Η κοινωνία είναι ανυπεράσπιστη απέναντι στα οργανωμένα συμφέροντα, τα ολιγοπώλια και τους ολιγάρχες. Οι νόμοι που κρατούσαν κάποιες ισορροπίες και οι θεσμοί που εξυπηρετούσαν τα λαϊκά στρώματα διαλύθηκαν, περιορίστηκαν ή υποβαθμίστηκαν. Όλο το θετικό για την κοινωνία νομικό και θεσμικό πλαίσιο αποσαθρώθηκε. Σημαντικότατες κατακτήσεις δεκαετιών, αν όχι εκατονταετιών, συρρικνώθηκαν ή ανατράπηκαν. Το οκτάωρο, η αργία της Κυριακής, το δώρο Χριστουγέννων και Πάσχα, ακόμα και το ίδιο το δικαίωμα στην εργασία, μαζί με πολλά άλλα δικαιώματα στην ασφάλιση, την υγεία, την παιδεία κ.λπ. ανακλήθηκαν ή καταργήθηκαν με πραξικοπηματικές ρυθμίσεις, παράνομες και νομιμοφανείς, και εφαρμόστηκαν με τον πιο καταχρηστικό τρόπο από κάθε έναν, μικρό ή μεγάλο, που η εξουσία του πάνω στους άλλους ενισχύθηκε από την απορρύθμιση και την ασυδοσία που κυριάρχησε.
Για να επιτευχθεί αυτή η σοβαρή οπισθοδρόμηση, η κοινωνία, ο εργαζόμενος, εργάτης, αγρότης, υπάλληλος ή ελεύθερος επαγγελματίας, σταδιακά και συστηματικά χειραγωγήθηκε, παραπλανήθηκε και εκμαυλίστηκε.
Σ’ αυτή τη διαδικασία απονεύρωσης και ελέγχου της κοινωνίας, χρησιμοποιήθηκαν όλα τα μέσα. Ο καθησυχασμός, η εξαγορά συνειδήσεων, η διάχυση της διαφθοράς, η συνενοχή, το ψέμα, η απειλή, ο φόβος και η ίδια η καταστροφή σαν μέσο καταστολής και υποταγής. Αλλά περισσότερο ίσως και πάνω απ’ όλα χρησιμοποιήθηκαν τρία πολύ αποτελεσματικά μέσα:
το μικρό μερίδιο ευημερίας σε όλους που εφησύχαζε τον πολίτη και εξωράιζε και συγκάλυπτε τη μαζική λεηλασία του κοινωνικού πλούτου από τους ολίγους,
η αποδιοργάνωση και εξουδετέρωση κάθε δημοκρατικού θεσμού και πυρήνα που έδινε ισχύ στο κοινωνικό σύνολο και
ο έλεγχος της επικοινωνίας και ενημέρωσης από τα διαπλεκόμενα οικονομικά και πολιτικά κέντρα.
Από το τέλμα στην ανάκαμψη
Για να ανακάμψει η κοινωνία, αλλά να ανακάμψει πιο δημοκρατική και πιο ανθεκτική, πρέπει να αποκατασταθούν οι βασικές κατακτήσεις της και σταδιακά να διευρυνθούν, να ανασυσταθούν και να εξυγιανθούν οι καταρρακωμένοι θεσμοί, να αναδιοργανωθούν σε νέα βάση οι κοινωνικές δομές και να αποκτήσει η κοινωνία τα «εργαλεία» επικοινωνίας και ενημέρωσης που σήμερα αποτελούν το βαρύ πυροβολικό της ολιγαρχικής εξουσίας για τον έλεγχο και τον εκμαυλισμό των πολιτών.
Όλες οι μορφές κοινωνικής οργάνωσης, δηλαδή συμμετοχής της κοινωνίας στα κοινά, όποιες μορφές εξουσίας ανήκαν στους εργαζόμενους, στο πολιτικό, οικονομικό και πολιτισμικό πεδίο, είτε πέρασαν στην εξουσία των ολίγων είτε αλλοιώθηκαν και εκτροχιάστηκαν είτε αποδυναμώθηκαν, εξουδετερώθηκαν και καταργήθηκαν.
Το Σύνταγμα παραβιάστηκε κατά συρροή και η Βουλή ξεδοντιάστηκε, αφού συρρικνώθηκε με τις πράξεις νομοθετικού περιεχομένου ο νομοθετικός της ρόλος. Η τοπική αυτοδιοίκηση έχασε το μεγαλύτερο μέρος του δημοκρατικού της χαρακτήρα με την κατάργηση χιλιάδων κοινοτήτων και δήμων που αποτελούσαν τον βασικό πυρήνα της δημοκρατικής οργάνωσης της κοινωνίας. Τα συνδικάτα υπό τον έλεγχο των κομμάτων εξουσίας έγιναν η ασπίδα προστασίας των διαπλεκομένων συμφερόντων. Οι συνεταιρισμοί αλώθηκαν από τα πιο διεφθαρμένα στοιχεία της κοινωνίας, τα οποία ανέλαβαν να εξαπλώσουν τη διαφθορά όσο πιο πλατιά γινόταν προκειμένου με τη συνενοχή να επεκταθεί το ελεγχόμενο κοινωνικό πεδίο. Ένα πολύ μεγάλο μέρος της εκπαίδευσης παραδόθηκε στους ιδιώτες (σχολεία, ανώτερες σχολές, κολέγια και φροντιστήρια) εκτρέποντας και αλλοιώνοντας τον χαρακτήρα της μορφωτικής διαδικασίας. Απορροφώντας ταυτόχρονα, σημαντικό μέρος των εισοδημάτων των εργαζομένων και δίνοντας μεγάλο πλεονέκτημα στους πλούσιους με καλύτερες επιλογές για τα παιδιά τους, που ενισχύουν την ανισότητα και σ’ αυτό το πεδίο. Οι φορείς, οι εστίες και οι χώροι πολιτισμού εκχωρήθηκαν στους ιδιώτες που ανήκουν στο στενό κύκλο της ολιγαρχίας, είτε με την απουσία του κράτους και της κοινωνίας είτε με την σκανδαλώδη χρηματοδότηση των «πρωτοβουλιών» τους. Από το κρατικοδίαιτο Μέγαρο Μουσικής ως την ανάθεση της Εθνικής Βιβλιοθήκης στο ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Αντιθέτως, σημαντικοί λαϊκοί εκπαιδευτικοί-εκπολιτιστικοί θεσμοί, όπως τα μουσικά και καλλιτεχνικά σχολεία, που αγκαλιάστηκαν από γονείς και μαθητές, αγωνίζονται να επιβιώσουν λόγω αδιαφορίας και υποχρηματοδότησης. Τέλος, ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα, το οποίο διευκόλυνε, υπέθαλψε και στήριξε όλα τα άλλα εγκλήματα που διαπράχτηκαν σε βάρος του τόπου, είναι ο έλεγχος και η διαχείριση της ενημέρωσης από μερικές «οικογένειες». Έγκλημα ιδιαζόντως ειδεχθές που βαρύνει την πολιτική εξουσία και συνέβαλε καθοριστικά στην πολιτισμική αλλοτρίωση της κοινωνίας, τη μαζική φτωχοποίηση, τον ασφυκτικό περιορισμό της εθνικής κυριαρχίας και την ταπεινωτική υποταγή στους ξένους.
Όλα τα παραπάνω, σε συνδυασμό με την απόσπαση και εκποίηση νευραλγικών στοιχείων του δημόσιου πλούτου που ανήκει εξ αδιαιρέτου σε όλους τους πολίτες της χώρας και αποτελεί συστατικό στοιχείο του τόπου άνευ του οποίου το κράτος είναι απλώς ένα άδειο κέλυφος, επέφεραν μια σχεδόν καθολική αποδόμηση και αποσάθρωση της συνολικής μας ύπαρξης, υλικής και πνευματικής.
Η ώρα της Αριστεράς
Η Αριστερά, με όλες τις εκφάνσεις της, σε όλο το προηγούμενο διάστημα, υπερασπίστηκε σημαντικά δικαιώματα και κατακτήσεις των εργαζομένων, αλλά έκανε ελάχιστα για τη δημιουργία εναλλακτικών μορφών κοινωνικής οργάνωσης (λαϊκών δικτύων υγείας, παιδείας, οικονομίας, πολιτισμού, αθλητισμού κ.λπ.). Οι όποιοι εναλλακτικοί πυρήνες, πολιτιστικοί ή οικονομικοί, εμφανίστηκαν εδώ κι εκεί, δημιουργήθηκαν αυθόρμητα μέσα στις τοπικές κοινωνίες και δεν δικτυώθηκαν. Πλην ολίγων εξαιρέσεων, οι οργανώσεις της Αριστεράς περιορίστηκαν επί δεκαετίες στον τομέα της πολιτικής προπαγάνδας.
Τώρα, όμως, ήρθε η ώρα της Αριστεράς και, κατά προέκταση η ώρα της κοινωνίας. Τώρα, δεν είμαστε λίγοι, ούτε περιθωριακοί. Και έχουμε περισσότερα μέσα στη διάθεσή μας, έχουμε και μεγαλύτερη εξουσία. Από το πώς θα αξιοποιήσουμε αυτές τις πρωτόγνωρες δυνατότητες και ευκαιρίες εξαρτάται το μέλλον του τόπου.
Κατ’ αρχήν, πρέπει να αλλάξουμε τα δεδομένα στη συγκρότηση του κράτους. Να αντικαταστήσουμε τις πελατειακές σχέσεις και την κομματοκρατία με την αξιοκρατία. Νέες αντιλήψεις πρέπει να διαπερνούν όλες μας τις επιλογές, αντίθετες και διαφορετικές απ’ αυτές που οδήγησαν στον εκφυλισμό και τη χρεοκοπία.
Και πρέπει, τάχιστα, να αξιοποιήσουμε όλη τη θετική εμπειρία, διεθνή και εντόπια, για να αναδιοργανώσουμε την κοινωνία σε μια κατεύθυνση εθνική και κοσμοπολίτικη ταυτόχρονα, παραγωγική και συλλογική. Να εδραιώσουμε τους δημοκρατικούς θεσμούς στο εποικοδόμημα, στο κράτος, αλλά εξίσου στη βάση, στην κοινωνία. Καινούργια συνδικάτα, καινούργιοι συνεταιρισμοί, καινούργιες κοινότητες, καινούργιοι πολιτιστικοί φορείς, καλύτερα σχολεία, καλύτερα νοσοκομεία, καλύτερες τεχνολογίες.
Να ενισχύσουμε τους υπάρχοντες και να ενθαρρύνουμε τη γέννηση και λειτουργία νέων, όσο το δυνατόν περισσότερων, πυρήνων και δικτύων δράσης, στην αγροτική οικονομία, το εμπόριο, τη βιομηχανία, τη βιοτεχνία, τις υπηρεσίες, στις επιστήμες, τις τέχνες και τα γράμματα. Και ιδίως στην ενημέρωση.
Ενημέρωση και Δημοκρατία
Το πιο μεγάλο εμπόδιο για την κοινωνική πρόοδο, πέρα από την ολιγαρχία και τους πάτρωνές της, είναι ο κακός πολίτης. Και ο πιο κακός πολίτης είναι ο πολίτης που είναι παραπληροφορημένος, τρομοκρατημένος και εκμαυλισμένος από τα μέσα ενημέρωσης. Γι’ αυτό, το θέμα της ενημέρωσης δεν θα λυθεί εάν περιοριστεί στην ανασυγκρότηση της κρατικής ραδιοφωνίας και τηλεόρασης. Η ενημέρωση πρέπει να περάσει τολμηρά και αποφασιστικά στην ίδια την κοινωνία. Να δημιουργηθούν τοπικά μέσα και εθνικά δίκτυα από τους ίδιους τους πολίτες, άτομα και, κυρίως, συλλογικότητες. Η τεχνολογία το επιτρέπει. Το κόστος είναι προσιτό. Το ανθρώπινο δυναμικό αφθονεί. Η νέα νομοθεσία πρέπει να διευκολύνει τη δημιουργία πολλών εστιών ενημέρωσης. Να σπάσει τον έλεγχό της από τα οργανωμένα συμφέροντα. Να τη διαμοιράσει στην κοινωνία. Να τη διακτινίσει. Οι συλλογικότητες να κάνουν τα ραδιόφωνα και τις τηλεοράσεις, οι συλλογικότητες να βγάζουν εφημερίδες και περιοδικά, όπως γίνεται στο διαδίκτυο. Όχι ο Μπόμπολας πανελλαδικά κι ο Μικρομπόμπολας τοπικά να ελέγχουν και να καθοδηγούν τη ζωή μας με τα φερέφωνά τους. Η επαναθεμελίωση της δημοκρατίας, αλλά και η ενίσχυση της λαϊκής δημιουργικότητας, περνάει αποφασιστικά μέσα από την πραγματική απελευθέρωση των μέσων ενημέρωσης. Χωρίς αυτό δεν μπορεί να στεριώσει η λαϊκή εξουσία. Θα υπονομεύεται εσαεί.
Για να πετύχουμε τους ευγενείς μας στόχους χρειαζόμαστε ένα νέο πολιτισμό, διαφορετικό απ’ αυτόν που βιώσαμε, του εκφυλισμού και της παρακμής. Σηκώστε, λοιπόν, τα μανίκια, συντρόφισσες και σύντροφοι! Η νέα εποχή έχει κιόλας αρχίσει!
Στέλιος Ελληνιάδης
