Περιεχόμενο του παρόντος αφιερώματος είναι δύο ενδεικτικά κείμενα του βιβλίου «Η (αυτο)κριτική της επιστήμης» που επιμελήθηκαν οι Αλαίν Ζωμπέρ και Ζαν-Μάρκ Λεβύ-Λεμπλόν. Το βιβλίο κυκλοφόρησε στη Γαλλία το 1969 και στη χώρα μας εκδόθηκε το 1973 από τις εκδόσεις Βέργος. Το βιβλίο αυτό απηχεί μια ζωντανή κινηματική κριτική της επιστήμης και του ρόλου της στις τότε συνθήκες, του τρόπου οργάνωσής της και τη συνειδητοποίηση των λειτουργών της για τους στόχους και τους σκοπούς της. Έχουν μεσολαβήσει 50 χρόνια, μισός αιώνας από τότε… Πολλά έχουν αλλάξει αλλά και πολλά έχουν μείνει ίδια και επαυξημένα.
Η θύελλα που ξέσπασε σε ολόκληρο τον κόσμο και συμβολικά ονομάζεται «68», αγκάλιασε πολλούς τομείς της κοινωνικής ζωής και επηρέασε βαθιά και τον επιστημονικό κόσμο. Τόσο στη Δύση όσο και στην Κίνα αναπτύχθηκαν κινήματα και απόψεις που αμφισβήτησαν ταμπού που κυριαρχούσαν.
Ο επιστημονισμός και ο τεχνοκρατισμός είχαν κυριαρχήσει και πρόβαλλαν σαν θεότητα την ΕπιστημονικοΤεχνική Επανάσταση (ΕΤΕ). Ο θετικισμός και ο νεοθετικισμός είχαν επιτεθεί με σφοδρότητα ενάντια στη φιλοσοφία και την ιδεολογία, γιατί έβλαπταν την επιστήμη και την κοινωνία. Η σύγκλιση των κορυφών (ΗΠΑ και ΕΣΣΔ) στο πεδίο της ΕΤΕ αφόπλιζε το εργατικό και χειραφετητικό κίνημα. Η επιστήμη ήταν κάτι ουδέτερο, ανέγγιχτο, οι ιδέες της «προόδου» και της «ανάπτυξης» αποκτούσαν μια εκπληκτική ουδετερότητα ως προς την κοινωνική εξέλιξη και τις κοινωνικές σχέσεις, η θεωρία των παραγωγικών δυνάμεων, δηλαδή ο παραγωγικισμός και η υποταγή στην ανάπτυξη της σχέσης κεφάλαιο, αποτελούσαν κοινό τόπο για τους κυρίαρχους.
Η σχισμή που δημιούργησε η επαναστατική θύελλα του ‘65-‘72 στον τομέα της επιστήμης έπρεπε να απομονωθεί, να συκοφαντηθεί και να γελοιοποιηθεί. Με την υποχώρηση του κινήματος και την εφόρμηση της αναδιάρθρωσης απλώθηκε μια σιωπή γύρω από τέτοια θέματα και αποστειρώθηκαν οι αμφισβητίες, και η ζωή κύλησε χωρίς τραντάγματα στους χώρους αυτούς. Τη φλόγα κράτησαν αναμμένη πάλι κινήματα και πιο συγκεκριμένα το ριζοσπαστικό οικολογικό κίνημα και ορισμένοι διανοούμενοι-ακτιβιστές, ενώ μετά το ‘90 και σε χώρους μαρξιστικούς (διανοούμενων) τέθηκε με έμφαση το ζήτημα του καταστροφισμού του κεφαλαίου. Από το ‘60 και ύστερα στον μαρξιστικό χώρο είχε αδυνατήσει η κριτική του θετικισμού, του νεοθετικισμού, του λογικού εμπειρισμού και ελάχιστα παραδείγματα δακτυλοδεικτούμενα υπήρχαν. Ο Μ. Κόνφορθ στην Αγγλία, ο Ιστβάν Μεσάρος, ο Ευτύχης Μπιτσάκης, ο Ludovico Geymonat στην Ιταλία, είναι τα πιο γνωστά ονόματα και με πλούσιο έργο.
Η τοποθέτηση απέναντι στην τεραστίων διαστάσεων αναδιάρθρωση του καπιταλισμού και της υπαγωγής της επιστήμης και της τεχνικής στους περιορισμένους στόχους της, επέφερε και ποιοτικές αλλαγές που δεν μπορούν να αγνοηθούν. Τα πεδία που υπάγονται και επηρεάζονται από τη σχέση κεφάλαιο είναι πολύ περισσότερα: Ο νέος ψηφιακός κόσμος και τα πεδία του, η σχέση ανθρώπου/φύσης/επιστήμης παίρνει άλλες διαστάσεις, η γνώση υπόκειται σε πολλές μεταμορφώσεις και φυλακίσεις – περιορισμούς –μπλοκαρίσματα.
Δεν είναι δυνατή η κριτική της αναδιάρθρωσης χωρίς να αγγιχτεί το πεδίο της επιστήμης και της υπαγωγής της στο κεφάλαιο. Ο Εντγκάρ Μορέν από το δικό του δρόμο έχει συστηματικά μιλήσει για τον τρόπο οργάνωσης των επιστημών και τους περιορισμούς τους. Γάλλοι διανοητές (Κοριά, Λεμπλόν, Μπουαγιέ κ.ά.) έδωσαν αρκετό υλικό στην «ανάγνωση» της επιστήμης και της τεχνικής και των διαδικασιών παραγωγής. Ο Γιάννης Χοντζέας εξετάζοντας την καπιταλιστική αναδιάρθρωση θα δώσει πολλές εκτιμήσεις και μεγάλη σημασία στην «ανώτερη φάση υπαγωγής της επιστήμης και της τεχνικής στο κεφάλαιο». Ο Μπέλαμι Φόστερ, διευθυντής του Monthly Review, θα υποστηρίξει τον οικοσοσιαλισμό ως ρεύμα και θα μιλήσει για τον Ένγκελς ως τον πρώτο που έθεσε το οικολογικό ζήτημα. Ο Δημήτρης Α. Τραυλός-Τζανετάτος, αναλύει διεξοδικά την πορεία των αναδιαρθρώσεων και τις επιπτώσεις στον κόσμο της εργασίας και του δικαίου.
Όλα αυτά (εντελώς ενδεικτικά) όμως είναι σχετικά λίγα απέναντι στο τείχος της τεχνοεπιστήμης όπως εξελίχθηκε. Με το παρόν αφιέρωμα αρχίζουμε μια σειρά που πιστεύουμε ότι θα συμβάλει να κατανοηθεί η σημασία του θέματος «Τέταρτη βιομηχανική επανάσταση» και «Μεγάλη Επανεκκίνηση». Καλό διάβασμα.
