουσόπουλος είναι φιλόλογος, συγγραφέας, ποιητής
