Μπελ επόκ (Ωραία εποχή) είχε ονομαστεί η περίοδος από το 1871 μέχρι το 1914, κατά την οποία δεν έγινε πόλεμος επί ευρωπαϊκού εδάφους. Ήταν περίοδος «ειρηνική» στον βαθμό που η αποικιοκρατική πολιτική των ευρωπαϊκών χωρών συνεχίζονταν με βίαια μέσα σε άλλα μήκη και πλάτη του κόσμου. Η μπελ επόκ τινάχτηκε στον αέρα με τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο που αποτέλεσε γενικευμένη σύγκρουση των ευρωπαϊκών δυνάμεων με κύρια μέτωπα εντός της γηραιάς ηπείρου. Ωστόσο, η επέκτασή του πολέμου στη περιφέρεια, με την ενεργή συμμετοχή αποικιακών στρατευμάτων και την ανάμειξη των ΗΠΑ (1917), του προσέδωσαν τελικά την έννοια του παγκόσμιου.
Την προηγούμενη βδομάδα, με παρουσία ηγετών από 80 χώρες, γιορτάστηκε η επέτειος του τερματισμού του πρώτου μεγάλου πολέμου του 20ού αιώνα, ο οποίος κόστισε πάνω από 20 εκατομμύρια θύματα. Οικοδεσπότης ο Μακρόν, που αρέσκεται στα μαθήματα ιστορίας, και συμπρωταγωνιστές οι Μέρκελ, Τραμπ και Πούτιν. Στο Φόρουμ για την Ειρήνη που ακολούθησε από τις 11 έως τις 13 Νοεμβρίου, πήραν μέρος εκατοντάδες προσωπικότητες, φορείς και ΜΚΟ. Σε μια από τις συνεδρίες του Φόρουμ, μίλησε και ο Αλ. Τσίπρας.
Θρίαμβος ή νέα αταξία;
Μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι σήμερα η «μπελ επόκ» της παγκοσμιοποίησης (και της εκδοχής της επί ευρωπαϊκού εδάφους, όπως είναι η Ε.Ε.), έχει τελειώσει και δεν μπορεί να αναστηλωθεί. Ναι μεν δεν τινάχθηκε από έναν πόλεμο με παγκόσμιες διαστάσεις, αλλά είναι φανερό πως δεν είναι πια κοινά αποδεκτό έδαφος και αναμφισβήτητη πολιτική και οικονομική πραγματικότητα.
Πρώτα απ’ όλα, σε βασικά κέντρα του καπιταλιστικού συστήματος και βαθιά μέσα στην καρδιά των αγορών και του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, έχει υπάρξει μια ενδόρρηξη με την έννοια διαφορετικών επιλογών και στρατηγικών για το πώς θα προχωρήσουν οι επόμενες δεκαετίες.
Ποια χαρακτηριστικά σημάδεψαν τη μπελ επόκ της παγκοσμιοποίησης, από το 1990 και ύστερα; Η κυριαρχία της άυλης οικονομίας και ο νομαδισμός της παραγωγικής διαδικασίας προς ανατολάς. Η «ενοποίηση» Ανατολής και Δύσης κάτω από τη σημαία της πτώσης των τειχών, της ενιαίας παγκόσμιας αγοράς και του «τέλους της ιστορίας». Η γενίκευση των προγραμμάτων διαρθρωτικής προσαρμογής (κάμψη της φερέγγυας ζήτησης και εξάπλωση της λιτότητας) και το φουλάρισμα της χρεομηχανής. Η εποχή αυτή, έδωσε τους καρπούς της και τώρα έχει εξαντληθεί.
Δεύτερο, ο σχεδιασμός μιας μονοπολικής κυριαρχίας εντός αυτού του πλαισίου, τινάχθηκε στον αέρα. Από την αντίσταση των λαών στους βρώμικους πολέμους σε Ιράκ, Αφγανιστάν, Συρία. Με την ανάδυση άλλων κέντρων, όπως η Κίνα και η Ρωσία. Με το προχώρημα εγχειρημάτων στην «αυλή των ΗΠΑ», τη Λατινική Αμερική, και τις κοινωνικές αντιστάσεις σε άλλες περιοχές (ευρωπαϊκός Νότος, αραβικός κόσμος κ.λπ.).
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η δυσφορία απέναντι στη γερμανική κυριαρχία στην Ε.Ε. και την επιβολή ενός ακραίου νεοφιλελευθερισμού με τα μνημόνια και τις αποφάσεις των Eurogroup και άλλων μη εκλεγμένων οργάνων, δημιούργησε μεγάλους τριγμούς και αμφισβητήσεις.
Μέρκελ, Μακρόν και άλλοι, κατά τους εορτασμούς στο Παρίσι, βρήκαν την ευκαιρία να επιτεθούν στη νέα απειλή που απλώνεται στην Ευρώπη, τον εθνικισμό και τον λαϊκισμό. Τώρα είναι η στιγμή να ενωθούν όλοι για να αποτρέψουν την εθνικιστική αναδίπλωση και την επώαση του αυγού του φιδιού. Τα ιστορικά συμπεράσματα, επιστρατεύονται κι αυτά στην ίδια επιδίωξη.
Ο Μακρόν, ανοίγοντας τις εργασίες, αναρωτήθηκε αν η εικόνα των 85 ηγετών που ενώθηκαν κάτω από την Αψίδα του Θριάμβου θα ερμηνευτεί ως «το φωτεινό σύμβολο της διαρκούς ειρήνης» ή ως «το φωτογραφικό στιγμιότυπο των τελευταίων στιγμών της ενότητας, προτού ο κόσμος βυθιστεί σε μια νέα αταξία». Μακρόν και Μέρκελ συνυπέγραψαν ένα κείμενο στο ιστορικό βαγόνι όπου είχε επικυρωθεί η λήξη του Μεγάλου Πολέμου με βαρύτατους όρους για την ηττημένη Γερμανία. Βαρύς συμβολισμός με ελαφριά επίδραση, αφού ο πάλαι ποτέ γαλλογερμανικός άξονας δεν είναι σήμερα σε θέση να ξεπεράσει την κρίση της Ε.Ε. και να προσφέρει επιτάχυνση στο άρμα της. Η Ε.Ε. χωλαίνει βαθειά. Ιταλία και Αγγλία είναι τα μεγαλύτερα αγκάθια, αλλά σπαράσσεται και από αντιθέσεις που αγκαλιάζουν όλα τα μήκη και πλάτη της. Νέες συνισταμένες και αντιθέσεις εμφανίζονται στο εσωτερικό της και οι τριγμοί πολλαπλασιάζονται, ενώ οι τάσεις αναδίπλωσης και ευρωσκεπτικισμού κερδίζουν έδαφος.
Τραμπ και Πούτιν στο Παρίσι
Πριν 100 χρόνια, με τη λήξη του Α΄ΠΠ, οι ΗΠΑ άρχιζαν να παίρνουν τη θέση της Αγγλίας και να γίνονται η ηγέτιδα δύναμη της Δύσης, διαδικασία που ολοκληρώθηκε αμέσως μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τώρα, παρακολουθώντας τη σχετική τους δύση και αποδυνάμωση, προσπαθούν να σφίξουν τα λουριά και απέναντι στους Ευρωπαίους, οι οποίοι μετά τον Β΄ΠΠ αναπτύχθηκαν κάτω από τη φτερούγα των ΗΠΑ, οικονομικά και κυρίως στρατιωτικά.
Ο στρατιωτικός εναγκαλισμός δεν έχει σταματήσει να βρίσκεται στο επίκεντρο των επαφών. Δηλώσεις του Μακρόν για δημιουργία ευρωστρατού, διασκεδάστηκαν από τον Τραμπ που θύμισε στους Ευρωπαίους ότι πρέπει να δίνουν ολόκληρη τη συνδρομή τους στο ΝΑΤΟ… Αντίθετα, ο Πούτιν δήλωσε ότι η Ευρώπη δικαιούται να αποκτήσει μια δική της στρατιωτική δομή. Η νατοϊκή περικύκλωση της Ρωσίας προχωρά κυρίως επί ευρωπαϊκού εδάφους και αυτό τον ανησυχεί. Μια Ευρώπη απογαλακτισμένη από τις ΗΠΑ και με ανεξάρτητη πολιτική, θα μπορούσε να διαδραματίσει έναν άλλο ρόλο σε έναν υπό διαμόρφωση πολυπολικό κόσμο.
Τι ξεχνούν όσοι μιλάνε για φασισμό
Η λήξη του Α’ΠΠ δεν έφερε την ειρήνη. Σημαδεύτηκε από άλλα σημαντικά γεγονότα, όπως η γέννηση –και επικράτηση σε ορισμένες χώρες– του φασιστικού (1922) και του ναζιστικού (1933) φαινομένου. Γεννήθηκαν από εξαθλιωμένες, ταπεινωμένες μάζες, μέσα από τον πόλεμο και την κρίση που ακολούθησε. Σημαδεύτηκε, όμως, και από την πρώτη νικηφόρα σοσιαλιστική επανάσταση στη Ρωσία. Αυτή απέσπασε από την αλληλοσφαγή μια τεράστια χώρα και συνέτεινε να δημιουργηθεί ένα ισχυρό εργατικό κίνημα σε όλο τον κόσμο. Αφού έπνιξαν τις επαναστάσεις επί ευρωπαϊκού εδάφους (Γερμανία 1918, Ουγγαρία 1919 κ.λπ.), εκστράτευσαν ενάντια στη νεαρή Σοβιετική Ένωση, ανεπιτυχώς.
Οι ελίτ, κυρίως της Ευρώπης, ερωτοτρόπησαν με τον φασισμό και τον ναζισμό, και από ένα σημείο κι ύστερα τον έκαναν κύρια επιλογή τους σε ορισμένες χώρες. Ο μεταξύ τους ανταγωνισμός υπερίσχυσε της τάσης να τον στρέψουν ενάντια στη Σοβιετική Ένωση. Έτσι, διαμορφώθηκε μια ετερογενής αντιχιτλερική συμμαχία που μετά το τσάκισμα του ναζιφασισμού θα έδινε την θέση της στον ψυχρό πόλεμο και ό,τι ακολούθησε.
Από το 1945 μέχρι σήμερα, δεν είναι αλήθεια πως δεν υπήρξε πόλεμος στην Ευρώπη, όπως λένε οι διακηρύξεις της Ε.Ε. Ο πόλεμος στη Γιουγκοσλαβία το 1990 και η Ουκρανία πιο πρόσφατα, είναι τρανά παραδείγματα. Πρέπει να σημειωθεί πως στην εποχή της «μπελ επόκ» της Ε.Ε. δεν ήταν λίγες οι φορές που χρηματοδοτήθηκαν από τη Γερμανία και άλλους, ανοικτά φασιστικές δυνάμεις στην Ευρώπη. Ο αλβανικός UCK, οι Κροάτες φασίστες και πρόσφατα οι Ουκρανοί, είναι κραυγαλέα παραδείγματα. Και δεν είναι λίγες οι φορές που Γερμανοί ιθύνοντες και ΜΜΕ μίλησαν ρατσιστικά για χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, όπως η Ελλάδα πριν και η Ιταλία σήμερα.
Ο δικός τους ολοκληρωτισμός, ο ορντοφιλελευθερισμός, η ταπείνωση λαών και εθνών, η αφαίμαξη και φτωχοποίηση που επέβαλλαν, ήταν φυσιολογικό να παράξουν μεγάλη δυσφορία και αντίδραση. Από τη στιγμή που η ευρωπαϊκή Αριστερά συστρατεύτηκε με τις δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης, και τώρα θαυμάζει τη Μέρκελ ως εμπνευσμένη και λογική πολιτικό που δύει (τι κρίμα) το άστρο της, το πιο λογικό ήταν να καλύψουν άλλες δυνάμεις αυτό το κενό. Όταν μάλιστα, αυτό το στρατόπεδο χαρακτηρίζει τους πάντες «φασίστες και ακροδεξιούς», δεν καταλαβαίνει πως ανοίγει τις θύρες σε τέτοιες δυνάμεις να παίξουν το παιχνίδι τους;
Να το πούμε πιο καθαρά. Ο κόσμος δεν θέλει φασισμό, πόλεμο και Ακροδεξιά. Θέλει πρώτα απ’ όλα αλλαγή της σημερινής κατάστασης. Όλα τα «λαϊκίστικα» κινήματα και μπλοκ που αναδύθηκαν, είτε με αριστερό είτε με δεξιό προσανατολισμό, και κέρδισαν έδαφος σε πολλές χώρες της Ευρώπης, εμφανίζονταν να αντιπαλεύουν το μίγμα άκρατου νεοφιλελευθερισμού, εθνικής ισοπέδωσης και κοινωνικής διάλυσης. Ακόμα, το μεταναστευτικό και οι τεράστιες μετακινήσεις πληθυσμών, αλλά και σοβαρά φαινόμενα, όπως της ογκούμενης εγκληματικότητας και της τρομοκρατίας, δημιούργησαν διάφορες κοινωνικές αντιδράσεις, αλλά και πολιτικές μετατοπίσεις. Καμία δύναμη δεν μπορεί να πολιτευτεί και να έχει μια επιρροή χωρίς σαφή πολιτική για όλα αυτά τα ζητήματα. Και χωρίς να τα αντιμετωπίζει μέσα από μια συνολική εναλλακτική πρόταση. Κοινωνική, πολιτική, οικονομική, περιφερειακή, ηπειρωτική.
Αν δεχθούμε ότι υπάρχουν πολλά είδη φασισμού (ο ΣΥΡΙΖΑ, για παράδειγμα, μίλησε για φασισμό όταν τον εμπόδισαν να καταθέσει στεφάνι στο Πολυτεχνείο), τότε είναι σίγουρο ποια είναι σήμερα η πιο ισχυρή και επικίνδυνη μορφή του. Πρόκειται για αυτή της παγκοσμιοκρατίας, της κυριαρχίας των αγορών, της ευρύτατης λεηλασίας σε πλανητικό επίπεδο. Αυτή, στο όνομα της ελευθερίας και της ατομικότητας, επιβάλλει τον πιο στυγνό ολοκληρωτισμό, την απαξίωση της ζωής σε κάθε μορφή, τη γενικευμένη αλλοτρίωση. Αυτή η μορφή είναι η πιο διαλυτική για τις κοινωνίες και οδηγεί σε καταστροφές, ρατσισμό, πόλεμο. Όσοι την υπηρετούν, δεν δικαιούνται να μιλούν για αγώνα ενάντια στον φασισμό, κρύβοντας έτσι τον δικό τους ρόλο.
