Αποσπάσματα από την ομιλία του συντάκτη στην επιστημονική ημερίδα που διοργάνωσε ο Φ.Σ. «Παρνασσός» στις 26 Φεβρουαρίου με θέμα : «Η Ανώτατη Εκπαίδευση σε κρίσιμο σταυροδρόμι».
του Βασίλη Ασημακόπουλου*
[…] Το θέμα της Ανώτατης Εκπαίδευσης, στην τωρινή συγκυρία συνδέεται με τη συζήτηση-αντιπαράθεση που έχει προκληθεί, λόγω της κυβερνητικής πρωτοβουλίας να φέρει ν/σ με τίτλο : «Ενίσχυση του Δημόσιου Πανεπιστημίου – Πλαίσιο λειτουργίας μη κερδοσκοπικών παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων». Ήδη έχει ολοκληρωθεί η φάση της δημόσιας διαβούλευσης, έχει κατατεθεί στη Βουλή και εισέρχεται στην αρμόδια επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής. Βαδίζουμε συνεπώς στην τελική ευθεία για την ψήφιση του συγκεκριμένου ν/σ. Κεντρική στόχευσή του είναι να μπορούν να ιδρυθούν/λειτουργήσουν ιδιωτικά-μη κρατικά, με τη μορφή των παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων.
Το συγκεκριμένο ν/σ που φέρνει η κυβέρνηση, ουσιαστικά θέτει τρία ζητήματα.
1) Το θέμα της συνταγματικότητας, δηλαδή κατά πόσον είναι συμβατή με το άρθρο 16 του Συντάγματος μια ερμηνεία που να επιτρέπει την ίδρυση και λειτουργία ιδιωτικών-μη κρατικών πανεπιστημίων.
2) Ποια είναι η κατάσταση σήμερα στα δημόσια πανεπιστήμια;
3) Τι προβλέπει και τι ζητήματα θέτει το ν/σ για τη λειτουργία των ιδιωτικών-μη κρατικών, αλλά και των δημοσίων πανεπιστημίων, καθώς το ν/σ περιλαμβάνει και διατάξεις που αφορούν στη λειτουργία των δημοσίων πανεπιστημίων.
Θα αναφερθώ στο πρώτο ζήτημα, δηλαδή το Συνταγματικό, αφενός στη σχέση του με το ευρωενωσιακό δίκαιο και αφετέρου από μια ειδικότερη οπτική, ιστορικού περισσότερο χαρακτήρα, όχι γιατί τα άλλα δύο δεν είναι εξαιρετικά σημαντικά, αλλά πιστεύω ότι μεθοδολογικά προηγείται και θέτει ευρύτερα ζητήματα δημοκρατίας στη χώρα. […]
Η παρούσα ανακοίνωση αρθρώνεται σε τρία επιμέρους ζητήματα: Α) Σχέση ευρωενωσιακού και εθνικού συνταγματικού δικαίου, Β) Άρθρο 16: Μια συνοπτική γραμματική ερμηνεία, Γ) Η οργάνωση της παιδείας-εκπαίδευσης στην Ελλάδα μέσα από μια ιστορική-συγκριτική προοπτική των συνταγματικών κειμένων. […]
Τι λέει το άρθρο 16 του Συντάγματος ; Μια συνοπτική γραμματική αναφορά-ερμηνεία
Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά και ο αναπληρωτής καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου του ΑΠΘ Ακρίτας Καϊδατζής, σε μια παρέμβασή του, «το άρθρο 16 λέει αυτό που όλοι διαβάζουμε» (1). «Η σύσταση ανώτατων σχολών από ιδιώτες απαγορεύεται» (παρ. 8). Υποστηρίχθηκε ότι η σύσταση απαγορεύεται και όχι η εγκατάσταση παραρτημάτων πανεπιστημίων που έχουν συσταθεί σε άλλο κράτος (2). Όμως το άρθρο 16 περιέχει δύο ακόμα διατάξεις. Η πρώτη λέει: «H ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου με πλήρη αυτοδιοίκηση» (παρ. 5). Και η δεύτερη: «Οι καθηγητές των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων είναι δημόσιοι λειτουργοί. Το υπόλοιπο διδακτικό προσωπικό τους επιτελεί επίσης δημόσιο λειτούργημα» (παρ. 6). Καλύπτονται δε από την ακαδημαϊκή ελευθερία (παρ. 1).
Το Σύνταγμα, επομένως, δεν απαγορεύει απλώς τα ιδιωτικά πανεπιστήμια (παρ. 8). Απαγορεύει κάθε είδους, μορφής και ονομασίας πανεπιστήμιο που δεν λειτουργεί ως πλήρως αυτοδιοικούμενο ν.π.δ.δ. (παρ. 5) με καθηγητές δημόσιους λειτουργούς (παρ. 6). Δεν χρειάζεται να είναι κανείς νομικός ή συνταγματολόγος για να αντιληφθεί ότι αυτή είναι μια απόλυτη απαγόρευση. Οι λέξεις «αποκλειστικά» και «απαγορεύεται», που είναι οι κρίσιμες, δεν αφήνουν περιθώριο αμφιβολίας. Επιτάσσοντας ως αποκλειστική τη μορφή του ν.π.δ.δ., το Σύνταγμα θέτει εκτός συναλλαγών την ανώτατη εκπαίδευση, συνοψίζει ο Ακρίτας Καϊδατζής στην παρέμβασή του.
Οι ερμηνευτικές προσεγγίσεις που προτείνονται με τις έννοιες-ορολογίες του «ζωντανού Συντάγματος», του «επαυξημένου Συντάγματος», του «πολυεπίπεδου συνταγματισμού», δεν μπορούν να γίνουν αποδεκτές σε μια contra legem ερμηνεία, δηλαδή ερμηνεία ενάντια στο γράμμα του Συντάγματος. Μια τέτοια μεταχείριση-αντιμετώπιση συνταγματικών διατάξεων, δηλαδή κανόνων δικαίου αυξημένης τυπικής ισχύος, ανοίγει διάπλατα την πόρτα της αυθαιρεσίας της εξουσίας και των ισχυρών. […]
Επίλογος-Συμπέρασμα
Από τις τρεις οπτικές που εξετάσαμε το ζήτημα, της σχέσης ευρωενωσιακού-εθνικού συνταγματικού δικαίου, τη συνοπτική γραμματική ερμηνεία και την ιστορική συγκριτική προσέγγιση της συνταγματικής διάταξης, ένα συμπέρασμα προκύπτει, στο θέμα της συγκυρίας.
Είναι κατάφωρη η παραβίαση του Συντάγματος δια της «ερμηνευτικής παράκαμψής του» που επιχειρείται με το ν/σ αυτό από την Κυβέρνηση, το οποίο θα έχει, εφόσον τελεσφορήσει, πολλές και σε πολλαπλά επίπεδα συνέπειες. Και είναι αυτή η ωμή παραβίαση του Συνταγματικού Κανόνα, δηλαδή κανόνων αυξημένης τυπικής ισχύος που έχουμε όλοι οι πολίτες αυτής της χώρας συμφωνήσει και συνομολογήσει ότι ρυθμίζουν την οργάνωση και άσκηση της κρατικής εξουσίας, το δημοκρατικό πλαίσιο κανόνων οργάνωσης της ζωής μας, που πυροδοτεί το κύμα των καταλήψεων στα Πανεπιστήμια. Είναι από τις λίγες φορές που η κατάληψη ως μέσο πάλης, αποτελεί εκδήλωση συνταγματικού πατριωτισμού στο πλαίσιο του άρθρου 120 παρ. 4 του Συντάγματος (3) – είναι ενισχυμένο, με τις επώδυνες εμπειρίες και μνήμες του ελληνικού λαού, το περίφημο 1-1-4 του Συντάγματος του 1952 (4) – και δημοκρατικού προτάγματος. Γιατί υπεράσπιση του Συντάγματος, είναι υπεράσπιση του Δημοκρατικού Πολιτεύματος, το οποίο συνδέεται άρρηκτα με την δημοκρατική εκπαίδευση. Και Δημοκρατική Εκπαίδευση σημαίνει εκπαίδευση Δημόσια και Δωρεάν. Η εκπαίδευση είναι δικαίωμα. Δεν θα γίνει προνόμιο, όπως γράφαμε σε μια διακήρυξή μας την περίοδο του κινήματος το 2006-2007 (5).
* Ο Βασίλης Ασημακόπουλος είναι δικηγόρος – πολιτικός επιστήμονας, διδάσκων στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης
Παραπομπές
1) A. Καϊδατζής, «Ψευδοερμηνευτική κατάργηση του άρθρου 16», στο www.dnews.gr/eidhseis/opinion/460319/akritas-kaidatzis-psevdoermineftiki-katargisi-tou-arthrou-16?fbclid=IwAR2zfAmAg4CcKYzIT0edlIrcrzTJYiEZ6STrr6wFBhO6FtSHq8Z2p3RBsR4, πρόσβαση στις 26-2-2024. Αντίστοιχες παρεμβάσεις στο δημόσιο διάλογο αναφορικά με την αντισυνταγματικότητα του κυβερνητικού ν/σ έχουν πραγματοποιήσει πρώην ανώτατοι δικαστές, καθηγητές συνταγματικού και δημοσίου δικαίου, συνταγματολόγοι, όπως οι Μαρία Καραμανώφ, Πάνος Λαζαράτος, Ιφιγένεια Καμτσίδου, Ξενοφών Κοντιάδης, Κώστας Μποτόπουλος.
2) Α. Μανιτάκης, «Δεν παραβιάζεται το άρθρο 16 του Συντάγματος», στο www.liberal.gr/politiki/manitakis-gia-mi-kratika-aei-den-parabiazetai-syntagma-den-parabiazetai-arthro-16, πρόσβαση στις 26-2-2024.
3) Σύμφωνα με το άρθρο 120 παρ. 4 (ακροτελεύτια διάταξη) του Συντάγματος 1975/86/01/08/19: «Η τήρηση του Συντάγματος επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων, που δικαιούνται και υποχρεούνται να αντιστέκονται με κάθε μέσο εναντίον οποιουδήποτε επιχειρεί να το καταλύσει με τη βία».
4) Σύμφωνα με το περίφημο άρθρο 114 (ακροτελεύτιο) του Συντάγματος 1952 : « Η τήρησις του παρόντος Συντάγματος αφιερούται εις τον πατριωτισμόν των Ελλήνων».
5) Β. Ασημακόπουλος, «Ιδιωτικά πανεπιστήμια : Πώς τορπιλίστηκε η αναθεώρηση του άρθρου 16 την περίοδο 2006-2007», στο slpress.gr/politiki/idiotika-panepistimia-pos-torpilistike-i-anatheorisi-tou-arthrou-16-to-2006-7/, πρόσβαση στις 26-2-2024.
