του Ηλία Φιλιππίδη*
Η Αριστερά και το βιβλίο
Στην Αγγλία κυκλοφορούσε στα μεταπολεμικά χρόνια ως ανέκδοτο η προτροπή: «Μην διαβάζεις πολλά βιβλία, θα γίνεις κομμουνιστής»!
Βασικά η αριστερή ιδεολογία, πέρα από τις προπαγανδιστικές της ανάγκες, είχε διαμορφώσει και μια επιλεκτική σχέση προς την υλιστική επιστήμη και την υλιστική και μηδενιστική φιλοσοφία. Γενικά πάντως η Αριστερά, τόσο στον 19οόσο και στον 20ο αιώνα, εκπροσωπείτο από δύο πρότυπα: τον εργάτη και τον νέο διανοούμενο, που καταβρόχθιζε ό,τι έντυπο έβρισκε μπροστά του και ιδιαίτερα της φιλοσοφίας και των φυσικών επιστημών.
Δυο εξελίξεις όμως περιόρισαν τη σύζευξη της αριστεράς με το βιβλίο:
α. Η ουδετεροποίηση της επιστήμης και κατ’ επέκταση η πολιτική της χειραφέτηση σε συνδυασμό με την τεράστια ανάπτυξη της τεχνολογίας ξεπέρασαν το ερώτημα της αριστερής ιδεολογίας που ήταν: πώς θα δημιουργήσουμε μία συστοιχία ανάμεσα στην φύση, στον τρόπο που σκέπτεται ο άνθρωπος και στον ιδανικό τρόπο οργάνωσης της ανθρώπινης κοινωνίας.
Όμως τα ερωτήματα αυτά παραμένουν ανοικτά, συνεχώς επεκτείνονται και το καθένα έχει αποκτήσει την δική του λογική. Η αναζήτηση μιας συμπαντικής συστοιχίας ξεπερνά τα όρια και τις προδιαγραφές της επιστήμης και ανήκει πλέον στη σφαίρα της μεταφυσικής. Αριστερή μεταφυσική δεν μπορεί να υπάρξει.
β. Η διεύρυνση των γνώσεων και των πληροφοριών απομάκρυνε την προσδοκία της άμεσης αποκωδικοποίησης της πραγματικότητας και άφησε την προτεραιότητα και την αποτελεσματικότητα του ιδεολογικού αγώνα στον πολιτικό ακτιβισμό και στο διαχρονικό υποκείμενο του, το Κόμμα. Το αποτέλεσμα ήταν, ειδικά για την Ελλάδα, η «διανόηση» της Αριστεράς να περιοριστεί στους ποιητές, με κορυφαίο τον Γιάννη Ρίτσο και τους καλλιτέχνες, με κορυφαίο τον παγκοσμίου φήμης μουσικό Μίκη Θεοδωράκη, ο οποίος όμως έσπασε το φράγμα των κομματικών προδιαγραφών.
Πάντως από την μέχρι τώρα ιστορική πορεία της Αριστεράς πρέπει να κρατήσουμε δύο πράγματα:
- Ότι ο Αριστερός άνθρωπος γεννήθηκε από την φιλοδοξία δημιουργίας ενός σύγχρονου ενιαίου ανθρώπου, ο οποίος θα αντικαθιστούσε το πρότυπο του Homo Universalis της Αναγέννησης
- Η μελέτη και η γνώση αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για την αμφισβήτηση της όποιας παγιωμένης πραγματικότητας.
Η Αριστερά στην Ελλάδα και οι σύγχρονες προκλήσεις
Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από τη δανειακή κατοχή της πατρίδας μας, την προδοσία του ΣΥΡΙΖΑ και την έλλειψη πνευματικής ηγεσίας.
Ο Λαός μας έχει εγκαταλειφτεί στη μοίρα του και ελπίδα σωτηρίας δεν φαίνεται να υπάρχει.
Η μόνη μας ελπίδα έχει ακόμη τον χαρακτήρα ονείρου και είναι η αφύπνιση και η ενεργοποίηση του Λαού μας.
Όμως αυτό δεν μπορεί να γίνει από μόνο του. Χρειάζονται καταλύτες και μία στρατηγική απελευθέρωσης.
Δεν αναφέρομαι σε «ηγέτες» αλλά σε καταλύτες, διότι, αν η ιστορική μας εξέλιξη δεν «βρέξει» ηγέτες ή η γη μας (η κοινωνία μας ) δεν «φυτρώσει» ηγέτες, τι θα κάνουμε; Θα αποδεχτούμε τη μοίρα μας, που θα είναι το τέλος του Ελληνισμού μέχρι το τέλος του 21ου αιώνα;
Ως καταλύτες εννοώ :
α. Τη συνειδητή διαμόρφωση προϋποθέσεων συλλογικών αντιδράσεων του Λαού μας, ώστε να προλάβουμε τυφλές αντιδράσεις, οι οποίες μπορούν να δημιουργήσουν χειρότερα προβλήματα, όπως καταστροφές, εμφυλιακές αιματηρές καταστάσεις, ακόμη και νέες εθνικές συμφορές, χωρίς να είναι δεδομένο, ότι θα προκύψει κάποια πολιτική προοπτική διεξόδου.
β. Τη διαμόρφωση ΕΚ ΤΩΝ ΚΑΤΩ ενός κλίματος κοινωνικής και πολιτικής συσπείρωσης, πάνω στο οποίο θα στηριχθούν οι όποιες προτάσεις μιάς νέας συνταγματικής και πολιτικής αρχιτεκτονικής της πατρίδας μας, η εφαρμογή των οποίων θα αρχίσει μέσα από μία Εθνική Συντακτική Συνέλευση.
γ. Τη διαμόρφωση και ενεργοποίηση μιάς πνευματικής και πολιτικής πρωτοπορίας, η οποία, με πατριωτισμό και όραμα, θα αναλάβει την ευθύνη της θεσμικής αξιοποίησης αυτής της ιδιαίτερης ιστορικής συγκυρίας.
Στην ουσία θα πρόκειται για μία εθνικο-απελευθερωτική, πνευματική και πολιτική επανάσταση, η οποία θα πρέπει να διαμορφώσει το μέλλον της Ελλάδας για τα επόμενα 200 χρόνια!
Το συμπέρασμα είναι, ότι ο ιστορικός κλήρος της πρωτοπορίας πέφτει στην Αριστερά. Πόσο όμως η Αριστερά είναι προετοιμασμένη γι’ αυτόν τον ρόλο;
Μέχρι τώρα η Αριστερά χαρακτηριζόταν από την αγωνιστικότητα και την ικανότητα μαζικής προβολής των αιτημάτων της. Όμως, σήμερα, η Αριστερά, τουλάχιστον στην Ελλάδα, δεν αποτελεί μία αξιόπιστη πολιτική δύναμη. Ειδικά η παραδοσιακή Αριστερά έχει αυτο-αχρηστευθεί για τους παρακάτω λόγους:
α. Στη Μεταπολίτευση το ΚΚΕ έγινε κατά έναν ιδιότυπο τρόπο μέρος της εξουσίας ως γεωπολιτικός παραστάτης του ΠΑΣΟΚ κατ΄ εντολήν της ηγεσίας της τότε Σοβιετικής Ένωσης. Αυτή η ερμαφρόδιτη κατάσταση διέφθειρε τα στελέχη του κόμματος και αντικατέστησε την αγωνιστικότητα τους με τον καιροσκοπισμό, τον ναρκισσισμό, την κοινωνική επιδεικτικότητα, ακόμη και τον τραμπουκισμό.
β. Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού τα στελέχη του ΚΚΕ έχασαν το έδαφος κάτω από τα πόδια τους. Η ασφάλεια που ένιωθαν και η βεβαιότητα της άμεσης νίκης χάθηκαν. Έτσι η ανάγκη της δικαίωσης μεταφέρθηκε από την πολιτική στον δογματισμό της ιδεολογίας.
Η ιδεολογική αγκύλωση του σημερινού ΚΚΕ έχει φθάσει σε επίπεδα ομαδικής πολιτικής παραίτησης μέχρι και αυτοκτονίας. Η ηγεσία του Κόμματος δεν ενδιαφέρεται πλέον για την πολιτική πραγματικότητα της Ελλάδας. Ένας ψυχολόγος, ένας κοινωνιολόγος και ένας πολιτικός αναλυτής θα συμφωνούσαν ότι:
– Οι ιερείς της Σχολής του «ήξεις, αφήξεις» του Μαντείου των Δελφών βρήκαν άξιους συνεχιστές στους συντάκτες των δελτίων τύπου του Κόμματος και
– Η μόνη διαγνώσιμη στρατηγική που φαίνεται να διαθέτει το Κόμμα είναι να κερδίσει χρόνο, έστω και αν χρειαστεί να περάσουν 50 χρόνια!
Βασικά το Κόμμα δεν φαίνεται να ενδιαφέρεται για την Ελλάδα. Ενδιαφέρεται μόνο για την ιστορική δικαίωση της Μαρξιστικής θεωρίας. Πρόκειται για ένα μίγμα μεγαλομανίας και ιδεολογικού αυτισμού, ίσως και αδιεξόδου.
γ. Η απολυτοποίηση του Μαρξισμού-Λενινισμού, της ιστορίας της Σοβιετικής Ένωσης και του ίδιου του ΚΚΕ έχουν αποκτήσει πλέον μεταφυσικές διαστάσεις. Ακόμη και η ιστορία δεν έχει το δικαίωμα να κρίνει το μαρξιστικό εγχείρημα. Μόνο μία θρησκεία μπορεί να σκέπτεται έτσι.
δ. Η ακαταλληλότητα του διεθνισμού να αποτελέσει μία σύγχρονη προστατευτική ιδεολογική ασπίδα του ανθρωπισμού. Σήμερα η παγκοσμιοποίηση, ο νεοφιλελευθερισμός και η χρηματική οικονομία επιβάλλουν τον διεθνισμό τόσο ως πραγματικότητα υπέρβασης των συνόρων και των εθνικών επιλογών, όσο και ως ιδεολογικό πρόταγμα για μία ενιαία ανθρωπότητα, χωρίς όμως τις προϋποθέσεις της δημοκρατίας, της ισότητας και της διατήρησης των πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων. Επιδιώκουν την διαμόρφωση μιάς νέας ανθρωπολογίας, όπου ο άνθρωπος δεν λειτουργεί ως συνείδηση με περιεχόμενο την ελευθερία και τις ηθικές αξίες, αλλά ως ένα φυσικό ον, ένα προϊόν της γης, ένα έλλογο, δίποδο φυτό, το οποίο αντιδρά «χημικά» απέναντι στις ανάγκες του, τις οποίες διαμορφώνουν οι « αγορές» καθώς και απέναντι στους άλλους ανθρώπους. Ο άνθρωπος είναι ένα «EARTHLING» και όχι πλέον ένα being.
Με αυτόν τον τρόπο καταργείται η αυτονομία του ανθρώπου και κατακερματίζεται ο ενιαίος χαρακτήρας της προσωπικότητας του, καθώς και η έννοια της κοινωνίας στο όνομα της παράλληλης ιδεολογίας του δικαιωματισμού.
Δηλαδή, ο άνθρωπος αναγνωρίζεται επιτέλους ως ένα απολύτως ελεύθερο ον;
Όχι δά! Η φύση επεκτείνεται στο επίπεδο του ανθρώπου, όχι πλέον μέσω του πολιτισμού του αλλά μέσω των αγορών. Η φύση και οι αγορές είναι οι μόνες αντικειμενικές πραγματικότητες για τον άνθρωπο. Από εκεί και πέρα, ας απολαύσει ο άνθρωπος την αμοιβή του, που είναι ο απόλυτος υποκειμενισμός!….
Συμπεράσματα
Ζούμε σε μια εποχή αντεπανάστασης και γενικής ανατροπής όλων των κοινωνικών και πνευματικών κατακτήσεων της Νεωτερικότητας .
Γι’ αυτό χρειάζεται μία γενική επανεκτίμηση του ρόλου και του ιδεολογικού περιεχομένου της Αριστεράς και ιδιαίτερα της ελληνικής Αριστεράς.
Η ανθρωπότητα έχει ανάγκη από μία Αριστερά, η οποία:
α. Δεν θα προστατεύει μόνο τα ανθρώπινα δικαιώματα αλλά και τον ενιαίο χαρακτήρα της προσωπικότητας του ανθρώπου, με κέντρο την συνείδηση του και τις ηθικές αξίες.
β. Θα επιμένει στην ύπαρξη της κοινωνίας, της κάθε κοινωνίας, και θα στηρίζεται στην ανθρωπολογία του Αριστοτέλη, ότι ο άνθρωπος είναι «ζώον πολιτικόν». Βάση της κοινωνίας και της συνείδησης του ανθρώπου είναι ο πολιτισμός και θεμέλιο του κάθε πολιτισμού είναι η ιδιαιτερότητά του.
Αυτή είναι η διαφορά ανάμεσα στην ποικιλότητα της οικουμενικότητας και την ισοπέδωση που προκαλεί ο διεθνισμός.
γ. Θα διαμορφώνει ελεύθερες και αγωνιστικές συνειδήσεις. Παλαιότερα η Αριστερά ήταν αυτή που διαμόρφωνε τους αριστερούς. Σήμερα ζητούνται αριστεροί, οι οποίοι θα αναλάβουν το μεγάλο χρέος να δημιουργήσουν μία νέα ανθρωποκεντρική Αριστερά με βάση την συνείδηση και τον πολιτισμό.
Χρειάζεται η δημιουργία ενός νέου ιδεολογικού ρεύματος, το οποίο θα συνενώσει τις διάφορες αριστερές συλλογικότητες χωρίς κομματικές κηδεμονίες.
Ο επαναπροσδιορισμός του ιδεολογικού περιεχομένου της Αριστεράς απαιτεί την απόρριψη του δογματισμού και την έναρξη ενός διαλόγου, ο οποίος θα έχει τρία σκέλη:
α. την παγκόσμια κατάσταση
β. την ιδιαίτερη κατάσταση της Ελλάδας και την ανάγκη μιας εθνικο-απελευθερωτικής, ειρηνικής και πολιτικής επανάστασης και
γ. την επεξεργασία ενός ιδεολογικού και ανθρωπολογικού προτύπου για τη διαμόρφωση μιας σύγχρονης, ανοικτής και στρατευμένης (στις αξίες και όχι στα δόγματα και τα κόμματα) συνείδησης.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε, ότι οι ρίζες των προβλημάτων που αντιμετωπίζει σήμερα η Ελλάδα, έχουν σχέση με την παθογένεια του Ελλαδικού κράτους, εσωτερική και εξωτερική, από τότε που ιδρύθηκε μέχρι σήμερα.
Η Ελλάδα στερείται ενός σύγχρονου κοινωνικού και πολιτικού πολιτισμού, ενώ έχει έναν τεράστιο πλούτο ιστορικού και αξιακού πολιτισμού.
Αυτές οι ελλείψεις έχουν διαχρονικό χαρακτήρα και μακροχρόνιες επιπτώσεις και γι’ αυτό χρειάζονται μία ειδική και μακροπρόθεσμη πνευματική επένδυση μιάς λαϊκής αγωγής, η οποία θα χρειασθεί τουλάχιστον 50 χρόνια, για να γίνει κοινό και αυτονόητο κτήμα του Λαού, όπως είχε υπολογίσει ο Αδαμάντιος Κοραής.
Χρειάζεται, λοιπόν, παράλληλα με την πολιτική, και μία πνευματική επανάσταση, την οποία θα πρέπει να δρομολογήσει η Αριστερά, ως έναν νέο Διαφωτισμό, όχι μόνο παράλληλα αλλά και ανεξάρτητα από το πολιτικό πρόβλημα της χώρας.
Αυτή η επανάσταση θα πρέπει να αρχίσει από τον τρόπο που σκεπτόμαστε.
* Έχει διατελέσει παν/κός καθηγητής κοινωνιολογίας.
[email protected]
