Εν μέσω των αντιπαραθέσεων σχετικά με το ανώτατο όριο του χρέους –η ικανότητα του Δημοσίου να πληρώσει θα μπορούσε να εξαντληθεί τον Ιούνιο– υπάρχουν δύο πολύ διαφορετικές απόψεις σχετικά με το κόστος και τα οφέλη του περιορισμού των κρατικών δαπανών. Σύμφωνα με τον Μάικλ Μπόσκιν, καθηγητή Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, ο οποίος διετέλεσε επίσης πρόεδρος του Συμβουλίου Οικονομικών Συμβούλων του πρώτου προέδρου Μπους, η αύξηση του δημόσιου χρέους είναι επικίνδυνη.
Και έπειτα υπάρχει ένα πρόσφατο έργο για τη λιτότητα που μπήκε στη λίστα με τα κορυφαία οικονομικά βιβλία του περασμένου έτους στους Financial Times. Ονομάζεται «Η τάξη του κεφαλαίου: Πώς οι οικονομολόγοι εφηύραν τη λιτότητα και άνοιξαν το δρόμο στο φασισμό» και ανατρέχει στο ιστορικό παρελθόν της Ευρώπης για να υποστηρίξει ότι η λιτότητα –το σφίξιμο στο ζωνάρι, η περικοπή των κυβερνητικών προγραμμάτων– έχει να κάνει λιγότερο με τους προϋπολογισμούς και το χρέος και περισσότερο με το να κάνει σκόπιμα το εργατικό δυναμικό να αισθάνεται ανασφάλεια.
Συγγραφέας του βιβλίου είναι η Clara Mattei, καθηγήτρια Οικονομικών στο New School for Social Research της Νέας Υόρκης. Πρόσφατα μίλησε με τον David Brancaccio του Marketplace για το πώς η λιτότητα μπορεί να συνδέεται με πολύ περισσότερα από την επιδίωξη να περιοριστούν οι κρατικές δαπάνες.
Ακολουθεί ένα επεξεργασμένο κείμενο της συζήτησής τους.
David Brancaccio: Η προσεκτική σας ανάγνωση του ιστορικού αρχείου του 20ού αιώνα, αποκαλύπτει ότι η λιτότητα μπορεί να έχει μια κρυφή ατζέντα;
Clara Mattei: Απολύτως. Πρώτα απ’ όλα, θα πρέπει να σταματήσουμε να εξετάζουμε την οικονομία σε επίπεδο συνόλου, διότι μια καπιταλιστική οικονομία έχει νικητές και ηττημένους. Και για να είναι σταθερή μια καπιταλιστική οικονομία, πρέπει να σταθμιστούν οι ταξικές σχέσεις, πράγμα που σημαίνει ότι πρέπει να αποφύγουμε να διαμαρτύρονται οι άνθρωποι για τις συνθήκες που επικρατούν στην κοινωνία. Και σε μια στιγμή κατά την οποία βλέπουμε ότι υπάρχουν όλο και περισσότερες απεργίες… 50% αύξηση των απεργιών το 2021… 2022, σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, αυτή είναι μια στιγμή κατά την οποία η λιτότητα πρέπει να χτυπήσει σκληρά για να μας κάνει όλους να αποδεχτούμε το σημερινό status quo.
Brancaccio: Για να το αντιληφθούμε αυτό καλύτερα, πρέπει να κατανοήσουμε το επιχείρημά σας ότι η δημιουργία έλλειψης, που είναι αυτό που μπορεί να κάνει η λιτότητα με τον περιορισμό των κρατικών δαπανών και των κοινωνικών προγραμμάτων κ.ο.κ., καθιστά τους ανθρώπους, όπως εσείς θα λέγατε, φοβισμένους και ανασφαλείς, ώστε να μην διεκδικούν, για παράδειγμα, υψηλότερους μισθούς;
Mattei: Ναι. Η ιδέα εδώ είναι ότι η λιτότητα αποσκοπεί στο να μας κάνει όλους να εξαρτόμαστε περισσότερο από το να έχουμε χρήματα στην τσέπη μας για να ζήσουμε. Μαζί με την επισφάλεια που επιφέρει μια οικονομική ύφεση έχει το πολιτικό αποτέλεσμα να φιμώνει τα αιτήματα για καλύτερες συνθήκες ή ακόμα και τα αιτήματα για πιο ριζοσπαστικές κοινωνικές αλλαγές για μια κοινωνία που θα βασίζεται σε διαφορετικές αρχές και όχι στην εκμετάλλευση της μισθωτής εργασίας.
Brancaccio: Ο υπότιτλος αυτού του βιβλίου είναι «Πώς οι οικονομολόγοι εφηύραν τη λιτότητα και άνοιξαν το δρόμο στο φασισμό». Εξετάζεται η ιστορική καταγραφή της Ιταλίας μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και προκύπτει μια εικόνα ότι η Βρετανία και οι ΗΠΑ ήταν σύμφωνες με τις βάναυσες τακτικές του Ιταλού δικτάτορα Μουσολίνι, επειδή κάτω από την ομπρέλα της λιτότητας η Ιταλία ήταν ασφαλέστερο τόπος για τους επενδυτές.
Mattei: Αν κοιτάξουμε πολύ προσεκτικά, αυτό που βλέπουμε ιστορικά είναι ότι ο Μουσολίνι ήταν ο καλύτερος μελετητής της λιτότητας. Ήταν ικανός να εφαρμόσει πολιτικές λιτότητας πολύ αποτελεσματικά. Και αυτό του παρείχε την υλική και πολιτική υποστήριξη ολόκληρου του φιλελεύθερου διεθνούς κατεστημένου, από την Τράπεζα της Αγγλίας μέχρι την JPMorgan Chase και το υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ, που χειροκροτούσε τον Μουσολίνι χάρη στην ικανότητά του να φιμώνει τον εργαζόμενο πληθυσμό στην Ιταλία, ο οποίος εκείνα τα χρόνια ήταν πολύ ταραχώδης, χωρίς εισαγωγικά, επειδή ζητούσε ριζικές αλλαγές και διεκδικούσε οικονομική δημοκρατία.
Brancaccio: Ένα πράγμα που σίγουρα δεν αποδέχεστε είναι η ιδέα ότι όταν μια ομάδα οικονομολόγων έρχεται προσπαθώντας να προωθήσει πολιτικές λιτότητας αυτό αποτελεί μια επιστημονική κρίση. Ότι είναι τεχνοκρατική. Ότι η πολιτική δεν εμπλέκεται στην πραγματικότητα επειδή πρόκειται για οικονομία.
Mattei: Απολύτως. Τα οικονομικά δεν είναι ένας ουδέτερος κλάδος. Στον καπιταλισμό της λιτότητας, είναι απαραίτητο να μετατοπίζονται οι πόροι μακριά από τους ανθρώπους προς όφελος των λίγων, επειδή αυτό αυξάνει την επισφάλεια των μέσων διαβίωσής μας και φιμώνει τις δυνατότητες προς την κατεύθυνση μιας αλλαγής που θα ήταν δημοκρατική.
Επιμέλεια: Βάννα Σφακιανάκη
* Does austerity have a hidden agenda?, www.marketplace.org
