Του Κώστα Στοφόρου
Στις προηγούμενες Ηλεκτρικές Αναγνώσεις παρουσιάσαμε βιβλία που αφορούσαν τη διαχείριση της μνήμης. Συνεχίζουμε και σήμερα αυτό το άτυπο αφιέρωμα με τρία διαφορετικά μεταξύ τους, όσο και ξεχωριστά βιβλία.
Ένα εφιαλτικό ταξίδι στην Τσετσενία
Ο Αστερισμός ζωτικών φαινομένων του Anthony Marra (Eκδόσεις Ίκαρος) δεν είναι ένα ακόμη μυθιστόρημα, αλλά ένα βιβλίο από εκείνα που κρατάς ακόμη και σε μια μικρή βιβλιοθήκη και κάθε τόσο θέλεις να τα ξεφυλλίσεις ή να επιστρέψεις και να τα ξαναδιαβάσεις. Οδυνηρό και συγκλονιστικό μας μεταφέρει σε μια Έρημη Χώρα όπως είναι η Τσετσενία των πολέμων. Όλο το δράμα είναι εδώ. Μέσα από την ιστορία των ανθρώπων:
Του συγγραφέα που θέλησε να γράψει την ιστορία της χώρας του και κατέληξε να καίει το χειρόγραφο και να κάνει στάχτη εκατομμύρια λέξεις.
Της γιατρού που επέστρεψε από το Λονδίνο για να μείνει σχεδόν μόνη σε ένα μισο-κατεστραμμένο νοσοκομείο.
Της αδερφής της που έπεσε θύμα τράφικινγκ κι έκανε το δικό της ταξίδι στην κόλαση. Επιστρέφοντας προσπάθησε σε έναν τοίχο του νοσοκομείου να ζωγραφίσει την πόλη της, όπως ήταν πριν από τους βομβαρδισμούς.
Του γιατρού που ήθελε να γίνει ζωγράφος και γέμισε το χωριό του με πορτρέτα εξαφανισμένων.
Του βοτανολόγου που έχασε τα δάχτυλα του, την οικογένειά του, τη ζωή του.
Του καταδότη, που δεν μπόρεσε να αντέξει τα μαρτύρια για δεύτερη φορά και πρόδωσε τους πιο στενούς του φίλους.
Του μικρού κοριτσιού που μέσα σε μια βαλίτσα κράτησε δεκάδες ενθυμήματα προσφύγων.
Το μυθιστόρημα ταξιδεύει συνεχώς στο χρόνο, φτάνοντας στο τέλος στη δραματική κορύφωση. Κάθε τόσο ο συγγραφέας μας αφήνει να δούμε το μακρινό μέλλον μιας άλλης χώρας, σαν φωτεινές ακτίνες στον εφιάλτη.
Δεν έχω διαβάσει τίποτε πιο συγκλονιστικό που να αφορά στους σύγχρονους πολέμους που θεωρούμε τόσο μακρινούς. Κι όλα έχουν προκύψει μέσα από συστηματική και μακρόχρονη έρευνα – όπως μπορούμε να διαπιστώσουμε στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου.
«…την απουσία δεν την εισπράττεις αμέσως, είναι μάλλον σα να ξεθωριάζει ο ενεστώτας που έχεις μοιραστεί, σαν να λιώνει σε παρελθόν. Δεν είναι διαγραφή, αλλά μια αλλαγή μορφής: από την παρουσία στην ανάμνηση, από το στερεό στο ρευστό…».
Οι άνθρωποι χάνονται. Οι ήρωες σβήνουν στον πόνο. Κι εσύ, ο αναγνώστης, μένεις να σκέφτεσαι τη δική σου απάθεια. Τη δική σου απόσταση. Τη δική σου αμνησία…
Ένας μαβί ουρανός
Ο ουρανός του Μπέι Σίτι της Κατρίν Μαυρικακίς (Eκδόσεις Εστία) είναι ένα βιβλίο που διαπραγματεύεται τη μνήμη και τον τρόπο που τη διαμορφώνει το ίδιο το μυαλό μας, αφήνοντας πράγματα στο σκοτάδι ή επινοώντας καταστάσεις. Η νεαρή ηρωίδα μεγαλώνει σε ένα πνιγηρό περιβάλλον μιας αμερικανικής επαρχιακής πόλης. Η μητέρα και η θεία της, εβραϊκής καταγωγής, έχουν εγκαταλείψει φοβισμένες την Ευρώπη και προσπαθούν να σβήσουν το παρελθόν. Ακόμη και την καταγωγή τους. Γλίτωσαν κρυμμένες στον πόλεμο και στην ουσία ήρθαν και πάλι να κρυφτούν σε έναν μακρινό κόσμο κάτω από το ένδυμα μιας άλλης θρησκείας.
Η ηρωίδα μεγαλώνει χωρίς αγάπη, τροφοδοτώντας μέσα της την εξέγερση που όμως παίρνει αυτοκαταστροφικές μορφές. Μια πυρκαγιά θα την απευλευθερώσει. Και το ερώτημα πλανάται στη μνήμη και στο μυαλό της ηρωίδας: Είναι αυτή η ίδια που έκαψε το σπίτι και τους δικούς της; Οι ψυχολόγοι λένε «όχι». Η αστυνομία λέει «όχι». Μια φωνή μέσα της λέει «ναι».
Το γεγονός είναι ότι θα καταφέρει κάποια μέρα να πετάξει πάνω σε αυτό τον καταπιεστικό ουρανό. Θα γίνει πιλότος και θα μεγαλώσει μόνη της μια κόρη προσπαθώντας να την κάνει -όσο μπορεί- ελεύθερη.
Στη μνήμη, όμως, έρχονται πάντα τα σκελετωμένα φαντάσματα(;) του παππού και της γιαγιάς που θεωρούνταν καμένοι σε κάποιο κρεματόριο των ναζί, αλλά επέστρεψαν ξαφνικά και η θεία τους έκρυβε στο υπόγειο του σπιτιού. Θαμμένους ζωντανούς. Όπως ένα μυστικό. Όπως τη μνήμη που πας να πνίξεις κι εκείνη ξεπηδά γιγαντωμένη. Μπορείς, άραγε, να ξεφύγεις από το παρελθόν;
Ένα μαύρο κουτί
Κλείνω αυτή τη σύντομη περιήγηση με μια μοναδική συλλογή διηγημάτων που αναφέρεται ευθέως στο θέμα μας: Το μαύρο κουτί της μνήμης τους της Δώρας Κασκάλη (Eκδόσεις Oκτώ).
Η μνήμη ξεκινά από το σώμα. Κι έτσι ξεκινά και το βιβλίο με το διήγημα Το σώμα θυμάται. Μια ρημαγμένη καθαρίστρια κι ένας καθηγητής, σε ένα ξενοδοχείο «πρόχειρων ερώτων» θα ζήσουν μια εμπειρία που θα αλλάξει τον τρόπο που βλέπουν τον εαυτό τους. Ακόμη κι αν δεν αλλάξει τη ζωή τους.
Στις Κόκκινες Γόβες ο έρωτας οδηγεί στην παρένδυση. Κι όταν έρχεται η «νίκη», η «κατάκτηση», ο «γάμος» τίποτα δεν έχει τη γεύση που ονειρευόταν ο ήρωας της ιστορίας…
Στο Εφάπτω η ζωή του ήρωα καταστρέφεται από το πάθος του να αγγίζει άγνωστες.
Ένα πουκάμισο θα γίνει ερωτικό αντικείμενο, για να ξεφτίσει πολύ γρήγορα. Μια ηλικιωμένη γυναίκα θα γίνει διάσημη συγγραφέας πίσω από ένα ψευδώνυμο. Η διασημότητα θα τελειώσει και τη συγγραφή.
Οι ήρωες μοναχικοί, έρμαια συχνά των καταστάσεων, μέσα στα αδιέξοδα μιας ρημαγμένης χώρας. Η συγγραφέας κρατάει απόσταση αλλά διατηρεί την τρυφερότητα και την ανοχή της απέναντι στα όσα οδηγούν τα βάσανα των ανθρώπων. Αυτών που περνάνε καθημερινά δίπλα μας και τους προσπερνάμε αδιάφορα…
