Με την κουβανέζικη επανάσταση δοκιμάστηκαν όλα. Η δυνατότητα να κάνεις μία επανάσταση ξεκινώντας με μια πολύ μικρή ομάδα ατόμων, βαθιά συνειδητοποιημένων και αποφασισμένων να νικήσουν. Και, βέβαια, με σαφή προσανατολισμό για το τι θέλει να χτίσει η ομάδα εάν πετύχει να ανατρέψει το κυρίαρχο αντιδραστικό και διεφθαρμένο καθεστώς. Επίσης, δοκιμάστηκε η δυνατότητα να δημιουργηθεί ένα καθεστώς σοσιαλιστικού προσανατολισμού σε μία μικρή χώρα μέσα σε ένα εχθρικό περιβάλλον και, μάλιστα, κόντρα στην υπερδύναμη που επιβάλλει τη βούλησή της με τη βία. Και ειδικά για την Κούβα, όχι μόνο κόντρα, αλλά και δίπλα στην επικράτειά της, γιατί, γεωγραφικά, το νησί σε σχέση με τις ΗΠΑ είναι όπως είναι η Αίγινα σε σχέση με την Ελλάδα. Δηλαδή, μέσα στα σαγόνια της.
Η επανάσταση στην Κούβα θα μπορούσε να έχει περιοριστεί στην εθνικοαπελευθερωτική της πτυχή. Τα περισσότερα επαναστατικά κινήματα της μεταπολεμικής περιόδου στην Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική που κατάφεραν να κατακτήσουν την εξουσία, πολύ γρήγορα εγκατέλειψαν -στην πρακτική του εφαρμογή- το στόχο του σοσιαλισμού και επικέντρωσαν τις προσπάθειές τους στην εδραίωση της εθνικής τους κυριαρχίας. Οι επαναστάσεις που γίνονταν σε χώρες οικονομικά υπανάπτυκτες δεν είχαν εχθρό μόνο την εσωτερική αντίδραση και την εσωτερική καθυστέρηση στην ιδεολογία, τον αλφαβητισμό, τις υποδομές, τους θεσμούς κ.λπ. Είχαν και έχουν βασικό και διαρκή εχθρό τους τον σκληρό παράγοντα του ιμπεριαλισμού. Επίσης, η άνιση και ανομοιογενής εξέλιξη των επαναστατικών εγχειρημάτων δεν βοήθησε στο σχηματισμό ενός δικτύου απελευθερωμένων χωρών με την αναγκαία αλληλεγγύη και αλληλοϋποστήριξη, ζωτική για την επιβίωση και μακροημέρευσή τους. Η ιδέα της εξαγωγής της επανάστασης πέρα από το θεωρητικό επίπεδο και την μεταδοτική επιρροή της, προϋποθέτει και τη συνύπαρξη βασικών υλικών όρων, χρονικού συντονισμού και πολλών άλλων απαραίτητων συνθηκών για την αίσια υλοποίησή της. Το βίωσε αυτό και το πλήρωσε με τη ζωή του ο Τσε. Ήταν χρήσιμος στην Αφρική, αλλά εντελώς ξεκρέμαστος στη Βολιβία.
Βέβαια, στη φάση που τα επαναστατικά κινήματα ήταν στο φόρτε τους, η συμβολή της Σοβιετικής Ένωσης και της Κίνας ήταν καθοριστική όχι μόνο για την υλική βοήθεια που παρείχαν, αλλά και γιατί αποδείκνυαν χειροπιαστά ότι η επανάσταση είναι εφικτή, προσφέρανε το πρότυπο κοινωνικής οργάνωσης για την μελλοντική κοινωνία, γεγονός που λειτουργεί πάρα πολύ προωθητικά τόσο σε επίπεδο πρωτοπορίας όσο και σε επίπεδο λαϊκών μαζών και αποτελούσαν μία προστατευτική ασπίδα -σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό ανάλογα με τις ειδικές περιστάσεις σε κάθε χώρα- γύρω από τα κινήματα που αγωνίζονταν για την εθνική τους ανεξαρτησία και –με ή χωρίς εισαγωγικά- το σοσιαλισμό. Αλλά και με αυτό το δεδομένο, ο πιο αποφασιστικός παράγοντας, αυτός ο οποίος είναι αδύνατο να λείπει για μια επαναστατική διαδικασία, πέρα από την ανυπόφορη ύπαρξη της εχθρικής καταπίεσης, είναι ο τοπικός ανθρώπινος παράγοντας που έχει κίνητρα, στόχους και θέληση να εξεγερθεί και να πολεμήσει για την ανατροπή και τη νίκη.
Με σύνεση, συνέπεια και τόλμη
Η Κούβα κινήθηκε μέσα σ’ αυτό το διαρκώς μεταβαλλόμενο «τοπίο» με εντυπωσιακή μαεστρία. Με σύνεση και συνέπεια, αλλά και με τόλμη παρακινδυνευμένη. Με σύνεση, γιατί προσπάθησε να αποφύγει κάθε ενέργεια που θα προκαλούσε την τύχη της. Για παράδειγμα, δεν συγκρούστηκε με τους Αμερικάνους για το Γκουαντάναμο, ενός κομματιού της κουβανέζικης γης που οι ΗΠΑ καταπατούν με την ισχύ τους, χρησιμοποιώντας το για τον πιο απεχθή σκοπό σαν στρατόπεδο που οι φυλακισμένοι του τίθενται αυτομάτως εκτός δικαστικής προστασίας (το μοναδικό στον κόσμο). Με συνέπεια, γιατί δεν αλλαξοπίστησε και δεν προσαρμόστηκε για να βολευτεί. Με τόλμη, γιατί όχι μόνο δεν ενέδωσε στις αφόρητες πιέσεις και τους καταστρεπτικούς αποκλεισμούς, αλλά και γιατί συνέχισε να εξάγει τις ιδέες της και να υποστηρίζει με υλικές πράξεις, αλλά και με συμβολισμούς, κάθε κίνημα που αγωνίζεται για την εθνική ανεξαρτησία και την κοινωνική δικαιοσύνη στη Λατινική Αμερική. Πίσω από τον Τσάβες, τον Μοράλες, τον Κορέα, τον Λούλα, αλλά και το FARC ή τα κινήματα των ιθαγενών στον Αμαζόνιο, υπάρχει η σκιά της Κούβας. Πράγμα εξαιρετικά ενοχλητικό και απαράδεκτο για τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους που επιζητούν και επιβάλλουν δια ροπάλου την υποταγή στα κελεύσματά τους και δεν ανέχονται την παραμικρή απόκλιση όπως έδειξε και η περίπτωση της Αργεντινής ή της Ονδούρας, για να μην πάμε στη Χιλή, το Περού ή τη Νικαράγουα που υπέστησαν με φοβερό κόστος τις συνέπειες του ιμπεριαλιστικού δόγματος.
Πρώτα η εθνική ανεξαρτησία
Αποτιμώντας την γενικότερη κατάσταση, παγκόσμια, η εθνική ανεξαρτησία παραμένει το κεντρικό ζήτημα για τη συντριπτική πλειονότητα των κρατών που είναι εκτός του στενού κύκλου των ιμπεριαλιστικών μητροπόλεων. Αλλά ποια εθνική ανεξαρτησία; Με αστικό καθεστώς ή με σοσιαλιστικό;
Μέχρι σήμερα μάλλον αποδείχτηκε ότι η εθνική ανεξαρτησία χωρίς σοσιαλισμό είτε είναι ανέφικτη είτε οδηγεί σε αυταρχικά καπιταλιστικά καθεστώτα. Η αστική δημοκρατία, που ακολουθεί την εξέλιξη του καπιταλισμού, πιο «φυσιολογικά» μετεξελίσσεται σε φασισμό. Αντιθέτως, όπως έδειξε η μεταπολεμική εμπειρία, η αστική δημοκρατία δεν μπορεί να μετεξελιχθεί ομαλά σε σοσιαλισμό. Το μέγιστο που μπορεί να συμβεί σ’ αυτή την κατεύθυνση είναι η σοσιαλδημοκρατία η οποία, όμως, αναπόφευκτα όπως φαίνεται, μετά από μία αναλαμπή με τη διεύρυνση των δικαιωμάτων και τη μεγέθυνση του κοινωνικού κράτους σε συνθήκες αφθονίας και ευημερίας, επιστρέφει στον άγριο και σκληρό καπιταλισμό.
Η Κούβα, αφήνοντας εκτός τις χώρες-γίγαντες Ρωσία, Κίνα και Ινδία, αποτελεί την κεντρική σημαία της εθνικής ανεξαρτησίας σε ολόκληρο τον κόσμο. Για πάνω από 60 χρόνια. Από κει πηγάζει και ο τεράστιος σεβασμός που έχουν οι λαοί, τα κινήματα και οι αγωνιστές, ακόμα και οι εχθροί του, για το κουβανέζικο καθεστώς. Γιατί το τέλος της αποικιοκρατίας το διαδέχτηκε μία νέα φάση εξίσου άγριας νεοαποικιοκρατίας, που διέλυσε και ισοπέδωσε πολλές χώρες που είχαν με αγώνες κατακτήσει ένα βαθμό υπολογίσιμης ανεξαρτησίας, όπως η Γιουγκοσλαβία, η Λιβύη, το Ιράκ, η Υεμένη, το Σουδάν και το Αφγανιστάν, ενώ οι υπόλοιπες απειλούνται και υπονομεύονται διαρκώς (Ιράν, Βενεζουέλα, Ισημερινός, Βολιβία, Β. Κορέα, Ναμίμπια, Λίβανος κ.ά.).
Η εθνική κυριαρχία και ανεξαρτησία είναι το ζητούμενο γιατί αντίθετα από αυτό που πιστεύουν οι ρατσιστές και οι επικυρίαρχοι, δεν υπάρχουν άνθρωποι που γεννιούνται για να είναι δούλοι ή εξαρτημένοι. Και γιατί στη νεωτερική εποχή, τα ξεχωριστά κράτη αποτελούν, μεταξύ άλλων, μικρές κιβωτούς πολιτισμών και ταυτοτήτων που κρατούν ζωντανή τη βιοποικιλότητα που ζωογονεί τις κοινωνίες. Καμία κοινωνία, κανένας λαός, κανένας πολιτισμός δεν θα επιβιώσει μέσα στην αφομοιωτική διαδικασία που είναι σύμφυτη με τον ιμπεριαλισμό. Και κάνουν λάθος όσοι συνταυτίζουν, σ’ αυτό το ζήτημα, τον ιμπεριαλισμό με τις αυτοκρατορίες που ήταν πολυεθνικές. Συστατικό του ιμπεριαλισμού είναι η παγκοσμιοποίηση, που πολιτισμικά σημαίνει ομογενοποίηση. Το μαζικά και από ολιγοπώλια παραγόμενο τυποποιημένο προϊόν οποιουδήποτε είδους προϋποθέτει και διαμορφώνει ομογενοποιημένους πολίτες και λαούς. Ο παλιός κοσμοπολίτης, με την καλή έννοια, αυτός που γνώριζε τον κόσμο και αισθανόταν με την ασφάλεια του δικού του πολιτισμού συμβατός με όλους τους πολιτισμούς, αντικαθίσταται από τον πολίτη που δεν έχει ξεχωριστό πολιτισμό και υποτάσσεται στον ενιαίο πολιτισμό που εκπορεύεται από τα μητροπολιτικά κέντρα, με τάση ακόμα μεγαλύτερης συγκεντροποίησης και ομοιογενοποίησης, σε ένα μητροπολιτικό κέντρο ή σε μία μητροπολιτική παγκόσμια κουλτούρα.
Άλλα μέτρα και σταθμά
Στην Ευρώπη, που μεταπολεμικά σημειώθηκε σημαντική πρόοδος στον τομέα των ανθρώπινων δικαιωμάτων, είναι λογικό πολλοί άνθρωποι να θέτουν το θέμα της δημοκρατίας στην Κούβα. Και ενώ έχουν δίκιο να το επισημαίνουν, έχουν τη δυσκολία να αντιληφθούν ότι δεν μπορούν να κρίνουν και να αξιολογούν το κουβανέζικο καθεστώς με τα ίδια μέτρα και σταθμά που κρίνουν τα αστικοδημοκρατικά καθεστώτα. Η Ευρώπη των μητροπόλεων εξελίχθηκε χωρίς έναν υπέρ-ιμπεριαλιστή να την πατάει. Θα ήταν πολύ διαφορετική η μοίρα της εάν οι επίσης Ευρωπαίοι Γερμανοί, Ιταλοί, Ρουμάνοι, Βούλγαροι, Ούγγροι, Κροάτες, Λετονοί, Ισπανοί, Πορτογάλοι και Γάλλοι του Πετέν είχαν επικρατήσει στον μεγάλο πόλεμο. Ούτε ο Διαφωτισμός ούτε οι Διακηρύξεις για τα δικαιώματα του ανθρώπου θα είχαν οποιαδήποτε αξία και εφαρμογή εάν οι δυνάμεις του Άξονα είχαν νικήσει. Και είναι πολύ ενδιαφέρον ότι αυτές οι ευρωπαϊκές δυνάμεις που συγκροτούσαν τον Άξονα ηττήθηκαν από την κομμουνιστική και βασικά σλάβικη Σοβιετική Ένωση, διασφαλίζοντας τη δημοκρατική τάση και ανάκαμψη στο σύνολο της Δυτικής Ευρώπης.
Οι μικρές χώρες που ήταν υποτελείς στις αποικιακές μητροπόλεις, δεν απέκτησαν ποτέ αυτή τη δυνατότητα, όχι γιατί δεν μπορούσαν να αντλήσουν από το Διαφωτισμό και τις δημοκρατικές κατακτήσεις, αλλά γιατί προσπαθούσαν να επιζήσουν κάτω από ένα διαρκή και ανελέητο πόλεμο από υπέρτερες δυνάμεις. Ακόμα κι αν ένα καθεστώς καταφέρει να εδραιώσει την εθνική ανεξαρτησία μιας χώρας, οι απ’ έξω ασκούμενες ασφυκτικές πιέσεις που υποθάλπουν και τις εσωτερικές δυνάμεις αντίδρασης στην εθνική κυριαρχία, δεν επιτρέπουν στις μικρές χώρες να αναπτύξουν μια πλήρη δημοκρατία. Εδώ, η μητροπολιτική Γαλλία, που δεν απειλήθηκε η ανεξαρτησία και η οντότητά της, επέβαλε αναστολή των πολιτικών δικαιωμάτων και δικονομικών διασφαλίσεων για μεγάλο χρονικό διάστημα μόνο εξ αιτίας μιας αιματηρής επίθεσης στο Παρίσι. Εάν η χώρα περικυκλωνόταν από εχθρικά στρατεύματα, ετίθετο σε αποκλεισμό διαρκείας και δεχόταν υπονομευτικές ενέργειες, μέχρι απόπειρες δολοφονίας των ηγετών της, μπορεί κανείς να φανταστεί εύκολα τι συνέπειες θα είχε αυτό στο εσωτερικό της. Γι’ αυτό, ουσιαστικά, πολλοί από τους επικριτές του κουβανέζικου καθεστώτος δεν νοιάζονται τόσο για τη δημοκρατία στην Κούβα όσο για την υποταγή και ένταξη της Κούβας στο διεθνές καπιταλιστικό σύστημα.
Σε συνθήκες ακραία επιθετικού ιμπεριαλισμού, που σαρώνει και διαλύει ακόμα και καπιταλιστικές χώρες επειδή διατηρούν μια κάπως ανεξάρτητη γραμμή πλεύσης, είναι πάρα πολύ δύσκολο έως αδύνατο να επιβιώσει όχι μόνο ο σοσιαλισμός σε μια μικρή χώρα, αλλά και η αστική δημοκρατία. Εξάλλου, η μεγαλύτερη απόδειξη γι’ αυτό υπάρχει στις χώρες που ανήκουν στους δορυφόρους των μητροπόλεων, στις οποίες από τη Σαουδική Αραβία μέχρι τη Σιγκαπούρη και από τη Λιθουανία μέχρι τη Νότια Κορέα, οι δημοκρατίες τους είναι από φασιστικές έως αυταρχικές και εικονικές.
Μηνύματα προς όλους
Δυστυχώς, στην εποχή μας, ο σοσιαλισμός υπέστη παγκοσμίως μεγάλη υποχώρηση και η Κούβα απέμεινε μόνη και έρημη μέσα στα δόντια του καρχαρία. Κι αν δεν δεχόταν και τη βοήθεια, άμεση ή έμμεση, από τη Βενεζουέλα ή την Κίνα, μπορεί και να είχε καταρρεύσει. Γι’ αυτό, κανένας δεν ξέρει πώς θα είχε εξελιχθεί χωρίς αποκλεισμούς, απειλές, εκβιασμούς και υπονομεύσεις. Το πιθανότερο είναι πολύ καλύτερα. Με δεδομένο τι έχει καταφέρει μέσα σε μισό αιώνα, μπορεί κανείς με ασφάλεια να συμπεράνει ότι ακόμα και κάτω από τις πιο αντίξοες συνθήκες, έδειξε έμπρακτα ότι και η εθνική κυριαρχία είναι δυνατή και η βάση του σοσιαλισμού μπορεί να χτιστεί.
Και μ’ αυτό σαν κρατούμενο, τα μηνύματα που στέλνει η κουβανέζικη επανάσταση με τα γήινα αστέρια της ή μέσα σε μπουκάλες στους ωκεανούς του κόσμου είναι ενθαρρυντικά και ελπιδοφόρα. Όσο διευρύνεται ο αγώνας των λαών και συρρικνώνεται ο ιμπεριαλιστικός βραχνάς τόσο κοντύτερα έρχεται ο άλλος κόσμος, της ανεξαρτησίας, της ειρήνης, της ελευθερίας, της ισότητας και της δικαιοσύνης. Γι’ αυτό, το χρέος μας στους Κουβανούς αδερφούς και συντρόφους είναι ανυπολόγιστο. Έχοντας δει τόσες καταρρεύσεις και αυτομολίες, η Κούβα του Τσε και του Φιντέλ αποτελεί μια διαχρονική πηγή έμπνευσης, ελπίδας και ενθάρρυνσης για ακόμα μεγαλύτερη ένταση των προσπαθειών μας. Γιατί, χάρη στα επιτεύγματά τους, ξέρουμε ότι ο κόσμος που ονειρευόμαστε δεν είναι μια ουτοπία, αλλά η πραγματικότητα του μέλλοντος.
Στέλιος Ελληνιάδης
(Ευχαριστώ πολύ τον γνωστό σκιτσογράφο Σεμίχ Πορόι που έστειλε απ’ την Τουρκία στο Περίπτερο Ιδεών το θαυμάσιο σκίτσο του Φιντέλ και την συμπατριώτισσά μου συγγραφέα Ιώ Τσοκώνα που έκανε τη διασύνδεση)
