Κώστας Πασχαλούδης, Από δω και πέρα θα είσαι ο Νίκος, Εισαγωγή: Ν. Μαραντζίδης, επίμετρο: Π. Βόγλης, Επίκεντρο 2013, σ. 224.
Πώς δημιουργείται ένας κομμουνιστής; Μέσα από ποιες διεργασίες ένα δεκαεξάχρονο αγόρι ζυμώνεται στο καμίνι της Κατοχής και μεταμορφώνεται σε ένα μεσαίο στέλεχος του Κομμουνιστικού Κόμματος; Αυτό είναι το κεντρικό ερώτημα στο οποίο «απαντά» ο Κώστας Πασχαλούδης καταθέτοντας τη μαρτυρία του που μόλις κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Επίκεντρο της Θεσσαλονίκης.
Αυτό που κάνει την αφήγησή του να ξεχωρίζει ανάμεσα στις εκατοντάδες άλλες μαρτυρίες απλών αγωνιστών της Αντίστασης και του Εμφυλίου είναι ότι ο Κ. Πασχαλούδης δεν έχει να αφηγηθεί στις σελίδες της πολεμικά κατορθώματα, αλλά μια «ηρωική» καθημερινότητα. Μια καθημερινότητα που μοιάζει με τη συνεχή δουλειά μυρμηγκιού. Κοπιώδης, επικίνδυνη, χωρίς θεαματικά αποτελέσματα, προκειμένου να ανασυνταχθούν και να οργανωθούν οι διαλυμένες από τη δικτατορία Μεταξά κομματικές δυνάμεις, της ΟΚΝΕ αρχικά, αργότερα της ΕΠΟΝ και του ΚΚΕ, στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης. Χωριό το χωριό, σπίτι το σπίτι, ο Πασχαλούδης αναζητά τις επαφές του ΚΚΕ, παλιούς δηλωσίες και νέους που θέλουν να αγωνιστούν ενάντια στην Κατοχή, στήνοντας οργανώσεις από τις παρυφές της Θεσσαλονίκης μέχρι τη Χαλκιδική και τον Λαγκαδά… Μέσα από τη δράση αυτή συγκροτείται και ο ίδιος ως υποκείμενο, γίνεται ένας καινούργιος εαυτός, που σηματοδοτείται συμβολικά με το αγωνιστικό ψευδώνυμο «Νίκος», το οποίο θα υιοθετήσει μέσα τις συνθήκες της Κατοχής.
Όπως τονίζει στο επίμετρό του ο Π. Βόγλης, σήμερα αυτός ο τρόπος ζωής θα ταίριαζε σε έναν ακτιβιστή: «Συνεχής κινητικότητα, παρανομία, ψευδώνυμα, χωρίς μόνιμη κατοικία, κίνδυνοι, διαδοχικές συναντήσεις και συζητήσεις, κάλυψη των στοιχειωδών αναγκών από ένα δίκτυο αλληλεγγύης οργανώσεων και συντρόφων».
Καθώς σήμερα μπορεί να κρατήσει μια στάση παρατηρητή απέναντι σε όσα έζησε και αφηγείται, είναι σε θέση να μιλήσει και για θέματα που αποτελούσαν για πολλά χρόνια ταμπού, όπως οι εκτελέσεις της ΟΠΛΑ ή η κυριαρχία του ΚΚΕ μέσα στις ΕΑΜικές οργανώσεις.
Η μαρτυρία του Κ. Πασχαλούδη συγκροτείται από δύο μεγάλες συνεντεύξεις που έδωσε, σε διαφορετικό χρονικό διάστημα, στον πολιτικό επιστήμονα Νίκο Μαραντζίδη και τον ιστορικό Πολυμέρη Βόγλη, στο πλαίσιο διαφορετικών ερευνητικών κατευθύνσεων. Έτσι, το πρώτο μέρος αφορά την περίοδο της Κατοχής και τη συγκρότηση των κομματικών και ΕΑΜικών οργανώσεων, καθώς και την σύντομη περίοδο της «ΕΑΜοκρατίας», από την είσοδο του ΕΛΑΣ στη Θεσσαλονίκη μέχρι τη συμφωνία της Βάρκιζας. Το δεύτερο μέρος αφορά την περίοδο της απελευθέρωσης και των απαρχών του Εμφυλίου, τη δράση στην παρανομία μέχρι το 1947. Η αντίθεση ανάμεσα στις δύο αυτές φάσεις της δράσης του είναι πραγματικά εντυπωσιακή: Η πρώτη αποτελεί μια περίοδο σχεδόν ελευθερίας, που μπορεί να κινείται «σαν το ψάρι μέσα στο νερό» ανάμεσα στους ανθρώπους των χωριών γύρω από τη Θεσσαλονίκη. Η δεύτερη είναι περίοδος απόλυτης, «βαθιάς» παρανομίας, που τον εγκλωβίζει στην πόλη, καθώς είναι σχεδόν αδύνατον να κινηθεί στην ύπαιθρο…
Η αφήγηση συμπληρώνεται από την καταγραφή, από τον ίδιο τον Κ. Πασχαλούδη, των γεγονότων που οδήγησαν στη σύλληψη και τη δίκη του, που έμεινε γνωστή ως «δίκη των στρατολόγων». Σε αυτήν οι κατηγορούμενοι γλίτωσαν την καταδίκη σε θάνατο μονάχα χάρις σε ένα συμπτωματικό γεγονός, την ταυτόχρονη παρουσία της Εξεταστικής Επιτροπής του ΟΗΕ στη Θεσσαλονίκη. Έτσι, ο Κ. Πασχαλούδης καταδικάστηκε «απλώς» σε ισόβια…
Σε αυτό το χρονικό σημείο σταματά η αφήγησή του. Μετά την αποφυλάκισή του, με τα «μέτρα ειρηνεύσεως» του Πλαστήρα, δραστηριοποιήθηκε στην ΕΔΑ και παράλληλα, μέχρι τη δεκαετία του 1980, υπήρξε συνδικαλιστικό στέλεχος στην Ομοσπονδία Ηλεκτροτεχνιτών. Αλλά αυτή είναι μια διαφορετική ιστορία…
Στρατής Αρτεμισιώτης
