Πλησιάζοντας στις εκλογές της 18ης Οκτωβρίου, που είτε με τον έναν είτε με τον άλλο τρόπο θα κλείσουν τον κύκλο που άνοιξε τον περσινό Νοέμβριο η ανατροπή του Έβο Μοράλες, αισθάνομαι την ανάγκη να εξηγήσω στους αναγνώστες που έχουν υπόψη τους τα προηγούμενα ενημερωτικά άρθρα μου για τη Βολιβία* γιατί ασχολούμαι με το θέμα. Και για ποιο λόγο σπάνια αναφέρομαι στα δεινά, τις διώξεις, τη βία, τις απάτες, τις αδικίες και όλα τα κακά που υφίσταται εκεί η δημοκρατία και ο λαός, ούτε ασχολούμαι ιδιαίτερα με τους γνωστούς «κακούς» (την πραξικοπηματική κυβέρνηση, τους Αμερικανούς κ.λπ.) και τα κίνητρά τους (το λίθιο κ.λπ.).
Αντίθετα, εστιάζω την προσοχή μου στην προσπάθεια του Μοράλες και του κόμματός του, του MAS, να ξανασταθούν στα πόδια τους και να γυρίσουν το παιχνίδι, παρά τη μεγάλη ήττα που υπέστησαν. Διότι έχω την αίσθηση ότι αυτή η προσπάθεια έχει μεγάλη αξία, και μάλιστα όχι μόνο για την ίδια τη Βολιβία, αλλά για όλη την ανθρωπότητα που αναζητά εναλλακτική διέξοδο στο μονόδρομο του νεοφιλελευθερισμού.
Κράμα ριζοσπαστισμού και μετριοπάθειας
Το πρόβλημα δεν αφορά τον παραδοσιακό αριστερισμό, που έχει έτσι κι αλλιώς έτοιμες τις απαντήσεις στη βάση μιας φαντασιακής μαρξικής ορθοδοξίας, μονίμως και σταθερά εκτός τόπου και χρόνου. Αφορά όμως όλο αυτό το ρεύμα του σύγχρονου αριστερού λαϊκισμού, από τους Podemos έως τον ΣΥΡΙΖΑ, και από τον Κόρμπιν έως τον Μελανσόν, που με ένα τρόπο διεκδίκησαν μια θέση στην πρόσφατη πολιτική ιστορία αναζητώντας ένα κράμα ριζοσπαστισμού και μετριοπαθούς ρεαλισμού. Το πρόβλημα κατ’ εμέ με αυτή την αριστερά δεν είναι η μετριοπάθειά της, αλλά ότι δεν έχει βρει –δεν ξέρει ίσως πώς να αναζητήσει– τη σωστή δοσολογία και κυρίως τη σωστή συνάρθρωση των δύο.
Συνήθως είναι ριζοσπαστική στους στόχους και τις προθέσεις της, και γίνεται μετριοπαθής (για να μη χρησιμοποιήσω άλλη λέξη) όταν συνειδητοποιεί με τον έναν ή τον άλλο τρόπο την ισχύ του αντιπάλου. Κλασικό παράδειγμα ο ΣΥΡΙΖΑ. Αντιθέτως, ο Έβο Μοράλες παραμένει ριζοσπαστικός απέναντι στον αντίπαλο, όση και αν είναι η ισχύς του, και γίνεται μετριοπαθής στους στόχους και στις προθέσεις του, έτσι ώστε να μπορεί να συμπεριλάβει τη μέγιστη δυνατή λαϊκή πλειοψηφία. Είναι δηλαδή μετριοπαθής όχι από υποχωρητικότητα, αλλά για λόγους περιεκτικότητας – που έχει να κάνει με την γκραμσιανή έννοια της ηγεμονίας.
Πίσω από τα φαινόμενα, μια σοφή τακτική
Από την άποψη αυτή, βρίσκω εξαιρετικά ενδιαφέρουσα τη φαινομενικά ήπια, ειρηνική, έως και υποχωρητική στρατηγική του Μοράλες. Αυτή που πολλοί άλλοι –όσο πιο αριστεροί, τόσο περισσότερο– θα θεωρούσαν ως καταφανή ανοησία, αφέλεια, ίσως και προδοσία εκ μέρους του. Το ότι εγκατέλειψε π.χ. τη θέση του, επιτρέποντας στους αντιπάλους του να τον ρίξουν χωρίς ουσιαστική αντίσταση· ότι στη συνέχεια δεν άφησε να εξελιχθεί η εμφύλια σύγκρουση τον Νοέμβριο 2019· και ότι από τότε έχει υιοθετήσει μια ανεκτική στάση, ελπίζοντας στην ανατροπή των αντιπάλων του μέσω των εκλογών, την ώρα που αυτοί χρησιμοποιούν όλα τα θεμιτά και αθέμιτα μέσα για να σημαδέψουν την τράπουλα και να ακυρώσουν εκ των προτέρων κάθε πιθανότητα νίκης του MAS.
Έχω την εντύπωση πως η τακτική αυτή διαθέτει πολλή σοφία. Παραμένει στο έδαφος του σοσιαλιστικού ριζοσπαστισμού του Αλιέντε, έχοντας όμως μάθει το μάθημα από την ήττα του. Έχει κάτι από την «πολιτική ανυπακοή» και τη «μη βία» όπως την έχουμε δει να εξελίσσεται από τον Θόροου στον Μ. Λ. Κινγκ, από τον Γκάντι στον Μαντέλα, από τους Γερμανούς Πράσινους της δεκαετίας του 1980 στην «Αραβική Άνοιξη» της Τυνησίας, της Αιγύπτου και της Υεμένης, και από τους Ισπανούς Αγανακτισμένους στους Έλληνες της Πλατείας Συντάγματος του 2011.
Θέση ηγεμονικής ευθύνης
Έχει όμως και κάτι πιο ιδιαίτερο: ένα κράμα παραδοσιακής ιθαγενικής στωικότητας και χριστιανικής ανεκτικότητας προς τον εχθρό, αλλά και την ιδιαίτερη αίσθηση ενός «αγαθού μακιαβελισμού», αν μου επιτρέπεται η έκφραση. Μια αντίληψη της σύγκρουσης, της νίκης και της ήττας πέρα από την άμεση συγκυρία και πέρα από το ειδικό συμφέρον της παράταξης που δίνει τη μάχη. Για παράδειγμα, είναι πολύ σημαντικό να πάρει κανείς τοις μετρητοίς τη δήλωση του Μοράλες ότι παραιτήθηκε γιατί ήθελε να αποφύγει το αιματοκύλισμα. Έχει επίσης ενδιαφέρον να λάβει κανείς υπόψη του ότι μια εμφύλια σύγκρουση τον Νοέμβριο-Δεκέμβριο του 2019, ακόμα και αν κατέληγε νικηφόρα για την πλευρά του MAS, θα είχε πιθανότατα ως αποτέλεσμα τη διάσπαση της χώρας σε δύο κομμάτια: ένα φιλομοράλες (το δυτικό), και ένα αντιμοράλες (το ανατολικό).
Η στάση του Μοράλες έχει ένα κράμα παραδοσιακής ιθαγενικής στωικότητας και χριστιανικής ανεκτικότητας προς τον εχθρό, αλλά και μια αντίληψη της σύγκρουσης, της νίκης και της ήττας πέρα από την άμεση συγκυρία και πέρα από το ειδικό συμφέρον της παράταξης που δίνει τη μάχη
Με την υποχωρητική του στάση απέναντι σε αντιπάλους που ήταν έτοιμοι να τα παίξουν όλα για όλα, το MAS ανέκτησε μια θέση ηγεμονικής ευθύνης απέναντι στη βολιβιάνικη κοινωνία· μια θέση που, όπως φαίνεται, την είχε χάσει, για κάποια τουλάχιστον ενδιάμεσα κοινωνικά στρώματα, εξαιτίας δικών του λαθών. Και εδώ είναι ένα άλλο πολύ ενδιαφέρον σημείο στη στάση του Μοράλες. Ότι με τον τρόπο του δείχνει να αναγνωρίζει αυτά τα λάθη και προσπαθεί να τα διορθώσει. Είναι χαρακτηριστική η επιλογή ως υποψηφίου προέδρου του μετριοπαθούς και επιτυχημένου υπουργού Οικονομίας, Λούις Άρσε, σαν εκείνου ακριβώς του ηγέτη που θα μπορούσε να ξανακερδίσει τη χαμένη εμπιστοσύνη των μεσαίων αστικών στρωμάτων.
Μοντέλο δράσης και ήθους
Με τα ενημερωτικά μου σημειώματα, που συνήθως παραμένουν στο επίπεδο της απλής πληροφορίας, χωρίς να παρεμβάλλω δικές μου αναλύσεις, προσπαθώ να παρακολουθήσω την εκδίπλωση αυτής της τακτικής, πώς ξεπερνά τα εμπόδια που της βάζουν εχθροί και φίλοι, και να δω τελικά ποια θα είναι η κατάληξή της στον άμεσο χρονικό ορίζοντα ως τις εκλογές.
Θα χρειαστεί ίσως ένα πιο αναλυτικό σημείωμα για να δούμε τι έχουν όντως καταφέρει ο Μοράλες και το MAS. Πώς και με ποιες προϋποθέσεις κατόρθωσαν να διεκδικούν την επιστροφή τους στην κυβέρνηση μέσα από ένα εκλογικό παιχνίδι που όλοι θεωρούσαν εξ αρχής χαμένο. Και τι ακριβώς έχουν ήδη εξασφαλίσει, ακόμα και στο ενδεχόμενο που δεν καταφέρουν (ή δεν τους επιτραπεί…) να νικήσουν στις εκλογές.
Πάντως θα ήθελα ως κατακλείδα αυτού του σημειώματος να επαναλάβω ότι αυτό που με συγκινεί στη Βολιβία είναι ένα μοντέλο πολιτικής δράσης και ένα πολιτικό ήθος: ο συνδυασμός μετριοπάθειας και ριζοσπαστισμού στη σωστή τους αναλογία και στη σωστή τους συνάρθρωση· η αναζήτηση ενός ανατρεπτικού και μαχητικού ρεαλισμού με αίσθημα ηγετικής ευθύνης και με δημιουργικό πρόσημο. Φυσικά, είναι μια «υπόθεση εργασίας» προς συζήτηση…
* Βλ. αρθρογραφία στον Δρόμο (edromos.gr/tag/βολιβία/) και στο Κοσμοδρόμιο (kosmodromio.gr/tag/Βολιβία/).
