Η ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα στον Πειραιά

του Βασίλη Τσελέντη*

Οι ιστορικές πόλεις λιμάνια της Μεσογείου αντιμετωπίζουν σήμερα μεγάλες οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις, στενά συνδεδεμένες με τις διαδικασίες εντατικοποίησης του μαζικού τουρισμού. Σε οικονομικό επίπεδο, οι προκλήσεις έχουν να κάνουν με την υπερβολική εξάρτηση από τον τουριστικό τομέα, με την επακόλουθη εγκατάλειψη παραγωγικών τομέων που ήταν ιστορικά σημαντικοί όπως το τοπικό εμπόριο, κ.λπ. Σε κοινωνικούς όρους, στα ιστορικά κέντρα αυτών των πόλεων η εκδίωξη των παραδοσιακών κατοίκων αυξάνεται λόγω της δυναμικής του gentrification και της κερδοσκοπίας των ακινήτων που συνδέονται σε μεγάλο βαθμό με τον τουρισμό. Τα οικονομικά μεγέθη αλλάζουν καθώς εμφανίζονται νέα είδη επιχειρήσεων που συνδέονται με τον τουρισμό, π.χ. στον Πειραιά η COSCO θα εγκαταστήσει ένα τεράστιο Mall (στην πύλη Ε12) πέρα από τα ξενοδοχεία που προβλέπονται να χτιστούν. Οι περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιπτώσεις δεν αντισταθμίζονται οικονομικά (πολλές μελέτες προσπαθούν να εκτιμήσουν την θετική συνεισφορά της κρουαζιέρας στην τοπική κοινωνία, αλλά ακόμα δεν υπάρχει συμφωνία για τα ποσά που «μένουν» στην πόλη. Πολλές φορές η συζήτηση η μετατοπίζεται, για να τεκμηριωθεί η θετική συνεισφορά γενικότερα στην εθνική οικονομία, με υπολογισμούς που χρησιμοποιούν τους συντελεστές Leontief.

Εν τω μεταξύ, σε όλες τις πόλεις / λιμάνια (Βενετία, Βαρκελώνη, Λιβόρνο, Μασσαλία, Βαλένθια κ.λπ.) οι κάτοικοι έχουν δημιουργήσει κινήματα πολιτών που αναδεικνύουν την απώλεια της ταυτότητας των ιστορικών κέντρων μετατρέποντας το μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης σε μαζικό τουρισμό, σε αντίφαση με τα λεγόμενα των εταιρειών κρουαζιέρας για προστασία και ανάδειξη των τοπικών αυτών χαρακτηριστικών.

Η άνοδος του κλάδου της κρουαζιέρας είναι ένα κοινό στοιχείο στις ιστορικές πόλεις-λιμάνια της Μεσογείου, συμβολίζοντας ένα μοντέλο ανάπτυξης που βασίζεται στην ταχεία κατανάλωση εμπειριών, που οδηγεί στην ομογενοποίηση των πόλεων και συνεπάγεται μαζικές εισροές ανθρώπων για μικρά χρονικά διαστήματα, δημιουργώντας δυναμική που σχετίζεται με τον τουρισμό και την εκδίωξη κατοίκων και παραδοσιακών επιχειρήσεων από τα κέντρα των πόλεων.

***

Σε περιβαλλοντικό επίπεδο, οι ρύποι που εκπέμπονται από τις δραστηριότητες του λιμένα, όπως τα μικροσωματίδια (PM₁₀, PM_2,5 και PM_1,0), το διοξείδιο του αζώτου (ΝΟ₂) και το διοξείδιο του θείου (SO₂) μεταξύ άλλων, συνδέονται σε μεγάλο βαθμό με αναπνευστικά, καρδιαγγειακά και πνευμονικά νοσήματα, και ως εκ τούτου αποτελούν πρόβλημα δημόσιας υγείας. Μια μελέτη στην πόλη του Πειραιά από την Green Transition Denmark σε συνεργασία με το Παρατηρητήριο Πειραϊκής, το 2022 μέτρησε συγκεντρώσεις υπερλεπτόκοκκων σωματιδίων PM_0,1 που ήταν πάνω από 200 φορές υψηλότερες από τα επίπεδα υποβάθρου. Το πετρέλαιο ντίζελ των πλοίων χρησιμοποιείται από τα ηλεκτροπαραγωγικά ζεύγη (ηλεκτρογεννήτριες). Σε μεγάλα πλοία (όπως τα κρουαζιερόπλοια 4 και 5 χιλιάδων ατόμων), η ιπποδυνάμεις αυτών των μηχανών είναι πολύ μεγάλες με αποτέλεσμα αυξημένη επιβάρυνση της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα που αναπνέουν οι κάτοικοι. Από την εμπειρία του Παρατηρητηρίου Πειραϊκής, σε κάθε καταγγελία των Πολιτών για αυξημένη ατμοσφαιρική ρύπανση από κρουαζιερόπλοια, οι απαντήσεις του Λιμενικού Σώματος αναδεικνύουν ότι ουσιαστικά δεν υπάρχει έλεγχος της ποιότητας των καυσίμων που χρησιμοποιούνται.

Σε πρόσφατη μελέτη του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος –ΕΕΑ – Health Impacts of Air Pollution in Europe 2022‒ αναφέρεται ότι

Σε σχέση με τους πρόωρους θανάτους (Θνησιμότητα):

• Η Ελλάδα είναι 5^η στην Ε.Ε. (EU-27) μαζί με την Ιταλία σε πρόωρους θανάτους από αιωρούμενα σωματίδια PM₅ (0.82 θάνατοι ανά 1000 κατοίκους)
• Η Ελλάδα είναι 3^η στην Ε.Ε. (EU-27) σε πρόωρους θανάτους από Οξείδια του Αζώτου ΝΟ₂ (1.77 θάνατοι ανά 10,000 κατοίκους)
• Η Ελλάδα είναι 1^η στην Ε.Ε. (EU-27) μαζί με την Ιταλία σε πρόωρους θανάτους από όζον O₃ (0.86 θάνατοι ανά 10,000 κατοίκους)

Ενώ σε σχέση με τη νοσηρότητα:

Η Ελλάδα είναι 3^η στην Ε.Ε. (EU-31) σε νοσηρότητα (Διαβήτη) , και 16^η στην Ε.Ε. (EU-30) σε νοσηρότητα (αποφρακτική πνευμονοπάθεια)

Το 2013 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτίμησε ότι το συνολικό εξωτερικό κόστος που συνεπάγεται η ατμοσφαιρική ρύπανση σε ό,τι αφορά τις επιπτώσεις στην υγεία κυμαίνεται από 330 έως 940 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως [eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52013SC0532&from=EL] (1)

Το εξωτερικό κόστος της ατμοσφαιρικής ρύπανσης αναφέρεται στο κόστος που προκύπτει από την ατμοσφαιρική ρύπανση και επιβαρύνει την κοινωνία και το περιβάλλον. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, το κόστος της ατμοσφαιρικής ρύπανσης ανέρχεται στο περίπου 6,1% του Παγκόσμιου Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ), που αντιστοιχεί σε περίπου 8,1 τρισεκατομμύρια δολάρια (2). Συγκεκριμένα, το κόστος αυτό περιλαμβάνει το κόστος των πρόωρων θανάτων που οφείλονται στην ατμοσφαιρική ρύπανση, το κόστος των ιατρικών θεραπειών, το κόστος της μείωσης της παραγωγικότητας και το κόστος της απώλειας της ποιότητας ζωής (3). Επιπλέον, η ατμοσφαιρική ρύπανση προκαλεί περιβαλλοντικές επιπτώσεις, όπως η μείωση της ποιότητας του αέρα, της νερού και του εδάφους, καθώς και της βιοποικιλότητας (4).

***

Οι Πολίτες στον Πειραιά έχουν ευαισθητοποιηθεί και έχουν αναδείξει μεθοδολογίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν αποδίδοντας αποτελέσματα συγκρίσιμα με αυτά του Υπ. Περιβάλλοντος. Έτσι μελέτες μας έχουν δείξει ότι στο κέντρο του Πειραιά (Αγ. Τριάδα) τα επίπεδα του NO₂ είναι πολύ υψηλότερα από το όριο της Ε.Ε. και του ΠΟΥ. Μάλιστα σε 14 πόλεις / λιμάνια ο Πειραιάς είναι ο «πρωταθλητής» όπως αναδείχθηκε σε μια μελέτη του NABU, που συμμετείχαν οι πολίτες του Πειραιά. Τα αποτελέσματα αυτά παρουσιάζονται στο παρακάτω σχήμα όπου τα αποτελέσματα του Πειραιά συγκρίνονται με άλλες 13 μεγάλες πόλεις – λιμάνια της Μεσογείου. Τα αποτελέσματα ανέδειξαν ότι οι μετρήσεις στον Πειραιά ήταν οι υψηλότερες όλων των πόλεων που έγιναν μετρήσεις με μεγάλη διαφορά (90 μικρογραμμάρια/κυβικό μέτρο αέρα) δηλαδή το διπλάσιο από το όριο της Ε.Ε. και οκτώ φορές υψηλότερο από εκείνο (10 μικρογραμμάρια/κυβικό μέτρο αέρα) που έχει θέσει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ). Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται στο παρακάτω σχήμα.

Οι Πολίτες του Πειραιά έχουν προχωρήσει σε μετρήσεις που καλύπτουν όλο το 2024 και αναδεικνύουν, όπως φαίνεται και στο παρακάτω σχήμα (Σχήμα2) ότι σε όλα τα σημεία μέτρησης (ακόμα και μέσα στον αστικό ιστό) ο μηνιαίος και ετήσιος μέσος όρος υπερβαίνει τα όρια της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 2008/50/ΕΚ.

Επίσης αναδεικνύουν την παντελή απουσία του Δήμου Πειραιά που ως τοπική αρχή και με βάση το άρθρο 102 του Συντάγματος και αποφάσεις του ΣτΕ, δεν ανταποκρίνεται στο βασικό στοιχείο της έννοιας της τοπικής υπόθεσης που είναι η προαγωγή των συμφερόντων των κατοίκων της περιφέρειας του ΟΤΑ, αναφορικά με κοινωνικά, πολιτιστικά, oικονομικά και οικολογικά ζητήματα.

* Ο Βασίλης Τσελέντης είναι ομότιμος καθηγητής Παν/μίου Πειραιά

 Παραπομπές

1) www.europarl.europa.eu/
2) www.ot.gr/
3) www.kathimerini.gr
4) dione.lib.unipi.gr/

Σου άρεσε αυτό το άρθρο; Ενίσχυσε οικονομικά την προσπάθειά μας!