Για την έκθεση χαρακτικών και σχεδίων της Ζιζής Μακρή
Είναι αλήθεια ότι η έκθεση χαρακτικών και σχεδίων της Ζιζής Μακρή, στη Γκαλερί «Άστρα», ξαναφέρνει στη μνήμη μας έναν ολόκληρο κόσμο. Κόσμο πολυεπίπεδο, πιο ευρύ -ίσως- από εκείνον που συνειδητά ή ασυνείδητα θέλησε να «χαράξει» η ίδια η καλλιτέχνης, όταν – το 1960- βρέθηκε κρατούμενη στις Φυλακές Αβέρωφ. Δεν αναφερόμαστε στην αισθητική γνώμη ή γνώση που μπορεί αποκομίσει ή να διατυπώσει κάποιος παρατηρώντας με στατικό βλέμμα τις συνθέσεις της Μακρή. Τα συγκεκριμένα έργα λειτουργούν ευεργετικά καθώς ενεργοποιούν τη φαντασία, τα συναισθήματα αλλά και τη σκέψη να αναπλάσουν ένα «αθέατο» παρελθόν, να φωτίσουν άγνωστες ώς τώρα πτυχές του. Η αλήθεια των λόγων τεκμαίρεται ήδη τόσο από το καλαίσθητο βιβλιαράκι που επιμελήθηκαν οι άνθρωποι των Αρχείων Κοινωνικής Ιστορίας όσο και από τη συζήτηση που οργανώθηκε στο χώρο της έκθεσης, την περασμένη Τετάρτη, με θέμα Γυναίκες και φυλακή: η εμπειρία του εγκλεισμού, με εισηγητές την Ιωάννα Παπαθανασίου και τον Πολυμέρη Βόγλη.
Οι γυναικείες φυλακές που η Ζιζή Μακρή φιλοτέχνησε πριν από πενήντα χρόνια στα έργα που πλαισιώνουν την έκθεση, δεν υπάρχουν πια, όπως δεν υπάρχει και κανένα άλλο ίχνος από το πετρόχτιστο συγκρότημα που άρχισε να λειτουργεί το 1892. Η πολιτεία έσβησε ολοσχερώς τα ίχνη τους, αφήνοντας στο σημείο μια λιτή πλάκα να υπενθυμίζει την ύπαρξή τους αλλά και την απουσία μιας συστηματικής προσέγγισης του εγκλεισμού στην Ελλάδα. Αυτό τον εγκλεισμό σκιαγράφησε στην πολύ ενδιαφέρουσα εισήγησή της η ιστορικός Ιωάννα Παπαθανασίου η οποία με έναυσμα τα υπέροχα χαρακτικά της Ζ. Μακρή αναφέρθηκε στη σιωπή που σκεπάζει τη ζωή των γυναικών – ποινικών- κρατουμένων οι οποίες (παραδόξως;) ενέπνευσαν την καλλιτέχνιδα. Σύμφωνα με την εισηγήτρια «η εικοσιπενταετία 1945-1970 συνδέεται με τις μεγάλες πυκνότητες των πολιτικών κρατουμένων, συνδέεται με συστηματική παραγωγή μαρτυριών, βιωματικών καταθέσεων αλλά και ιστορικών μελετών που ασχολούνται με το θέμα όμως για τους ποινικούς υπάρχει απόλυτη σιωπή…». Αυτή τη σιωπηρή, μοναδική κατάσταση που προσδιόρισε καταλυτικά όσες και όσους βρέθηκαν πίσω από τα κάγκελα ανέδειξε η Ιωάννα Παπαθανασίου, σημειώνοντας ωστόσο ότι τα κοινά βιώματα δεν εκβάλουν με τον ίδιο τρόπο στην αποτίμηση της συσσωρευμένης εμπειρίας, στη συγκρότηση της ατομικής και συλλογικής μνήμης και πολύ περισσότερο στη διαχείρισή της.
Ο Πολυμέρης Βόγλης αναφέρθηκε στην ιδιαιτερότητα του έργου της Μακρή, ερμηνεύοντας την επιλογή να στρέψει τη ματιά της στις ποινικές κρατούμενες κι όχι στις πολιτικές ως χειρονομία αναγνώρισης του άλλου. Οι πολιτικοί κρατούμενοι έχουν εγγραφεί στη δημόσια σφαίρα ως ένα ιδιαίτερο συλλογικό υποκείμενο. Η ελληνική κοινωνία γνώριζε για αυτούς, οι ποινικοί όμως ήταν ένας άλλος κόσμος. Δεν ήταν απλά αφανείς, ήταν άγνωστοι, περιθωριοποιημένοι, χωρίς φωνή και χωρίς πρόσωπο. Μέσα από τα έργα της Μακρή αποκτούν υπόσταση, αποκτούν ύπαρξη και μάλιστα οικεία, ανέφερε χαρακτηριστικά. Κατά τον εισηγητή, υπήρχε κι ένας ακόμη λόγος που η Μακρή έστρεψε το βλέμμα της στις ποινικές: Κι αυτός είναι ότι μέσα από την απεικόνιση των λιτών ασπρόμαυρων μορφών με τα απρόσωπα χαρακτηριστικά θέλει να μας μιλήσει για την οικουμενική συνθήκη του εγκλεισμού, μια συνθήκη την οποία μοιράζονται εξίσου τόσο οι ποινικοί όσο και οι πολιτικού κρατούμενοι.
Σ.Μ.
