του Βαγγέλη Χωραφά*
Η νέα σερβική κυβέρνηση, μετά τις εκλογές της 3ης Απριλίου**, σχεδιάζονταν να σχηματιστεί έως τον Ιούλιο. Μόνο στα τέλη Αυγούστου αποφασίστηκε τελικά το όνομα του πρωθυπουργού: ο πρόεδρος και αρχηγός του κυβερνώντος Σερβικού Προοδευτικού Κόμματος (SNS), Αλεξάνταρ Βούτσιτς, ανακοίνωσε ότι δεν θα αλλάξουν άλογο στη μέση – η Άνα Μπρνάμπιτς θα διατηρήσει τη θέση της. Αλλά, για κάποιο λόγο, μόνο μέχρι το 2024. Αυτή η εξέλιξη έχει ήδη πυροδοτήσει σενάρια για πρόωρες εκλογές. Η Μπρνάμπιτς σχεδίαζε να παρουσιάσει το υπουργικό συμβούλιο της τον Σεπτέμβριο. Το ημερολόγιο έφτασε στα τέλη Οκτωβρίου. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, όλοι οι πολιτικοί αναλυτές είχαν ερωτηματικά.
Το ζήτημα των ρωσοσερβικών σχέσεων –και ιδίως εάν το Βελιγράδι θα επιβάλει κυρώσεις κατά της Μόσχας ή όχι– εξαρτάται, πρωτίστως, από τον Αλεξάνταρ Βούτσιτς, αλλά και από τη σύνθεση της νέας κυβέρνησης. Αυτές οι κυρώσεις δεν θα προκαλέσουν σημαντική οικονομική ζημιά στη Ρωσία, αλλά η συμβολική και πολιτική τους σημασία είναι τεράστια. Οι Βρυξέλλες απαιτούν ευθέως από το Βελιγράδι να συμμετάσχει στην πίεση στη Μόσχα, ή να ξεχάσει την «ευρωπαϊκή ολοκλήρωση». Το Βελιγράδι αρνήθηκε να επιβάλει κυρώσεις, αλλά δεν θέλει να εγκαταλείψει την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Αυτό συνέβαινε εδώ και πολύ καιρό, αλλά τώρα πολλά δείχνουν να αλλάζουν. Όμως δεν είναι σαφές προς ποια κατεύθυνση.
Εκτός κυβέρνησης η φιλοευρωπαία Μιχαήλοβιτς
Στη νέα κυβέρνηση της Σερβίας δεν υπάρχει θέση για 12 πρώην υπουργούς, μεταξύ των οποίων η πρώην αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός Ενέργειας Ζοράνα Μιχαήλοβιτς, εκφραστής της «ευρωπαϊκής πτέρυγας». Αυτή είχε δηλώσει ότι η επόμενη κυβέρνηση θα είναι αποφασιστική για το θέμα των κυρώσεων κατά της Ρωσίας, προσθέτοντας ότι η θέση της Σερβίας είναι στην Ευρώπη, ότι το Βελιγράδι «θα πρέπει να συντονίσει την πολιτική του με την Ε.Ε.» και ότι «η επιθετική ρωσική πολιτική δεν μπορεί να υποστηριχθεί». Η ίδια απέδωσε τη μη επιλογή της στο γεγονός ότι «δεν συμφωνώ να είμαι πιόνι» και παραδέχτηκε ότι ο Βούτσιτς «θα έχει τώρα έναν πονοκέφαλο λιγότερο».
Ο ίδιος ο Βούτσιτς φαίνεται να διατηρεί την αυτοπεποίθησή του. Για πολλοστή φορά, όταν ρωτήθηκε για τις κυρώσεις, απάντησε ως εξής: «Δεν θα κερδίσουμε τίποτα από την προδοσία». Και συνέχισε: «Πρέπει να σταθείς στη θέση σου και να πολεμήσεις. Αν επιβάλουμε κυρώσεις κατά της Ρωσίας αύριο, όλα θα πάνε καλά για τρεις μέρες, θα γίνουμε μέρος της ευρωπαϊκής οικογένειας, και την πέμπτη μέρα θα μας πουν: Η Σερβία πρέπει επιτέλους να αποφασίσει αν βρίσκεται στη σωστή πλευρά της ιστορίας ή όχι. Και η σωστή πλευρά της ιστορίας είναι αυτό που σου λένε, όσο γελοίο, αλαζονικό και ανακριβές κι αν είναι. Θα ξεκινήσει νέα πίεση για το Κοσσυφοπέδιο».
«Δεν θα κερδίσουμε τίποτα από την προδοσία. Αν επιβάλουμε κυρώσεις κατά της Ρωσίας αύριο, όλα θα πάνε καλά για τρεις μέρες, θα γίνουμε μέρος της ευρωπαϊκής οικογένειας, και την πέμπτη μέρα θα ξεκινήσει νέα πίεση για το Κοσσυφοπέδιο» (Βούτσιτς)
Εκτός και ο φιλορώσος Βουλίν
Το δεύτερο πράγμα που τραβάει την προσοχή είναι ότι από την κυβέρνηση απομακρύνθηκε και ο έως τώρα υπουργός Εσωτερικών Αλεξάνταρ Βουλίν, ο οποίος θεωρείται επικεφαλής της «ρωσικής πτέρυγας». Μόλις πριν από δύο εβδομάδες, ο Βουλίν υποστήριξε ότι, χωρίς φιλία με τη Ρωσία, η Σερβία θα εξαφανιζόταν, και ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση, στην οποία μέρος της κοινωνίας φιλοδοξεί να συμμετάσχει, ανήκει στο παρελθόν: «Με την απώλεια της πολιτικής ανεξαρτησίας, οι χώρες της Ε.Ε. έχουν γίνει εδάφη, όχι κράτη», δήλωσε.
Ωστόσο, μετά την απομάκρυνσή του ο Βουλίν δεν έχει κάνει προσβλητικές δηλώσεις σαν αυτές της Μιχαήλοβιτς. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι φιλοδοξεί να τεθεί επικεφαλής στην Υπηρεσία Ασφάλειας και Πληροφοριών (BIA). Η θέση στην ΒΙΑ θα επέτρεπε στον Βούτσιτς να απομακρύνει τον Βουλίν από τα μάτια της Δύσης, που αλληλεπιδρά με τη Σερβία κυρίως μέσω της κυβέρνησης, και ταυτόχρονα να κρατήσει στην εξουσία τον επικεφαλής της «ρωσικής πτέρυγας». Ο Βουλίν ταξιδεύει τακτικά στη Μόσχα, όπου συναντάται κυρίως με στελέχη από τις δυνάμεις ασφαλείας. Αυτή η μορφή διαλόγου θα συνεχιστεί εάν ο Βουλίν διατηρήσει την ισχύ του.
Είναι βέβαιο ότι ο Αλεξάνταρ Βούτσιτς βρίσκεται υπό πίεση. Η πολιτική κυρώσεων των Βρυξελλών έχει δυσκολέψει τη ζωή του Βελιγραδίου. Σε ό,τι αφορά την «ευρωπαϊκή πτέρυγα», το βασικό της πρόσωπο είναι η ίδια η πρωθυπουργός Άνα Μπρνάμπιτς, η οποία βρίσκεται στην εξουσία για περισσότερα από πέντε χρόνια. Όλη η προηγούμενη καριέρα της έχει συνδεθεί με διάφορες δυτικές ΜΚΟ και άλλες παρεμφερείς οργανώσεις. Είναι όμως απολύτως εξαρτημένη από την υποστήριξη του Βούτσιτς. Ο Βούτσιτς παρακολουθεί προσωπικά την ισορροπία μεταξύ της «ρωσικής» και της «ευρωπαϊκής» πτέρυγας. Είναι μέρος της πολιτικής του για ίσες αποστάσεις από τις Βρυξέλλες και τη Μόσχα.
Επιμέρους πολιτικές παράμετροι
Υπάρχει διάχυτη η εκτίμηση ότι ο Αλεξάνταρ Βούτσιτς δεν θα μπορούσε να σχηματίσει κυβέρνηση στο Βελιγράδι χωρίς το Σοσιαλιστικό Κόμμα Σερβίας (SPS). Θα πρέπει να συνυπολογιστεί και το γεγονός ότι η μη συμμετοχή του Ίβιτσα Ντάσιτς, ηγέτη του SPS, στις προεδρικές εκλογές βοήθησε τον Βούτσιτς να εκλεγεί από τον πρώτο γύρο. Γι’ αυτό δεν εκπλήσσει η εκλογή του Ντάσιτς για τη θέση του υπουργού Εξωτερικών. Ο Μπρατισλάβ Γκάσιτς θα καθίσει στη θέση του υπουργού Εσωτερικών. Είχε απομακρυνθεί λόγω σεξιστικών δηλώσεων, οπότε του δόθηκε η θέση του επικεφαλής της BIA, και τώρα επιστρέφει στην κυβέρνηση.
Δεν μπορεί να λεχθεί ότι η «ευρωπαϊκή πτέρυγα» έχει αποδυναμωθεί. Τη θέση της Ζοράνα Μιχαήλοβιτς στο Υπουργείο Ενέργειας πήρε ο Ντουμπράβκα Νέγκρε, ο οποίος αποκαλεί την περίοδο των σπουδών του στις ΗΠΑ «την πιο ευτυχισμένη στιγμή» στη ζωή του. Ο Νέγκρε εργάστηκε στην Αμερική για το CNN και μετά στο γραφείο αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων στο Λουξεμβούργο. Ολόκληρη η καριέρα του συνδέεται με τις ΗΠΑ ή την Ε.Ε. Ωστόσο, είναι πολλοί στην κυβέρνηση και όσοι κινούνται σε φιλορωσική τροχιά. Σ’ αυτούς περιλαμβάνεται ο Ντάσιτς, ο οποίος όμως δεν είναι σκληροπυρηνικός ρωσόφιλος, και ξέρει να ελίσσεται μεταξύ Ανατολής και Δύσης.
Άλλοι ενδιαφέροντες διορισμοί περιλαμβάνουν τον Μίλος Βούτσεβιτς, φίλο και προστατευόμενο του Βούτσιτς, στο Υπουργείο Άμυνας (δηλαδή οι στρατιωτικές υποθέσεις βρίσκονται πλέον υπό τον ειδικό έλεγχο του προέδρου), και τον Ράντε Μπάστα (που θεωρείται ότι μπορεί να κινηθεί κοντά στα αμερικανικά συμφέροντα) στο Υπουργείο Οικονομίας. Αυτό όμως που πρέπει να γίνει σαφές είναι ότι στα στρατηγικά θέματα της Σερβίας, δηλαδή στις σχέσεις με τη Ρωσία, στο πρόβλημα του Κοσόβου και στην πορεία προς την Ε.Ε., αυτός που παίρνει την τελική απόφαση είναι ο Αλεξάνταρ Βούτσιτς και όχι το υπουργικό συμβούλιο ή οι επιμέρους αρμόδιοι υπουργοί.
Το ΝΑΤΟ στη Ρουμανία
Η Σερβία παρακολουθεί στενά πώς μονάδες του ΝΑΤΟ φτάνουν συνεχώς στη γειτονική Ρουμανία. Στο Βελιγράδι πιστεύουν ότι εάν τα γεγονότα καταστούν ανεξέλεγκτα, φτάνοντας σε άμεση σύγκρουση μεταξύ των Ρωσικών Ενόπλων Δυνάμεων και του ΝΑΤΟ, θα παρασύρουν και τη Σερβία. Ο Βούτσιτς μιλάει συχνά για αυτό που οι άλλοι αποσιωπούν, πιστεύοντας ότι η σκέψη που εκφράζεται αποκτά υλική υπόσταση. Ο κίνδυνος μιας άμεσης αντιπαράθεσης μεταξύ των ρωσικών και των αμερικανικών δυνάμεων αυξάνεται με κάθε Αμερικανό στρατιώτη που αναπτύσσεται στην Ανατολική Ευρώπη. Αλλά, σε αυτή την περίπτωση, η Σερβία δεν θα μπορέσει να σταθεί στο περιθώριο, ακόμα κι αν το θέλει πραγματικά. Οι Αμερικανοί δεν χρειάζονται έναν φιλορωσικό θύλακα στο κέντρο της Ευρώπης, δηλαδή στο πίσω μέρος της 101ης Μεραρχίας των ΗΠΑ στη Ρουμανία.
Σε περίπτωση οξείας κλιμάκωσης στην Ανατολική Ευρώπη, κανείς δεν θα συμπαραταχθεί με τους Σέρβους. Αξιοσημείωτο είναι ότι όλα αυτά ο Αλεξάνταρ Βούτσιτς τα ανακοίνωσε στο συνέδριο του κυβερνώντος κόμματος. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, το Βελιγράδι, είναι κάπως πιο οξύ από άλλες πρωτεύουσες στην αντίδραση σε μια πιθανή απειλή κλιμάκωσης. Δεν ξέρουμε καθόλου τι εννοεί ο ταξίαρχος Τζον Λούμπας, υποδιοικητής της 101ης Μεραρχίας, με τον όρο «απειλές για τις χώρες του ΝΑΤΟ» και από πού ξεκινάει αυτή ακριβώς η «ίντσα γης του ΝΑΤΟ» που σκοπεύουν να προστατεύσουν οι αμερικανικές δυνάμεις. Ούτε ποιες είναι οι εντολές τους από την ανώτερη διοίκηση. Με τα δεδομένα αυτά, ο Αλεξάνταρ Βούτσιτς βρίσκεται υπό διαρκή πίεση. Προς το παρόν, συμπεριφέρεται αρκετά μετριοπαθώς, σκεπτόμενος τις απειλές για το κράτος του.
Οι εκλογές στις ΗΠΑ
Για το Βελιγράδι, μια νίκη των Ρεπουμπλικάνων στις ενδιάμεσες εκλογές του Νοεμβρίου θα μπορούσε να φέρει ένα διάλειμμα στις συνεχείς πιέσεις που υφίσταται το Βελιγράδι. Δεν θα υπάρξει βέβαια καμία σοβαρή αλλαγή στην εξωτερική πολιτική της Αμερικής γι’ αυτό το μέρος της Ευρώπης, ιδίως σχετικά με το Κοσσυφοπέδιο και τα Μετόχια, καθώς και τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Αλλά οι Ρεπουμπλικάνοι θα μπορούσαν να είναι πιο ανεκτικοί στα σερβικά εθνικά συμφέροντα. Ωστόσο, τουλάχιστον για τα επόμενα δύο χρόνια, μέχρι τις προεδρικές εκλογές του 2024, είναι δύσκολο να αναμένεται ότι θα υπάρξουν σημαντικές αλλαγές που θα ωφελήσουν τη Σερβία.
Οπωσδήποτε, η ενδοαμερικανική σύγκρουση για τον τρόπο ανάπτυξης των ΗΠΑ σίγουρα θα έχει συνέπειες και σε αυτό το μέρος της Ευρώπης. Οι ένθερμοι υποστηρικτές του Τραμπ μπορεί να δημιουργήσουν ένα νέο πολιτικό περιβάλλον. Αν παρατηρήσει κάποιος τις ΗΠΑ και τη Γερμανία, μπορεί να συμπεράνει ότι από το 2000 δεν έχουν αλλάξει την πολιτική τους σχετικά με το καθεστώς για το Κοσσυφοπεδίου και τα Μετόχια. Ο στόχος παρέμεινε ίδιος – ένα ανεξάρτητο Κοσσυφοπέδιο. Όσον αφορά τις άμεσες εξελίξεις, ο Αμερικανός ειδικός απεσταλμένος για τα Δυτικά Βαλκάνια Γκάμπριελ Εσκομπάρ δήλωσε στην Πρίστινα ότι μια τελική συμφωνία μεταξύ Βελιγραδίου και Πρίστινα είναι θέμα εβδομάδων και όχι ετών.
Το Βελιγράδι κατάφερε να χρησιμοποιήσει την επιθετική πολιτική του Κοσοβάρου πρωθυπουργού Άλμπιν Κούρτι για να δημιουργήσει ευνοϊκές συνθήκες υπέρ του: τώρα ελέγχει και τον παράγοντα χρόνο και την ενδεχόμενη κλιμάκωση της κρίσης
Η κρίση στο Κοσσυφοπέδιο
Ωστόσο, η κρίση στο Κοσσυφοπέδιο ανέτρεψε τις αισιόδοξες εκτιμήσεις των παραγόντων της Δύσης. Το βασικό στοιχείο αυτής της περιόδου είναι η πρόταση Μακρόν-Σολτς του Σεπτεμβρίου, για την επίλυση του προβλήματος του Κοσσυφοπεδίου. Έχει επιβεβαιωθεί ότι η πρόταση υπάρχει. Το σχέδιο φέρεται να προβλέπει ότι το 2023 θα υπογραφεί μια νέα συμφωνία για την εξομάλυνση των σχέσεων, βάσει της οποίας η Σερβία «θα αποδεχόταν στην πραγματικότητα την ύπαρξη του Κοσσυφοπεδίου ως ανεξάρτητο κράτος». Σε μεταγενέστερο στάδιο, υποθετικά μετά από δέκα χρόνια, όταν η Ε.Ε. είναι έτοιμη να επεκταθεί και να συμπεριλάβει τα Δυτικά Βαλκάνια, το Κοσσυφοπέδιο και η Σερβία θα συμφωνήσουν για αμοιβαία αναγνώριση, η οποία θα ήταν προϋπόθεση για την ένταξή τους στην Ε.Ε. Το έγγραφο φέρεται να προβλέπει επίσης την ένταξη του Κοσσυφοπεδίου σε διεθνείς οργανισμούς, συμπεριλαμβανομένου του ΟΗΕ.
Με τα δεδομένα αυτά, το Βελιγράδι αναζητούσε τρόπους παράτασης των συνομιλιών και συνέχισης της μη λήψης αποφάσεων. Στο σημείο αυτό, εκδηλώθηκε η λανθασμένη πολιτική του Κοσοβάρου πρωθυπουργού Άλμπιν Κούρτι, οδηγώντας και τη σερβική αντιπολίτευση να στηρίξει τις επιλογές του Αλεξάνταρ Βούτσιτς και των Σέρβων του Κοσσυφοπεδίου. Συγκεκριμένα, μετά τις αποτυχημένες διαπραγματεύσεις υπό την αιγίδα της Ε.Ε. τον Απρίλιο, η κυβέρνηση του Κοσσυφοπεδίου αποφάσισε να πραγματοποιήσει μονομερώς την αλλαγή των πινακίδων κυκλοφορίας των αυτοκινήτων στο βόρειο τμήμα του Κοσσυφοπεδίου –όπου οι Σέρβοι αποτελούν την πλειοψηφία– από σερβικές σε κοσοβάρικες (RKS, «Δημοκρατία του Κοσσυφοπεδίου»).
Με την υποστήριξη του Βελιγραδίου, περίπου δέκα χιλιάδες ιδιοκτήτες αυτοκινήτων μποϊκοτάρουν την αλλαγή πινακίδων, γι’ αυτό η κυβέρνηση της Πρίστινα αποφάσισε να θεσπίσει τιμωρητικά μέτρα εναντίον τους – παρά τις εκκλήσεις των ΗΠΑ να μην το κάνει. Ο Σέρβος διοικητής της αστυνομίας στο βόρειο τμήμα του Κοσσυφοπεδίου, ταγματάρχης Νέναντ Τζούριτς, αντιτάχθηκε δημόσια σε αυτό το μέτρο, ανακοινώνοντας ότι δεν θα λάβει μέτρα κατά των ιδιοκτητών αυτοκινήτων. Γι’ αυτό και τέθηκε σε αναστολή την Πέμπτη 3/11. Ο Τζούριτς είχε διοριστεί διοικητής το 2013 βάσει της Συμφωνίας των Βρυξελλών.
* Ο Βαγγέλης Χωραφάς είναι διδάκτωρ Πολιτικών Επιστημών. Το παρόν κείμενο αποτελεί περιληπτική απόδοση εκτενέστερου άρθρου του, που αναρτήθηκε στις 8/11/2022 στην ιστοσελίδα γεωπολιτικής www.geoeurope.org, την οποία διευθύνει. Δημοσιεύεται εδώ με την άδειά του.
** «Άνετη επανεκλογή του Βούτσιτς» (φύλλο 585).
Οι Σέρβοι και ο Βούτσιτς κέρδισαν χρόνο
Η στάση των Σέρβων του Κοσσυφοπεδίου για μποϊκοτάζ στις πινακίδες RKS πέτυχε, και η πολιτική Κούρτι απέτυχε. Αυτό έδωσε την ευκαιρία στο Βελιγράδι να πάρει το πάνω χέρι στις εξελίξεις και να κερδίσει τον χρόνο που επιθυμεί, προωθώντας την αποχώρηση των Σέρβων από τους θεσμούς του Κοσσυφοπεδίου. Οι εκπρόσωποι των Σέρβων εγκατέλειψαν όλους τους πολιτικούς και κοινοβουλευτικούς θεσμούς στην Πρίστινα, τέσσερις δήμους στο βόρειο τμήμα του Κοσσυφοπεδίου, καθώς και το δικαστικό σώμα, την αστυνομία και τη διοίκηση, ενώ έγινε μια λαϊκή διαδήλωση στις 6/11 στο βόρειο τμήμα της Μιτρόβιτσα.
Με τα δεδομένα αυτά, η κρίση στο Κοσσυφοπέδιο διευρύνεται. Η οριστική επίλυσή της βρίσκεται εν μέρει, πλέον, στα χέρια του διεθνούς παράγοντα, και θα πάρει πολύ χρόνο: υπάρχουν 10 εγγυημένες έδρες για τους Σέρβους στη βουλή του Κοσσυφοπεδίου, καθώς και η θέση του αντιπροέδρου της κυβέρνησης. Πρόκειται για μια συνταγματική κρίση, η οποία για να επιλυθεί θα πρέπει να γίνουν εκλογές. Το ότι το Βελιγράδι κατάφερε να χρησιμοποιήσει την επιθετική πολιτική του Άλμπιν Κούρτι για να δημιουργήσει ευνοϊκές συνθήκες υπέρ του, αποτελεί μια επιτυχία του Αλεξάνταρ Βούτσιτς. Τώρα ελέγχει και τον παράγοντα χρόνο και την ενδεχόμενη κλιμάκωση της κρίσης. Αυτό φάνηκε και από την κατάρριψη ενός κοσοβάρικου μη επανδρωμένου αεροσκάφους που κινούνταν προς τη σερβική πόλη Ράσκα.
Το Βελιγράδι έχει μια σειρά από δυνατότητες: Η πρώτη είναι να ριζοσπαστικοποιήσει ακόμα περισσότερο το πρόβλημα του Κοσσυφοπεδίου, οδηγώντας στη δημιουργία μιας Σερβικής Αυτόνομης Περιοχής στο βόρειο Κοσσυφοπέδιο. Προς το παρόν δεν έχει λόγους για να κινηθεί σε αυτή την κατεύθυνση. Η δεύτερη είναι να ελέγξει τις εξελίξεις προς μια πορεία αποκλιμάκωσης της κρίσης και συνέχισης των διαπραγματεύσεων για το μέλλον του Κοσσυφοπεδίου, έχοντας ήδη κερδίσει χρόνο και προσπαθώντας να κερδίσει περισσότερο*. Η τρίτη, να περιμένει τα αποτελέσματα των αμερικανικών ενδιάμεσων εκλογών και των προεδρικών εκλογών του 2024, προσδοκώντας σε μια νίκη των Ρεπουμπλικάνων, που διάκεινται σχετικά ευμενώς απέναντι στη Σερβία. Σε κάθε περίπτωση, η Σερβία ευνοείται, έστω βραχυχρόνια, από αυτές τις εξελίξεις.
* Σημείωση της Σύνταξης: Στην κατεύθυνση αυτή εντάσσεται ο προσωρινός συμβιβασμός που ανακοινώθηκε την Τετάρτη, βάσει του οποίου η μεν Σερβία θα σταματήσει να εκδίδει πινακίδες οχημάτων με κωδικούς πόλεων του Κοσσυφοπεδίου, το δε Κοσσυφοπέδιο θα πάψει να απαιτεί την αλλαγή των σερβικών πινακίδων με κοσοβάρικες.
