Ένα πολύ ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ προβάλλεται αυτές τις ημέρες στις κινηματογραφικές αίθουσες της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης, της Πάτρας και σύντομα σε όλη την Ελλάδα, με αφορμή τα 90 χρόνια από τη φωτιά που ξέσπασε και επέφερε τη μεγάλη καταστροφή της κοσμοπολίτικης Σμύρνης, το 1922.
Η ταινία τεκμηρίωσης της Μαρίας Ηλιού προήλθε, ουσιαστικά, από την ομότιτλη φωτογραφική έκθεση που έλαβε χώρα στο Μουσείο Μπενάκη από τον Ιανουάριο έως τον Μάρτιο του 2012 (σε σκηνοθεσία και επιμέλεια Μαρίας Ηλιού, με ιστορικό σύμβουλο τον Αλέξανδρο Κιτροέφ). Προβλήθηκε ακόμη στην τηλεόραση της ΕΡΤ που είναι από τους βασικούς παραγωγούς της ταινίας. Η έκθεση θα επαναληφθεί στο Μουσείο Μπενάκη (23 Σεπτεμβρίου-14 Οκτωβρίου), ενώ θα προβληθεί και η προηγούμενη ταινία της Ηλιού, Διωγμός και Ανταλλαγή Πληθυσμών: Τουρκία-Ελλάδα 1922-1923.
Αν μη τι άλλο, πρόκειται για μια ουσιαστική δουλειά που σκοπός της είναι να διασώσει την ιστορική μνήμη και να τεκμηριώσει στο μέτρο του δυνατού τα γεγονότα που οδήγησαν στον ξεριζωμό εκατομμυρίων Ελλήνων, οι οποίοι έφτασαν ως πρόσφυγες στην «επαρχιακή» Ελλάδα των αρχών του 20ού αιώνα, ώστε να αλλάξουν ριζικά το ανθρωπογεωγραφικό της τοπίο.
Αν και τηλεοπτικής υφής, μια και γραμμικά και αμιγώς επιστημονικά κυλάει η ροή του (σαν άλλη δημοσιογραφική εκπομπή έρευνας σε τηλεοπτικό κανάλι), η Ηλίου κοιτάζει με συνέπεια τα γεγονότα της περιόδου και με σημαντικό αρωγό τον ιστορικό επιστήμονα και ακαδημαϊκό Αλέξανδρο Κιτροέφ μελετά τα δεδομένα που οδήγησαν σε μια από τις μελανότερες στιγμές στη νέα ελληνική Ιστορία. Την καταστροφή της Σμύρνης και των διωγμό των Ελλήνων από τους Τούρκους του Κεμάλ.
Το ιστορικό ντοκιμαντέρ και η έκθεση είναι ιδιαίτερης σημασίας όχι μόνο γιατί το ελληνικό κοινό θα δει άγνωστες εικόνες από τη Σμύρνη, αλλά και γιατί συγχρόνως οι δυο συνεργάτες προσπαθούν να φέρουν μια διαφορετική ματιά στον τρόπο με τον οποίο διηγούνται την ιστορία.
Μια ματιά που επιζητά τις αποστάσεις της τόσο από την παρωχημένη εθνικιστική αφήγηση όσο και από πρακτικές που αποσιωπούν τα τραγικά γεγονότα της καταστροφής, χάρη του «νέου λόγου».
Πλην του σπάνιου φωτογραφικού και εν γένει οπτικού υλικού που αποτυπώνεται με μια εξαιρετική φωτογραφία στο ντοκιμαντέρ, αλλά και της λυρικής μουσικής του Νίκου Πλατύραχου, μιλούν οι: Giles Milton, Αλέξανδρος Κιτροέφ, Θάνος Βερέμης, Βικτώρια Σολομωνίδου, Ελένη Mπαστέα, Leyla Neyzi και Jack Nalbantian.
Εν ολίγοις, πρόκειται για μια πολύ ιδιαίτερη κινηματογραφική εργασία που κεντρίζει το ενδιαφέρον, ξυπνάει μνήμες και φυσικά θυμίζει την ιστορία του τόπου μας, την οποία προφανώς και δεν πρέπει να λησμονούμε. Άλλωστε, σε αυτά τα χρόνια που διανύουμε, εκθέσεις ή ταινίες σαν κι αυτή μόνο καλό κάνουν, μια και το σχολείο απέχει τόσο ώστε η μνήμη εξασθενεί όλο και εντονότερα.
Αν μη τι άλλο, πρόκειται για μια ουσιαστική δουλειά που σκοπός της είναι να διασώσει την ιστορική μνήμη και να τεκμηριώσει στο μέτρο του δυνατού τα γεγονότα που οδήγησαν στον ξεριζωμό εκατομμυρίων Ελλήνων, οι οποίοι έφτασαν ως πρόσφυγες στην «επαρχιακή» Ελλάδα των αρχών του 20ού αιώνα, ώστε να αλλάξουν ριζικά το ανθρωπογεωγραφικό της τοπίο.
Αν και τηλεοπτικής υφής, μια και γραμμικά και αμιγώς επιστημονικά κυλάει η ροή του (σαν άλλη δημοσιογραφική εκπομπή έρευνας σε τηλεοπτικό κανάλι), η Ηλίου κοιτάζει με συνέπεια τα γεγονότα της περιόδου και με σημαντικό αρωγό τον ιστορικό επιστήμονα και ακαδημαϊκό Αλέξανδρο Κιτροέφ μελετά τα δεδομένα που οδήγησαν σε μια από τις μελανότερες στιγμές στη νέα ελληνική Ιστορία. Την καταστροφή της Σμύρνης και των διωγμό των Ελλήνων από τους Τούρκους του Κεμάλ.
Το ιστορικό ντοκιμαντέρ και η έκθεση είναι ιδιαίτερης σημασίας όχι μόνο γιατί το ελληνικό κοινό θα δει άγνωστες εικόνες από τη Σμύρνη, αλλά και γιατί συγχρόνως οι δυο συνεργάτες προσπαθούν να φέρουν μια διαφορετική ματιά στον τρόπο με τον οποίο διηγούνται την ιστορία.
Μια ματιά που επιζητά τις αποστάσεις της τόσο από την παρωχημένη εθνικιστική αφήγηση όσο και από πρακτικές που αποσιωπούν τα τραγικά γεγονότα της καταστροφής, χάρη του «νέου λόγου».
Πλην του σπάνιου φωτογραφικού και εν γένει οπτικού υλικού που αποτυπώνεται με μια εξαιρετική φωτογραφία στο ντοκιμαντέρ, αλλά και της λυρικής μουσικής του Νίκου Πλατύραχου, μιλούν οι: Giles Milton, Αλέξανδρος Κιτροέφ, Θάνος Βερέμης, Βικτώρια Σολομωνίδου, Ελένη Mπαστέα, Leyla Neyzi και Jack Nalbantian.
Εν ολίγοις, πρόκειται για μια πολύ ιδιαίτερη κινηματογραφική εργασία που κεντρίζει το ενδιαφέρον, ξυπνάει μνήμες και φυσικά θυμίζει την ιστορία του τόπου μας, την οποία προφανώς και δεν πρέπει να λησμονούμε. Άλλωστε, σε αυτά τα χρόνια που διανύουμε, εκθέσεις ή ταινίες σαν κι αυτή μόνο καλό κάνουν, μια και το σχολείο απέχει τόσο ώστε η μνήμη εξασθενεί όλο και εντονότερα.
Νέστορας Πουλάκος
Σχόλια
