Το ημερολόγιο που ο Τσε Γκεβάρα έγραφε στη Βολιβία, σταματάει στις 8 Οκτωβρίου 1967, οπότε τον συλλαμβάνουν. Από τότε έως σήμερα στο ημερολόγιο της Βολιβίας θα προστεθούν πολλές σελίδες: Στρατιωτικά πραξικοπήματα madeinUSA, ΔΝΤ, οικονομική εξαθλίωση, αλλά και από το 2000 εξεγέρσεις… για να φτάσουμε στο 2006, όπου στη διακυβέρνηση βρίσκεται ο πρώτος ιθαγενής πρόεδρος στην ιστορία της χώρας, ο Έβο Μοράλες, το κόμμα του οποίου έχει σαν έμβλημα τον Τσε.
Στις τελευταίες εκλογές αυτής της πολύπαθης και άκρως ενδιαφέρουσας χώρας, βρέθηκα πριν λίγες μέρες ως παρατηρήτρια εκ μέρους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Είναι η δεύτερη φορά που ως παρατηρήτρια βρίσκομαι σε χώρα της Λατινικής Αμερικής, με πρώτη το 2008 στη Βενεζουέλα, επί Τσάβες. Όπως τότε, έτσι και τώρα τα βλέμματα της Δύσης, για ευνόητους λόγους, ήταν στραμμένα στην εκλογική διαδικασία.
Αυτή καθαυτή τη διαδικασία θα τολμούσα να τη χαρακτηρίσω –ενώ ξέρω ότι ο χαρακτηρισμός αυτός έχει χάσει το νόημα του– γιορτή της δημοκρατίας. Καταρχήν ήταν η πρώτη φορά που οι νέοι ψήφιζαν από 18 ετών. Για πρώτη φορά υπήρχε υψηλή εκπροσώπηση γυναικών μέσα από διάφορες δεσμευτικές ποσοστώσεις, ενώ πάλι για πρώτη φορά δινόταν η δυνατότητα να ψηφίσουν αυτοί που βρίσκονται στο εξωτερικό. Το πολυεθνικό μωσαϊκό που αποτελεί τη Βολιβία αποτυπώθηκε και στην εκλογική διαδικασία, αφού ανεξαρτήτως γλώσσας ή θρησκείας ή καταγωγής υπήρχε απρόσκοπτη και ισότιμη συμμετοχή στην εκπροσώπηση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα: οι εκλογικοί κατάλογοι, τα εκλογικά δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των εκλογέων είχαν συνταχθεί σε 4 γλώσσες, και όχι μόνο στα ισπανικά.
Αυτό που πραγματικά διέγειρε τα πολιτικά αντανακλαστικά μου ήταν ο τρόπος με το οποίο οι πολίτες της Βολιβίας αντιλαμβάνονται τη δημοκρατία, η οποία δεν τους χαρίστηκε, αλλά την κατέκτησαν με αιματηρούς αγώνες. Με έναν εξαιρετικά απλό, αλλά εντυπωσιακό τρόπο, αντιλαμβάνονται τη δημοκρατία σαν κτήμα τους, θεωρώντας αδιαπραγμάτευτα στοιχεία τη διαφάνεια, το σεβασμό στο απρόσβλητο των εκλογών, αλλά και το σεβασμό στην πολιτική επιλογή. Απλά μαθήματα δημοκρατίας για την Ευρώπη, που τα τελευταία χρόνια ενσωματώνει σαν κυρίαρχα χαρακτηριστικά των εκλογικών διαδικασιών το φόβο και την απειλή.
Στα πέντε, λοιπόν, εκλογικά κέντρα που επισκέφθηκα οι κάλπες ήταν ένα χαρτονένιο, αλλά απόλυτα ασφαλές κουτί, και η εφορευτική επιτροπή αποτελούνταν μόνον από πολίτες. Με βάση τα δικά μας δεδομένα, θα μπορούσε η διαδικασία να εκτιμηθεί σαν πρόχειρη ή επισφαλής. Κάθε άλλο όμως! Το αδιάβλητο της διαδικασίας το υπερασπίζονταν πολίτες και κόμματα, με αυτονόητο τρόπο, τόσο κατά τη διάρκεια της ψηφοφορίας, όσο και στην καταμέτρηση, κατά την οποία παρίστανται οι εκπρόσωποι των κομμάτων, η εφορευτική επιτροπή, αλλά κυρίως πολίτες. Όταν άλλωστε η δημοκρατία είναι εμπεδωμένη δεν φοβάται τους πολίτες, το αντίθετο, τους προσκαλεί.
Το πιο εντυπωσιακό, όμως, κομμάτι αυτής της εμπειρίας ήταν όταν αντιλήφθηκα ότι αυτός ο σεβασμός των πολιτών προς τη δημοκρατία έχει την αφετηρία του στο σεβασμό που επιδεικνύει η ίδια η εξουσία σε διαδικασίες συμμετοχικές και αμεσοδημοκρατικές. Στη Βολιβία του Μοράλες λοιπόν η σύνταξη του προϋπολογισμού –χαίρε ω χαίρε λευτεριά– είναι μια διαδικασία συμμετοχική, μια διαδικασία βάσης, και αυτό είναι απαραβίαστο. Καμία δαπάνη δεν εγγράφεται στον προϋπολογισμό εάν δεν εγκρίνεται από την ίδια την κοινωνία. Λαμπρό μάθημα δημοκρατίας για τον κ. Σαμαρά, που συντάσσει έναν αντικοινωνικό προϋπολογισμό με εντολή της τρόικας.
Στη Βολιβία του Μοράλες το ζήτημα του κοινωνικού μετασχηματισμού δεν αποτελεί μια απλή υπόθεση ανάθεσης από το λαό προς το Μοράλες, αλλά μια διεργασία κατά την οποία η κοινωνία των πολιτών ενεργεί, συμμετέχει, ελέγχει και, τέλος, διαμορφώνει.
Στη Βολιβία του Μοράλες –ακούστε κύριοι των αστικών δυτικών κρατών!– η κυβέρνηση επεδίωξε η εκλογή των δικαστών να γίνεται από τους πολίτες. Όταν όμως η αντιπολίτευση έπεισε το 35% των πολιτών να ψηφίσουν λευκό στην προτεινόμενη ρύθμιση, η κυβέρνηση πήρε πίσω το μέτρο, παρόλο που είχε την πλειοψηφία, αντιλαμβανόμενη ότι η μειοψηφία του 35% δεν ήταν αρκούντως πεισμένη για την αποτελεσματικότητά του.
Μικρές σκηνές που αιτιολογούν τη μεγάλη σκηνή: τη γιορτή των πολιτών σε όλες τις πόλεις της Βολιβίας, μετά την ανακοίνωση της θριαμβευτικής επανεκλογής του «Έβο τους». Στη Βολιβία του Μοράλες εξακολουθούν, 47 χρόνια μετά, να συγγράφουν το ημερολόγιο του Τσε!
Σοφία Σακοράφα, ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ
