Η ελεύθερη καλλιτεχνική δημιουργία πλήττεται ανεπανόρθωτα – Τα αλλεπάλληλα δημοσιονομικά μέτρα που επιβλήθηκαν στη χώρα μας αποδυναμώνουν το δημόσιο και κοινωνικό χαρακτήρα του πολιτισμού
Της Γιούλης Ιεραπετριτάκη*
Υπάρχουμε γιατί είναι ανάγκη
Γεννηθήκαμε πριν από 2.500 χρόνια
Οι άνθρωποι μας συναντούν κατά τόπους
κάποιες φορές, χωρίς να το καταλαβαίνουν
Ζωντανεύουμε κάθε είδος τόπους
δρόμους, παρατημένους χώρους, δάση, αγρούς
αυλές, πόλεις, χωριά
Μας λένε του δρόμου
Καλλιτέχνες, δημιουργοί παραγωγοί τεχνικοί
Σήμερα που οι έμποροι πιάνουν όλο το χώρο
Που ο φόβος ανεμίζει για να μας κάνει να σκεφτόμαστε χαμηλόφωνα
και μόνιμες βάζει παρωπίδες
Σήμερα που οι διαχωριστικές γραμμές, οι οδηγίες πολλαπλασιάζονται
που δεν επιτρέπεται να στεκόμαστε παρά μόνο να προχωράμε
Δηλώνουμε επίμονα και δυνατά
Πως υπάρχει κάτι να δούμε να μοιραστούμε (…)
Απαιτούμε το δικαίωμα να ζούμε από τη δουλειά μας
Πιστεύουμε ότι η Τέχνη μπορεί να σώσει τον κόσμο
Και ότι πρέπει να ξεδιπλωθεί σε δρόμο ανοιχτό
(Μανιφέστο των καλλιτεχνών του δρόμου )
Aπό τα χρόνια της ακμής της αρχαίας Ελλάδας ώς τις μέρες των βυζαντινών αυτοκρατόρων η τέχνη του δρόμου έπαιζε το ρόλο που έχουν σήμερα τα ΜΜΕ. Απευθυνόταν στο λαό και αγκάλιαζε όλα τα θέματα της επικαιρότητας, διατηρώντας ολοζώντανη την παράδοση του θεάτρου. Παράδοση που αρχίζει στο τέλος του 4ου αιώνα π.Χ. στην Ιωνία, απλώνεται στην Αίγυπτο και Ιταλία, για να φτάσει αργότερα στην κυρίως Ελλάδα που μένει προσηλωμένη στην κλασική τέχνη.
Μίμος είναι ο θεατρίνος που υποδύεται αυτοσχεδιάζοντας, ερμηνεύει, τραγουδάει, χορεύει κάνει τούμπες, ισορροπεί κλυδωνιζόμενος σε σκηνές και πλατείες, ο θαυματοποιός εκείνος που με τη μαγεία της λυτρωτικής του τέχνης, ως «αγαθοποιός δαίμων», δίνει ψυχή στο τοπίο, δίνει φωνή στη συνείδηση της κοινωνίας στο συγκεκριμένο τόπο και χρόνο.
Για πολλούς αιώνες οι θεατρίνοι οι καλλιτέχνες του δρόμου κυνηγήθηκαν ως αιρετικοί και αποτρόπαιοι, ενώ η Δωδεκάδελτος, η νομοθεσία της αρχαίας Ρώμης, πρόβλεπε την ποινή του θανάτου για όσους τολμούσαν να «προκαλούν» δημοσίως με την Τέχνη τους.
Ο 12ος αιώνας, παρ’ όλη την οικονομική και στρατιωτική του αστάθεια, αποτελεί την belle époque του Βυζαντίου. Η τέχνη των θεατρίνων θα αναγνωριστεί κι αυτή ως θεμιτό βιοποριστικό επάγγελμα όπως όλα τ’ άλλα. Μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης τα ίχνη των μίμων θα χαθούν.
Ποια ήταν, άραγε, η τύχη τους;
Μια μερίδα ιστορικών συνδυάζει το τέλος της αυτοκρατορίας της Ανατολής με την αρχή της Αναγέννησης στη Δύση. Μέρος της Αναγέννησης αυτής ήταν και η γνωριμία της Ευρώπης με την αρχαία ελληνική δραματουργία. Με τη μίμηση των αρχαίων θα δημιουργήσει και η Ευρώπη το κλασικό της δραματολόγιο. Το βυζαντινό μιμοθέατρο σμίγοντας στη δυτική του εξορία με την τέχνη των θαυματοποιών θα γεννήσει την Commedia dell Arte. Στην ανατολική του, πάλι, εξορία, βρίσκοντας ένα παρθένο υλικό στο ασιατικό Θέατρο Σκιών, θα δημιουργήσει τον Καραγκιόζη (Αλέξης Σολωμός, Άγιος Βάκχος-Τα άγνωστα χρόνια του ελληνικού θεάτρου 300π.χ-1600μ.Χ.).
* * *
Στις μέρες μας η ελεύθερη καλλιτεχνική δημιουργία πλήττεται ανεπανόρθωτα από τα αλλεπάλληλα δημοσιονομικά μέτρα που επιβλήθηκαν στη χώρα μας και που αποδυναμώνουν το δημόσιο και κοινωνικό χαρακτήρα του πολιτισμού.
Οι δημιουργοί, εικαστικοί καλλιτέχνες χορογράφοι, μουσικοσυνθέτες, σκηνογράφοι κ.λπ. παραμένουν ανασφάλιστοι, ενώ η τέχνη του δρόμου, ως γνήσια έκφραση δημιουργίας, αντί να προάγεται και να καλλιεργείται από την πολιτεία, όπως συμβαίνει στις διάσημες πλατείες της Ευρώπης, καταδιώκεται ως παράνομη πράξη, με κίνδυνο επιβολής προστίμου στους καλλιτέχνες. Κατεπείγουσα, λοιπόν, η ανάγκη ενίσχυσης της πολιτιστικής ποικιλομορφίας, καθώς και η στήριξη και η επαφή με τα ευρύτερα κοινωνικά στρώματα που δικαιούνται την επαφή με το θεατρικό-καλλιτεχνικό γεγονός, ως απαραίτητο δημόσιο αγαθό!
Το 2007 στη Γαλλία, με πρωτοβουλία της Ομοσπονδίας Καλλιτεχνών του Δρόμου Federation des Arts de la Rue θεσπίστηκε η Παγκόσμια Ημέρα των Τεχνών του Δρόμου της Ελεύθερης Έκφρασης στον Δημόσιο Χώρο.
Στόχος των εκδηλώσεων, που πραγματοποιούνται κάθε Οκτώβρη, είναι ν’ αναδειχθεί η αναγκαιότητα της ύπαρξης της Τέχνης στο δημόσιο χώρο, φέρνοντας σε επικοινωνία τον καλλιτέχνη με το κοινό σ’ ένα πολύχρωμο αστικό πεδίο, διαφορετικό από κείνο των παραδοσιακών εκδηλώσεων.
Τα τελευταία χρόνια όλο και πληθαίνουν οι περιπτώσεις των καταξιωμένων καλλιτεχνών που ως απλοί busker δηλ καλλιτέχνες του δρόμου που καταφέρνουν να επιβιώνουν από την τέχνη τους, «κατεβαίνουν» στο δρόμο θέτοντας υπό την κρίση του κόσμου τις ικανότητές τους στο να γοητεύουν το κοινό. Έτσι, ο Bruce Springsteen σε δημόσια εμφάνισή του κατάφερε να αποκομίσει από προσφορές του κοινού 40 στερλίνες το ίδιο και οι U2 στον σταθμό της Νέας Υόρκης ή oπως ο Ioshua Belli, ο σπουδαίος βιολινίστας σε εμφάνισή του στο μετρό της Ουάσιγκτον το 2007 με το μαγικό του βιολί Stradivarius,απέσπασε 32 δολάρια, ενώ το κοινό στην κεντρική πλατεία της Bologna πληγωμένης από την μεγάλη τρομοκρατική επίθεση στο Σταθμό της το 1980, θα ζήσει από τις συγκλονιστικότερες στιγμές όταν, o μεγάλος δραματουργός Carmello Bene, θα απαγγείλει αποσπάσματα από τον Δάντη, εις μνήμην των θυμάτων της σφαγής, από το κατ’ εξοχήν σύμβολο της πόλης. τους μεσαιωνικούς πύργους της (Torre di Asinelli) ενσαρκώνοντας με την πράξη αυτή, το πνεύμα της πόλης.
*Η Γιούλη Ιεραπετριτάκη είναι ιστορικός-αρχαιολόγος
