Μέσα στον διαρκή και εντεινόμενο στροβιλισμό γεγονότων και ευρισκόμενοι μάλλον σε μια οριακή εποχή, κατά την οποία κυριαρχεί η απουσία ενοποιητικών χαρακτηριστικών, χωρίς συλλογικές προσδοκίες μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα και με στέρηση ενεργών συναινέσεων (Λινέρα, Ιανουάριος 2021), είναι απαραίτητο για όποιον θελήσει να συμβάλει σε μια προοπτική θετική, να συγκροτήσει μια στέρεη «πραγματικότητα εννοιών». Τέτοια που να αδράχνει βασικά χαρακτηριστικά και να βοηθά στο χτίσιμο μιας πολιτικής ταυτότητας, σύγχρονης και δημιουργικής.
Σε προηγούμενα σημειώματα κάναμε λόγο για τη «δημοκρατορία» ως μια ειδική καθεστωτική μορφή στις δυτικές κοινωνίες. Μιλήσαμε επίσης για την «εθνοκρατική και εθνοκοινωνική συγκρότηση» ως αναγκαίους πολλαπλασιαστές, σε ιδεολογικό επίπεδο και πολιτικούς στόχους, σαν ένα προχώρημα του γενικού κριτηρίου πως «το εθνικό και το κοινωνικό είναι εντελώς συνδεδεμένα» για χώρες όπως η Ελλάδα. Στο σημερινό σημείωμα θα κάνουμε λόγο για την καρτελοποίηση συνολικά του πολιτικού συστήματος.
Ορισμένες βασικές διευκρινίσεις
Ο όρος καρτέλ μάς έρχεται από την οικονομική σφαίρα, και περιγράφει διαδικασίες που ξεκίνησαν από τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα. Τα καρτέλ εμφανίστηκαν μέσα από φανερές ή και μυστικές συνεργασίες και συντονισμούς επιχειρηματικών φορέων με στόχο: να μειώσουν τον αναμεταξύ τους ανταγωνισμό, να εκτοπίσουν άλλους πιθανούς ανταγωνιστές από την αγορά, να ελέγξουν την αγορά από κοινού, να καθορίσουν τις τιμές με τρόπο που να κερδίζουν όσο περισσότερο είναι δυνατόν όλοι οι συμβαλλόμενοι στο καρτέλ. Άλλωστε ακόμα και σήμερα, στη δημόσια συζήτηση, γίνεται λόγος για «καρτέλ ενέργειας», για «καρτέλ των σούπερ μάρκετ», για «καρτέλ των ακτοπλοϊκών συγκοινωνιών» ή για «καρτέλ ενέργειας». Το τελευταίο είναι πιο γνωστό ως «χρηματιστήριο ενέργειας».
Δεν θα αναφερθούμε όμως στην πορεία και στην ιστορία των καρτέλ ως μονοπωλιακών ενώσεων, γιατί δεν είναι αυτό το θέμα μας. Να τονίσουμε πάντως πως μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, με το πέρασμα στις πολυεθνικές επιχειρήσεις και τα πολυκλαδικά μονοπώλια ή ακόμα στις διακρατικές ενώσεις (που προσλαμβάνουν πιο σύνθετα και πολυεπίπεδα χαρακτηριστικά ως εξέλιξη των «πρωτόγονων» καρτέλ), έχουν αλλάξει πολλά στην κατεύθυνση της συγκεντροποίησης, του γιγαντισμού και του ελέγχου της παγκόσμιας οικονομίας .
Τούτων λεχθέντων, θα περιοριστούμε στη χρήση του όρου «καρτέλ» από επιστήμονες που μελέτησαν την εξέλιξη του κομματικού φαινομένου (δηλαδή άλλη σφαίρα της κοινωνικής δραστηριότητας, όχι την οικονομία) και έκαναν λόγο για το «κόμμα-καρτέλ». Συνοπτικά αναφέρουν πως από το «κόμμα στελεχών» περάσαμε στο «κόμμα μαζών», στη συνέχεια στο «πολυσυλλεκτικό κόμμα», για να καταλήξουμε στη μορφή του «κόμματος του καρτέλ» (ή στο κόμμα-καρτέλ).
Όλες αυτές οι μεταβάσεις και αλλαγές στο κομματικό φαινόμενο –που αναφέρουμε σε πολύ αδρές γραμμές– περιγράφουν και αλλαγές στο πολιτικό σύστημα γενικά, και στον κρατικό τομέα (και την οικονομία). Το βασικό σε όσους κάνουν λόγο για κόμμα-καρτέλ έγκειται στην ιδιαίτερη σχέση και θέση των κομμάτων προς τον κρατικό μηχανισμό (εθνικό και υπερεθνικό): βλ. την ιδιαίτερη οικονομική εξάρτηση των κομμάτων από το κράτος, τα προγράμματα της Ε.Ε. (κρατική επιχορήγηση, παροχή υποδομών, θεσμικά προνόμια) κ.λπ. Η κύρια πηγή της νομιμοποίησής τους δεν είναι δηλαδή η αντιπροσώπευση ή διαμεσολάβηση κάποιας κοινωνικής κατηγορίας ή μπλοκ κοινωνικών δυνάμεων, αλλά η άρρηκτη ενσωμάτωσή τους στο κράτος στα πλαίσια μιας διαχειριστικής λειτουργίας.
Παρ’ όλα αυτά δεν θα μείνουμε στην εξέταση του «κόμματος-καρτέλ», αλλά σε ένα συνολικότερο φαινόμενο: την «καρτελοποίηση του πολιτικού συστήματος».
Την τελευταία 15ετία η καρτελοποίηση του πολιτικού συστήματος επισφραγίζεται. Όχι επειδή κυβέρνηση, κόμματα, διοίκηση, Δικαιοσύνη και ΜΜΕ «συνεννοούνται» πίσω από κλειστές πόρτες, αλλά επειδή μοιράζονται τις ίδιες στρατηγικές εξαρτήσεις, τις ίδιες προτεραιότητες, τις ίδιες ολιγαρχικές διασυνδέσεις
Η καρτελοποίηση του πολιτικού συστήματος
Η καρτελοποίηση του πολιτικού συστήματος είναι κάτι πιο συνολικό. Δεν αφορά απλά τη θέση και τον ρόλο των κομμάτων στη σφαίρα της εν γένει πολιτικής διαδικασίας και τις σχέσεις τους με το κράτος. Αφορά μια μεταμόρφωση συνολικά του πολιτικού συστήματος. Πρόκειται για καρτελοποίηση του πολιτικού συστήματος in toto: κυβέρνηση, κόμματα, διοίκηση, Δικαιοσύνη και ΜΜΕ συμμετέχουν σε ένα συγκλίνον σύστημα συμφερόντων.
Στη χώρα μας περάσαμε από τον «διπολισμό-δικομματισμό» τα χρόνια 1974-1996 στον «συγκλίνοντα δικομματισμό» τα χρόνια 1996-2007 (με κυρίαρχο σύνθημα «εξευρωπαϊσμός-εκσυγχρονισμός»), για να φτάσουμε στη Χρεοκοπία και μνημονιακή περίοδο (2010-2025), όπου η καρτελοποίηση του πολιτικού συστήματος επισφραγίζεται. Όχι επειδή «συνεννοούνται» πίσω από κλειστές πόρτες, αλλά επειδή μοιράζονται τις ίδιες στρατηγικές εξαρτήσεις, τις ίδιες προτεραιότητες, τις ίδιες ολιγαρχικές διασυνδέσεις.
Το πολιτικό σύστημα αποδέχεται ως «αδιαπραγμάτευτες» τις βασικές επιλογές σε θέματα:
- εξωτερικής πολιτικής (ευρωατλαντική πρόσδεση, Κίμπερλι Γκίλφοϊλ, Ζελένσκι, Ισραήλ, Τουρκία),
- οικονομικής διακυβέρνησης (δημοσιονομική-μνημονιακή πειθαρχία),
- ψηφιακού εκσυγχρονισμού (κρατική και υπερεθνική επιτήρηση),
- διαχείρισης δημόσιας περιουσίας (Υπερταμείο-ΤΑΙΠΕΔ, ιδιωτικοποιήσεις),
- παραγωγικής διάρθρωσης (μεταπρατικός κόμβος, τουρισμός, real estate) ή και αποδιάρθρωσης (διάλυση αγροτικής παραγωγής, αποβιομηχάνιση, εγκατάλειψη περιφέρειας κ.λπ.).
Το αποτέλεσμα είναι ότι, ανεξάρτητα από εκλογές και κυβερνήσεις, η στρατηγική κατεύθυνση της χώρας παραμένει η ίδια. Το πολιτικό σύστημα γίνεται ένα «σώμα χωρίς εναλλακτικές», δηλαδή καρτελοποιημένο. Σωστότερα, μετατρέπεται σε ένα «ενιαίο σώμα» με κοινά συμφέροντα, και κεντρικό στόχο να εκτοπίσει την κοινωνία και τις αντιστάσεις που αναπτύσσονται στο εσωτερικό της, την κοινωνική διαμαρτυρία. Μην πάμε μακριά: στα 15 χρόνια από τη Χρεοκοπία και τα Μνημόνια το καρτελοποιημένο πολιτικό σύστημα κατάγγειλε, συκοφάντησε, αναχαίτισε, κατέστειλε μεγάλες κοινωνικές διαμαρτυρίες και κινήματα. Μάλιστα χρησιμοποίησε χαρακτηρισμούς απαξιωτικούς, σκληρούς, συκοφαντικούς:
- Το αντιμνημονιακό κίνημα το θεώρησε προϊόν αγανακτισμένων και φασιστών.
- Ετερόκλητο όχλο χαρακτήρισε όλους όσοι διαμαρτυρήθηκαν για την συμφωνία των Πρεσπών.
- «Ψεκασμένους» αποκάλεσε όσους είχαν αμφιβολίες ή αντιστάθηκαν στον υποχρεωτικό εμβολιασμό, τις απολύσεις, τις καραντίνες και όλα τα μέτρα που πάρθηκαν το καιρό της πανδημίας, όπου καταργήθηκε εντελώς ο δημόσιος χώρος.
- Στην υπόθεση των Τεμπών είδαν μια «συμμαχία του ξυλολίου» προκειμένου να καλύψουν τα απίστευτα μπαζώματά τους.
Επιλογές που δεν αλλάζουν με τις εκλογές
Η καρτελοποίηση οδηγεί σε έντονη αποδυνάμωση και αχρήστευση δημοκρατικών θεσμών και κάθε μορφής ελέγχου: η δημόσια διοίκηση, οι ρυθμιστικές αρχές, η τοπική αυτοδιοίκηση, η αντιπολίτευση, ο κοινοβουλευτικός έλεγχος, όλα είναι εντελώς ευθυγραμμισμένα με τις βασικές «αρχές» της καρτελοποίησης. Το «ακαταδίωκτο» για όλα τα κρίσιμα πόστα και αποφάσεις· η πλήρης αδιαφάνεια· η παντελής έλλειψη λογοδοσίας· η χοντροκομμένη, έως πραξικοπηματική, καταπάτηση της λαϊκής βούλησης (π.χ. δημοψήφισμα 2015)· τα άρθρα του Συντάγματος περί ασυλίας των υπουργών και βουλευτών· οι θηριώδεις συγκαλύψεις σκανδάλων και συστημικών δολοφονιών… που συμπληρώνονται και από διαδικασίες «μαφιοποίησης» με συγκλίνουσες στοχεύσεις πολιτικής και οικονομικής διαπλοκής.
Πρόκειται για επιλογές που δεν αλλάζουν με τις εκλογές. Οι κυβερνήσεις εναλλάσσονται, αλλά το πλέγμα ισχύος μένει ακλόνητο.
Η καρτελοποίηση του πολιτικού συστήματος σφυρηλατήθηκε μέσα στα χρόνια της Χρεοκοπίας και των Μνημονίων. Όλα τα συστημικά κόμματα αποδέχθηκαν και ψήφισαν τα 3 Μνημόνια. Και όλα ανεξαιρέτως κάνουν λόγο για έξοδο από τα μνημόνια, ενώ πρόκειται για το μεγαλύτερο ψέμα. Σφυρηλατήθηκαν με την κοινή στάση τους σε όλα τα μείζονα ζητήματα από τότε μέχρι σήμερα: α) Πανδημία, εμβόλια, ψηφιακός έλεγχος, θεαματική επέκταση της τηλεργασίας και τηλεκπαίδευσης. β) Πόλεμος στην Ουκρανία και εκτεταμένος αντιρωσισμός. γ) Στάση απέναντι στο Ισραήλ. δ) Και τώρα αποδοχή της νέας αμερικανικής απόβασης και όσων διατάζει η νέα πρέσβειρα των ΗΠΑ μόλις έφτασε στη χώρα μας.
Προσοχή: στο σημείο αυτό δεν υπάρχει ουδεμία αντιπολίτευση και αμφισβήτηση του γενικού πλαισίου που ορίζει ο μεγάλος Προστάτης. Ακόμα και στο θέμα της αντιμετώπισης του τουρκικού επεκτατισμού, το καρτέλ υιοθετεί την πολιτική του «κατευνασμού», της «συνεκμετάλλευσης», της «προσφυγής στη Χάγη», της «πενταμερούς των παράκτιων χωρών». Αποδοχή της δορυφοροποίησης, της φινλανδοποίησης, της απώλειας κυριαρχικών δικαιωμάτων. Ίσως θα πρέπει να συμπεριλάβουμε και Ινστιτούτα στο καρτέλ – σίγουρα πάντως συμπεριλαμβάνεται το ΕΛΙΑΜΕΠ.
Με δυο λόγια, η καρτελοποίηση του πολιτικού συστήματος σηματοδοτεί τη συνεργασία πολιτικών κομμάτων, θεσμών και ισχυρών συμφερόντων που περιορίζουν κάθε εναλλακτικότητα και ελέγχουν το πολιτικό σύστημα. Στόχος, η σταθεροποίηση (εν μέσω κρίσης και έντονων γεωπολιτικών αναδιατάξεων) της πολιτικής κυριαρχίας και η διατήρηση των ίδιων στρατηγικών πολιτικών, καθώς και ο εξοβελισμός κάθε κριτικής, αμφισβήτησης, μαζικής αντίστασης των πολιτών και ενεργών κινημάτων.
Στόχος της καρτελοποίησης του πολιτικού συστήματος είναι η σταθεροποίηση (εν μέσω κρίσης και έντονων γεωπολιτικών αναδιατάξεων) της πολιτικής κυριαρχίας και η διατήρηση των ίδιων στρατηγικών πολιτικών, καθώς και ο εξοβελισμός κάθε κριτικής, αμφισβήτησης, μαζικής αντίστασης των πολιτών και ενεργών κινημάτων
Δύο ακόμα απαραίτητες διευκρινίσεις
Σε ολόκληρη την περίοδο της μεταπολίτευσης, σε όλα τα χρόνια από τη Χρεοκοπία μέχρι σήμερα, παρόλο που δεν συμμετείχαν όλα τα κόμματα στο μπλοκ εξουσίας ή διακυβέρνησης, υπήρχε μια αποδοχή του γενικού πλαισίου (συστημικού, κανόνων, συσχετισμών, κοινωνικών ή πολιτικών συμβολαίων κ.λπ.). Δεν είχε όμως συγκροτηθεί ένα εντελώς καρτελοποιημένο πολιτικό σύστημα όπως αυτό που αναδεικνύεται στην μετά τα μνημόνια εποχή. Ακόμα κι όταν κόμματα δεν αποτελούν συστατικό του «καρτέλ» που περιγράφουμε, εντούτοις το αποδέχονται σαν κατάσταση, αποδέχονται όρους, κάτω από τους οποίους λειτουργούν και αντιπολιτεύονται κόσμια.
Με λίγα λόγια, σέβονται το πλαίσιο και δεν κάνουν τίποτα για να το διασπάσουν, να το ακυρώσουν, να το υπερβούν. Αποδέχονται σε γενικές γραμμές το πλαίσιο της «δημοκρατορίας» και του «καρτελοποιημένου πολιτικού συστήματος». Αντιπολιτεύονται εντός των πλαισίων αυτών, σαν να έχουν έναν συμπληρωματικό ρόλο, ή σαν να θέλουν να μετέχουν σε αυτό με ορισμένους βαθμούς κριτικής του, αλλά ποτέ συνολικής του αμφισβήτησης. Αυτό μπορεί να φανεί πιο καθαρά στις στιγμές που εμφανίζεται μια μεγάλη μαζική ακηδεμόνευτη αντίδραση ή κίνημα. Τα τρία παραδείγματα (αντιμνημονιακό κίνημα-Πλατείες, διαμαρτυρία για συμφωνία Πρεσπών και, πιο σύγχρονα, το μεγάλο κίνημα των Τεμπών) το αποδεικνύουν περίτρανα.
Τα κόμματα που αυτοαποκαλούνται αριστερά, κόμματα και οργανώσεις που αναφέρονται στον κομμουνισμό, κόμματα που τα χαρακτηρίζουν ως αντισυστημικά (Ελ. Λύση, Πλεύση Ελευθερίας κ.λπ.) μπορεί να επικαλούνται ή να ασκούν κριτικές σε πλευρές του καρτελοποιημένου πολιτικού συστήματος, μετέχουν όμως στο πολιτικό παιχνίδι περίπου με τους όρους που αυτό επιβάλλει, νοιάζονται για την πιθανή θέση που θα έχουν στο πολιτικό σκηνικό (εκλογές, ποσοστό τους, εκλογική πελατεία, τρόπους επικοινωνιακούς κ.λπ.), αλλά δεν κάνουν κάτι ουσιαστικό για τη διάνοιξη ενός άλλου δρόμου. Άλλος δρόμος: αυτός που δεν μπορεί παρά να ενεργοποιεί τον πολίτη και την κοινωνία, τη δημιουργία μεγάλων κινημάτων και εγχειρημάτων, την αποδέσμευση μιας κοινωνικής δυναμικής που αυτά μπορούν να εκφράσουν, τη σημαντική και ιδιαίτερη πολιτικοποίηση που χρειάζεται για να αντιμετωπιστεί το Υπαρξιακό Πρόβλημα της χώρας.
Συνυπάρχουν δύο διακριτά (αλλά εντελώς συστημικά) στοιχεία: α) αποδοχή του πλαισίου που ορίζεται για τη χώρα και συμμετοχή στο πολιτικό «παιχνίδι» με αυτούς τους όρους, και β) ένας ιδιαίτερος «σεχταρισμός», περιχαράκωση και αυτοαναφορικότητα κάθε ξεχωριστού φορέα, που νοιάζεται μόνο για την επιβίωσή του ή την αύξηση των ποσοστών του στην υπάρχουσα πολιτική κονίστρα. Κανένας φορέας δεν θέτει κάποιο συνολικό ζήτημα υπέρβασης ή ανατροπής τόσο της «δημοκρατορίας» όσο και του υπάρχοντος «καρτελοποιημένου πολιτικού συστήματος». Αν συνέβαινε κάτι τέτοιο θα έπρεπε να γίνεται με φανερούς, διακριτούς ρόλους και με ιδιαίτερη έμφαση σε ένα αίτημα πολιτικής και κοινωνικής αλλαγής, ένα αίτημα μιας διαφορετικής Ελλάδας – εδώ και τώρα, κι όχι όταν κάποτε ωριμάσουν οι συνθήκες ή όταν θα αυξηθούν κάποια ποσοστά στις επόμενες εκλογές.
Ένα αίτημα Πραγματικής Δημοκρατίας, το οποίο να αντιστρατεύεται καθ’ ολοκληρίαν το πλαίσιο που επιβάλλουν η «δημοκρατορία» και το «καρτελοποιημένο πολιτικό σύστημα» της εκμετάλλευσης και της εξάρτησης και υποτέλειας, θα έπρεπε άμεσα να διακηρυχτεί και να υποστηριχτεί. Όχι μέσα από τον κομματικό σεχταρισμό και την αυτοαναφορικότητα, αλλά με την άοκνη προσπάθεια να εκφραστούν μεγάλα μαζικά κινήματα και νέα εγχειρήματα μετωπικής και συνθετικής πλαισίωσης, με μεγάλη χωρητικότητα και κουλτούρα διαλόγου, με ικανότητα σύνθεσης και αυθεντικής έκφρασης του λαϊκού ριζοσπαστισμού.
Σύνοψη
Θα χρειαστεί να επανέλθουμε σε αυτά τα ζητήματα, επειδή είναι κεντρικά. Θα χρειαστεί να δημιουργηθεί ένα πλαίσιο συζήτησης και διαλόγου για τέτοια κομβικά ζητήματα. Η σχέση «δημοκρατορίας» και «καρτελοποιημένου πολιτικού συστήματος» (σαν εκφράσεις του σύγχρονου καθεστώτος εξάρτησης και εκμετάλλευσης στην Ελλάδα, καθεστώτος κυριαρχίας συμφερόντων Πρεσβειών και ελίτ που βυθίζουν τη χώρα και την κοινωνία) είναι άρρηκτη και εμφανής. Το αίτημα-στόχος της Πραγματικής Δημοκρατίας σχετίζεται με τον ορίζοντα μιας άλλης Ελλάδας, που θα ξεπερνά το Υπαρξιακό της Πρόβλημα. Πραγματική Δημοκρατία με ενεργοποιημένη κοινωνία και λαό, για μια ποιοτική μετάβαση και ύπαρξη της χώρας σε πολύ ταραγμένους καιρούς.
