Διαβάστε το πρώτο μέρος εδώ
του Θανάση Μουσόπουλου*
Στη συνέχεια θα παρουσιάσουμε το πρόσφατο έργο του Δημήτρη Μαυρίδη «Από τον θρίαμβο στην καταστροφή, 100 χρόνια από τη Μικρασιατική εκστρατεία και τη Μικρασιατική Καταστροφή», έκδ. Ιερά Μητρόπολις Μαρωνείας και Κομοτηνής, Κομοτηνή, 2022, σελ. 482, μεγ. σχήματος, και 469 φωτογραφίες.
Ο Μανόλης Γ. Βαρβούνης (Καθηγητής Λαογραφίας του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας – Κοσμήτορας της Σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών του Δ.Π.Θ) αναφέρεται στα περιεχόμενα του σημαντικού αυτού τόμου. Μετά τον πρόλογο του μητροπολίτη Μαρωνείας και Κομοτηνής κ. Παντελήμονα (σ. 13) και την εισαγωγή (σ. 15), το βιβλίο περιλαμβάνει τρία κύρια μέρη: Το πρώτο έχει τίτλο «Μύθος και ιδεολογία στην ελληνική ιστορία», και αποτελείται από τις ενότητες «Τόπος και Πατρίδα» (σ. 21), «Η εμφάνιση των Τούρκων και η είσοδός τους στη Μικρά Ασία» (σ. 75), «Οι Έλληνες και οι Βάρβαροι» (σ. 81) και «Η κρίση ταυτότητας του Νέου Ελληνισμού» (σ. 103). Το δεύτερο μέρος έχει τίτλο «Συνοπτική εξιστόρηση των γεγονότων κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία και Καταστροφή». Προηγείται ένας πολύτιμος και εξαντλητικός χρονολογικός πίνακας (σ. 113), πραγματικό instrumentum studiorum, και ακολουθούν τα σχετικά με όλα τα ιστορικά γεγονότα από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο ως τη Μικρασιατική Εκστρατεία και Καταστροφή, την εγκατάσταση των προσφύγων. Τελειώνει μάλιστα το κεφάλαιο αυτό με την απώλεια των «πλεονεκτημάτων της Δύσης» (σ. 285), το τέλος του οριενταλισμού, τους εξοπλισμούς και τις πολεμικές συγκρούσεις καθώς και τις πληθυσμιακές εκρήξεις και τις πληθυσμιακές ανισορροπίες στο νέο τριμερή Κόσμο. Το τρίτο μέρος έχει τίτλο «Φωτογραφικές ιστορίες και σημαντικά κείμενα» (σ. 297). Εδώ περιλαμβάνονται ιστορικές φωτογραφίες και σημαντικά κείμενα για την κατανόηση των γεγονότων και της ευρύτερης ιστορικής συγκυρίας (σ. 375). Ο τόμος ολοκληρώνεται με βιογραφικά στοιχεία για τους πρωταγωνιστές των γεγονότων, επίλογο, εκτενή και ενημερωμένη βιβλιογραφία, χρηστικό ευρετήριο ονομάτων και θεμάτων.
Και καταλήγει ο Μ. Γ. Βαρβούνης: «Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι πρόκειται για μια μοναδική έκδοση, όχι μόνο επειδή περιλαμβάνει εν πολλοίς πρωτότυπες και ανέκδοτες φωτογραφίες, όχι μόνο επειδή εικονογραφεί και περιγράφει τα γεγονότα και τις συνέπειες της Μικρασιατικής Εκστρατείας και της Μικρασιατικής Καταστροφής, αλλά κυρίως διότι περιλαμβάνει μια προσωπική και πρωτότυπη ματιά στα πράγματα, τις αιτίες, τις ρίζες και τα αποτελέσματά τους, βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα».
***
Στο τελευταίο μέρος του κειμένου μας θα αναφερθούμε στην ανιστόρητη απώλεια της Ανατολικής Θράκης, για την οποία ο Δημήτρης Μαυρίδης μιλά σε πολλά κείμενά του.
«Η Ανατολική Θράκη αποτελούσε την κύρια εστία του θρακικού Ελληνισμού και ήταν προαύλιο της Κωνσταντινούπολης. Η Ανατολική Θράκη βρισκόταν υπό ελληνική διοίκηση από τον Ιούλιο του 1920 και είχε ενσωματωθεί στο ελληνικό κράτος από τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους, μετά την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών. Σήμερα, η απώλεια της Ανατολικής Θράκης θεωρείται ότι συμπίπτει με τη Μικρασιατική Καταστροφή, στην πραγματικότητα όμως είναι αποτέλεσμα και επακόλουθό της. Ίσως είναι καιρός να μιλήσουμε και για τη Θρακική Καταστροφή, η οποία παραμένει άγνωστη, ανεξήγητη και ουσιαστικά αδικαιολόγητη. Είναι σκόπιμο να γνωρίζουμε τις συνθήκες και τις διεργασίες κάτω από τις οποίες συνέβησαν τα γεγονότα εκείνα. Και αυτό το λέω με τη συναίσθηση ότι ανάλογες συνθήκες συνεχίζουν να υπάρχουν και σήμερα. Πρόκειται για την άνιση διπλωματία που εφαρμόζεται στις ετεροβαρείς σχέσεις μας με τους ισχυρούς προστάτες, που είμαστε υποχρεωμένοι να αναζητούμε.
Δυστυχώς στην πολιτική που ασκήθηκε από μέρους των Ελλήνων κυριάρχησε η φροντίδα να εξυπηρετηθεί πρώτα η Μεγάλη Βρετανία, ώστε ανεπαισθήτως παραμερίστηκαν τα ελληνικά συμφέροντα»
Οπωσδήποτε, αν η Μικρασιατική Καταστροφή οφείλεται σε δυσμενείς αντικειμενικές συνθήκες, αυτό δεν είναι βέβαιο ότι ισχύει για την αντίστοιχη καταστροφή στη Θράκη».
Είναι γνωστό ότι Η ενιαία Θράκη διασπάται μέσα σε πενήντα χρόνια σε τρία τμήματα. Η Βόρεια Θράκη / Ανατολική Ρωμυλία αυθαίρετα ενώθηκε το 1885 με τη Βουλγαρία. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, χωρίς να γίνει πόλεμος, με την ανακωχή των Μουδανιών οι Μεγάλες Δυνάμεις δίνουν με το «έτσι θέλω» την Ανατολική Θράκη στην Τουρκία.
Η Μικρασιατική καταστροφή του 1922 δεν είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια μόνον της Σμύρνης και των παραλίων της Ιωνίας, αλλά και την απώλεια της Ανατολικής Θράκης. Τα λάθη της τότε Ελληνικής ηγεσίας με τον λεγόμενο Διχασμό, τις εσωτερικές διαμάχες και την ιδιοτελή τακτική των Ευρωπαϊκών δυνάμεων οδήγησαν την Θράκη σε νέα συρρίκνωση. Οι εκπρόσωποι των Μεγάλων Δυνάμεων παρουσία και της Τουρκίας στα Μουδανιά αποφάσισαν την παραχώρηση της Ανατολικής Θράκης στους Τούρκους και την αποχώρηση των Ελλήνων. Έτσι στις 8 Οκτωβρίου 1922 ο Ελευθέριος Βενιζέλος έστειλε από το Παρίσι προς τη Γενική Διοίκηση Θράκης, το παρακάτω συγκλονιστικό τηλεγράφημα: «Ανατολική Θράκη απωλέσθη ατυχώς δι’ Ελλάδα και επανέρχεται εις άμεσον κυριαρχίαν Τουρκίας». Η ελληνική κυβέρνηση αποδέχτηκε τα τετελεσμένα. Τότε αρχίζει η Μεγάλη Έξοδος. Η οριστική χαριστική βολή στον ελληνισμό της Ανατολικής Θράκης επήλθε με την Συνθήκη της Λωζάνης. Δραματική η έξοδος των προσφύγων.
Για όλες τις πράξεις του δράματος της Ανατολικής Θράκης ο Δημήτρης Μαυρίδης γράφει: «Η Ανατολική Θράκη εγκαταλείφθηκε εθελόδουλα, ώστε να μην βρεθεί η Μεγάλη Βρετανία στη δυσάρεστη θέση να συγκρουσθεί με την Τουρκία. Και αυτό παρά το ότι πολλοί πίστευαν ότι αρνούμενοι να εγκαταλείψουν την Ανατολική Θράκη τις μέρες εκείνες, οι Έλληνες δεν είχαν να χάσουν τίποτε και θα κέρδιζαν πολύτιμο χρόνο».
Και σε άλλο σημείο παρατηρεί: «Παραμένει το γεγονός ότι ο τουρκικός στρατός δεν ήταν σε θέση να διαπλεύσει την Προποντίδα και να επιτύχει την κατάληψη της Ανατολικής Θράκης. Οι Τούρκοι δεν διέθεταν ναυτική δύναμη και η δύναμη πυρός των ελληνικών θωρηκτών ήταν σημαντική με τα δεδομένα της εποχής εκείνης […] Κατά τις είκοσι ημέρες της εκκένωσης της Θράκης, μετακινήθηκαν προς δυτικά πάνω από 450.000 άτομα. Οι μετακινήσεις έγιναν με τραίνα, με πλοία και οδικώς με κάρα, τα οποία ήταν τότε διαθέσιμα στη Θράκη. Η εγκατάλειψη της Ανατολικής Θράκης είχε ολοκληρωθεί το τελευταίο δεκαήμερο του Οκτωβρίου του 1922».
Ο Δημήτρης Μαυρίδης είναι σαφής και συγκεκριμένος στα ιστορικά συμπεράσματά του: «Εκείνο που πρέπει να παρατηρήσουμε αφορά τη νοοτροπία της εξάρτησης που χαρακτηρίζει τη χώρα μετά τη δημιουργία του νέου ελληνικού κράτους. Δηλαδή, την τυφλή πίστη στην παντοδυναμία και τη στήριξη των υποτιθέμενων ξένων συμμάχων μας […] Δυστυχώς στην πολιτική που ασκήθηκε από μέρους των Ελλήνων κυριάρχησε η φροντίδα να εξυπηρετηθεί πρώτα η Μεγάλη Βρετανία, ώστε ανεπαισθήτως παραμερίστηκαν τα ελληνικά συμφέροντα […] Με την εγκατάλειψη της Ανατολικής Θράκης από τους Έλληνες οι Τούρκοι επιστρέφουν στην Ευρώπη και θέτουν μια υποθήκη που σήμερα ονομάζεται: ‘Ευρωπαϊκός προσανατολισμός της Τουρκίας’».
***
Κλείνουμε το κείμενό μας με το βλέμμα στη Συνθήκη της Λωζάνης για την οποία ο Άγγλος πολιτικός Λοϋδ Τζωρτζ είπε: «Γράφθηκε η αισχρότερη σελίδα της Ευρωπαϊκής ιστορίας», ενώ χαρακτήρισε την απόφαση της εκδιώξεως του Ελληνικού στοιχείου από την Ανατολική Θράκη, Μ. Ασία και Πόντο ως «κάκιστη και αισχρή λύση για την οποία ο κόσμος θα υποστεί βαριά ποινή κατά τα προσεχή εκατό χρόνια».
* Ο Θανάσης Μουσόπουλος είναι φιλόλογος, συγγραφέας, ποιητής
